وبلاگ

دانلود مقاله قانون آ.د.ک جدید – اختلاف در صلاحیت، دادگاه‌ کیفری
 

 

 

 

قانون‌گذار به دو شیوه صلاحیت شخصی را در قوانین به رسمیت شناخته است.

 

الف: گاهی صلاحیت شخصی ضابطه  ی تعیین صلاحیت ذاتی قرار داده شده و رسیدگی به اتهامات افراد معین در صلاحیت مرجع خاصی قرار گرفته است. مثلاً ماده ۲۱۹ و ۲۲۰ق.آ.د.د.ع.ا.ک رسیدگی به جرایم اشخاص کمتر از ۱۸ سال را در صلاحیت شعب ویژه ی اطفال در دادگاه‌های عمومی قرار داده است. ماده ۲۱۹ بیان می  کند: «در هر حوزه‌ی قضایی و در صورت نیاز یک یک یا چند شعبه از دادگاه  های عمومی برای رسیدگی به کلیه جرایم اطفال اختصاص داده می  شود…»

 

 

تبصره ماده  ی ۲۲۰ نیز می  گوید: «به کلیه  ی جرایم اشخاص بالغ کمتر از ۱۸ سال تمام نیز در دادگاه اطفال طبق مقررات عمومی رسیدگی می‌شود».

 

ب: گاه نیز صلاحیت شخصی بر اساس شخصیت مرتکب هم ملاک صلاحیت ذاتی و هم ملاک صلاحیت محلی شناخته شده است و بدین ترتیب، قانون‌گذار رسیدگی به کلیه  ی جرایم اشخاص معین را در صلاحیت دادگاه محلی معین نه، دادگاه-های دیگر قرار داده است.

 

داده‌اند، چنان که از همان ابتدای اسلام، در مقابل دعوت ناصحانه­ی آن حضرت و آیات کریمه­ی قرآن مجید که کلام آسمانی و معجزه­ی الهی است، فُصحای عرب چنان خاضع شدند، که دفتر از گفته‌های پریشان بشستند و به جای اشعار ناروا که پیش از آن می‌ساختند، مدایح و مناقب آن حضرت را زیب اشعار خود نمودند.[3]

هرچند که احادیث بسیاری در نهی از مدح به ما رسیده است نظیر؛ أُحثوا فی وُجوه المدّاحین التّراب[4] «برچهره­ی مدّاحان خاک بپاشید»، یا؛ مَن مَدَحَکَ فَقَد ذَبَحَکَ[5] «کسی که مدح تو گوید همانا تو را نابود کرده است»، لیکن باید توجّه نمود که مدح رسول الله@ مدح یک شخصیّت نیست، بلکه مدحِ یک حقیقت است که به امّت و مکتب خاصی اشاره دارد. یعنی در واقع این منقبت­ها به یک شخص برنمی­گردد بلکه به یک امّت می­رسد، همان گونه که درباره­ی حضرت ابراهیم$ در قرآن کریم آمده است: ﴿إِنَّ إِبْراهِیمَ كانَ أُمَّةً﴾[6] «ابراهیم به تنهایی امّتی بود».[7] تفاوت مدّاحانِ پیامبر@ با دیگر مدّاحان نیز از علل دیگری است، که قبح مدح و منقبت را از بین می­برد. غالباً مدّاحان به جهت دریافت صله و پاداش، شعر خویش را پیشکش می­کنند، به خلاف مدّاحان رسول الله@ که نه تنها این ­گونه چشمداشتی ندارند، بلکه از موهبتی که خداوند به آنان عطا کرده شکرگزارند. این ادّعا را می­توان از آنجا ثابت کرد که مدح رسول الله@، پس از رحلت ایشان نسبت به زمان حیات حضرت، رواج بیش­تری پیدا کرد و بعد از گذشت چهارده قرن شاعران و مدّاحان هنوز بر سرِ مسأله­ی منقبت پیامبر به رقابت می­پردازند.

