عیب ذاتی در رابطه با طبیعت کالا و از مختصات آن است که سفر دریایی موجب خرابی آن میشود، به عبارت دیگر عیوبی است که به علت طبیعت خود کالا، به وجود می‌آید و الزاماً نقص یا عیب مخفی کالا محسوب نمی‌گردد.[1] البته برخی معتقدند میان عیوب ذاتی و طبیعی کالا تفاوت قائل گردید لذا اگر عیب ناشی از طبیعت کالا دیگر عیب نیست بلکه از ویژگی‌های طبیعی کالا است و اگر حالتی غیر طبیعی و غیر معمول برای کالا باشد، عیب ذاتی. در هر صورت اگر متصدی مواظبت و احتیاط منطقی در قبال حمل به عمل آورده باشد دیگر فرقی میان عیب ذاتی و طبیعت کالا نیست.
عیب مخفی عیبی است که قبل از حمل مخفی بوده ولی پس از حمل هویدا میشود چنانچه خسارت ناشی از ویژگی کالا باشد که متصدی قادر به پیش بینی آن نیست، مطابق قانون دریایی (و معاهده لاهه) متصدی از مسئولیت مبری است.غالباً عیب ذاتی با علت دیگری همراه است، در این صورت چنانچه اشتباه همراه مثلاً اشتباه در بسته بندی باشد برائت متصدی سهلتر و چنانچه اشتباه همراه اشتباهی از طرف متصدی باشد، برائت او سختتر خواهد بود.[2]
یکی از اشکال معرفی شده عیب ذاتی کسر و کمبود وزن و حجم کالا است که عادی است در این حالت
به کیفیت کالا لطمهای وارد نمیشود، اما وزن یا حجم آن کاهش مییابد برنجی که در قطب در آب و هوای مرطوب حمل شده، و بنابراین سنگین میباشد، در مقصد به واسطه بخار شدن نم آن کاهش وزن پیدا می‌کند. مطابق عرف دریایی در حد معینی که حسب مسیر، زمان حمل و نوع کالا تعیین میشود، این کاهش وزن و حجم مجاز تلقی گردیده است بنابراین صاحب کالا حق مراجعه به متصدی را از بابت کاهش حجم و وزن که به لحاظ موانع مسیر میباشد ندارد کاهش وزن و حجم به لحاظ مشکلات مسیر امری عادی است، بنابراین متصدی تکلیف به هیچ گونه اثباتی ندارد اما سئوالی که میتواند مطرح شود این است که اگر خسارت وارده بیش از مقدار تعیین شده جهت موانع مسیر باشد، آیا بخش مربوط به موانع مسیر از کل خسارت قابل کسر است؟ گفته شده است سنگینی خسارت اماره وجود زیان ناشی از موانع مسیر را از بین میبرد و موانع مسیر فاقد اثر میشود، در حالی که نظر دیگری بر این است که اگر متصدی از امتیازی در وضعیت عادی بهره مند است دلیلی بر عدم بهرهمندی او در حالتی که بار دچار مشکل شده است نیست.[3]
یکی دیگر از موارد استثنا، عیب مخفی کشتی است که از یک بررسی دقیق توسط شخص ماهر پوشیده بماند این مورد با توجه به پیچیدگیها و تحولی که در زمینه ساخت و ساز صورت گرفته قابل توجیه است. جهت اثبات عیب مخفی لازم است که متصدی ثابت کند که اولاً عیب وجود دارد و ثانیاً از یک بازرسی دقیق مخفی شده است و این امر تأییدی بر مخفی بودن عیب محسوب میشود. پاسخ برخی به این سئوال که آیا عیوب مخفی کشتی عیوب وسایل بارگیری را شامل میشود یا خیر مثبت است.[4]
عیوب مربوط به ویژگی‌های خود کالا در مقررات هامبورگ، حکم اختصاصی ندارد و تابع قاعده کلی مقرر در بند الف ماده 5 این کنوانسیون است که پیشتر ذکر آن به کرات رفت.
در مقررات روتردام، بند «ی» پاراگراف 3 ماده 17 «هر خسارتی که ناشی از عیب مخفی یا طبیعت خاص یا عیب ویژه کالاها باشد» را در شمار معافیت‌های متصدی آورده است. البته باید توجه داشت که متصدی باید در استناد به این بند بار اثبات عیب ذاتی یا مخفی را به دوش بکشد و در عین این مسأله که عیب با وجود دقت کافی کشف نشده است نیز بر عهده متصدی است. اگر متصدی موفق به اثبات ادعایش شود، آنگاه بار اثبات به دوش مدعی می‌افتند و وی باید مطابق پاراگراف‌های 4 و 5 (که در مبحث قبلی مفصلاً بحث شد) اقدام به دفاع نماید.
[1] تقی زاده، ابراهیم، حقوق حمل و نقل دریایی، پیشین، ص 173.