به هر حال در میان حامیان رسول الله@، شاید بتوان حضرت خدیجه% و حضرت ابوطالب$[i] را در شمار اوّلین کسانی دانست که در شعر خود به مدح و ستایش پیامبر پرداخته‌اند. ستایش شاعران از پیامبر، همواره شیوه­ی شاعران بوده و مشهورترین منظومه­ی صدر اسلام، در مدح پیامبر اکرم@ و هجو دشمنان وی، دیوان حسّان بن ثابت است. نقد و بررسی این مدایح نیز، موضوعی است که بعدها ذهن منتقدان بسیاری را به خود مشغول کرد، که در آن نویسندگان به بررسی مضامینی چون ولادت، معراج، ختم رسالت، برتری حضرت نسبت به سایر انبیاء و انعکاس آن در جهان ادیان الهی می­پرداختند. به عنوان مثال “بررسی چهره­ی پیامبر@ در شعر معاصر” موضوع مقاله­­ای است که در آن نویسنده بازتاب شخصیّت پیامبر@ در شعر معاصر فارسی را به تصویر کشیده است.[8] همچنین مقاله­ی “مدح رسول از واقعیّت تا روایت” نقد دیگری است که در آن، نویسنده به مقایسه­ی مضامین و محتوای مدح در زمان پیامبر با مدایح دوره‌های بعد پرداخته است و با ذکر شواهدی از اشعار عربی در عهد پیامبر و اشعاری از فارسی و عربی در قرون بعد، نتیجه‌ گرفته است که مدح رسول، در عهد پیامبر بر پایه­ی واقعیّاتِ موجود بنا شده بود. تقریباً همه­ی سروده‌های این دوره که در وصف و مدح پیامبر و احیاناً یاران آن حضرت آمده است، از دروغ، غلوّ و اوصاف مبالغه‌آمیز تهی است. در مقابل، هرچه از عهد پیامبر دورتر می‌شویم، مدایحِ احساسی و خیالی، جای ستایش‌های واقعی را می‌گیرد و جنبه‌های رؤیایی شعر، بر واقعیّت­های آن غالب می­گردد.[9] از آنچه گفته شد می­توان چنین نتیجه گرفت که؛ حتّی شخص پیامبر و اوصافِ صورت و سیرت ایشان خالی از غلوّ و مبالغه­ی اشعار نبوده، برخی از شاعران در این مورد نیز دخل و تصرّف نموده، طبق میل و سلیقه­ی شخصی، تغییراتی ایجاد کرده­اند. مسلّماً اکنون تنها ملاک موجود جهت ارزیابی صحّت و سقم مدایح نبوی، قرآن و احادیثِ مربوط است. بنابراین برای پی­بردن به حقیقت باید اشعار و مدایح را با آیات و احادیث در کنار هم چیده و تطبیق یا عدم تطبیق آن­ها (مدایح) با واقعیّت را مورد بررسی قرار داد. در این مجال دو نمونه­ از مدایح نبوی را باهم مقایسه می­نماییم.

در روایتی آمده است که امام صادق$ نقل مى‏كنند: روزى پیامبر نشسته بود، ناگهان شترى آمده و در مقابل حضرت خوابید در حالی که ضجّه می­زد و ناله ­می­كرد. یکی از صحابه گفت: اى پیامبر خدا! آیا این شتر براى تو سجده مى‏كند؟ اگر او برایت سجده كند، سزاوارتر است كه ما این كار را انجام دهیم. حضرت فرمود: نه، شما براى خداوند سجده كنید. این شتر از صاحبانش شكایت دارد و مى‏گوید كه از كوچكى براى آنان بچه زاییده و كاركرده و حالا كه بزرگ‏ شده و نصف عمرش گذشته و ضعیف ‏است، آنان مى‏خواهند ذبحش‏كنند. در همین حین صاحب شتر رسید و پیامبر@، شتر را ضامن شد. شتر به احترام تعظیم نموده و سر بر قدم ایشان نهاده، ایشان را ستایش کرد. در رابطه با این اتّفاق حضرت خدیجه% شعری سروده­ و فضایل حضرت را  با زبان شعر چنین بیان می­کنند:

نَطَقَ البعیــرُ بفضلِـــ أحـمــــــدَ مُخبِـــراً              هــــذا الّذی شَــــــرُفَت بِهِ اُمُّ القُـــــــری                      هــــذا محـمّـــــدٌ خیــرُ مبعـوثٍ  أتـــی            فَهُــــوَ الشّفیـــعُ وَ خیـــرُ مَن وَطِئَ  الثّـــری                                               یـــا حـــاسِــدیــه! تَمزَّقُــوا مِن غَیظِکُــم            فَهُــــوَ الحـبیبُ وَ لا سَـــواهُ فِـــی الـــوَری[10]

شتر به سخن درآمده، به فضیلت احمد خبر داد؛ این شخصی است که مکّه از وجودش شرافت یافت.* این، محمّد بهترین پیامبر فرستاده شده است، پس او شفیع و بهترین کسی است که قدم بر زمین نهاده.* ای

 

حسودان! از خشمتان پاره، پاره شوید که فقط او محبوب است و جز او محبوبی در میان مردم نیست.*

نکته­ی قابل توجّه آن که؛ مصرع اول از بیت سوم این شعر با آیه­ای از قرآن نیز مطابقت دارد که اساساً ممکن است از همین آیه الهام گرفته شده باشد! البتّه این آیه ﴿قُلْ مُوتُوا بِغَیْظِكُم﴾[11] از سوره­ی مبارکه­ی آل­عمران است که در مدینه نازل شده، پس یا باید این ادّعا را با توجیه پذیرفت، یعنی این شعر منسوب به حضرت خدیجه و اصالتاً از شخص دیگری است، یا این آیه در مکّه نازل شده است! به هر حال، این نمونه مدح با احادیث و آیات قرآن هماهنگی دارد، یعنی هم احادیث و هم آیات قرآن تصدیق کننده­­­ی چنین اوصافی از پیامبر اکرم هستند. در واقع این شعر مؤیّدِ معجزات و فیض وجود ایشان، برای عالم امکان –که در فصل آخر ذکر خواهد شد- می­باشد. در مقابل، مدایحی نیز وجود دارد که غیر واقع یا توأم با غلوّ است. مثلاً در شعر زیر اگر منظور شاعر محبّت محض باشد و هیچ تلاشی برای بخشوده شدن گناهان خود نکند، نوعی مغالطه درون آن به چشم می­خورد.

فیـــا خـــاتــم الرّســل الکـــرام و من به       لنـــا مِن مهمـــولات الذُنـــوبــ تخلــــص                          أَغِثنـــا أَجــِـرنــــا مِن ذُنـوبـ تعـــاظمت                فــــأنت شفیــــعُ الـــــوَری و مَخلــــص                      وَ مـــا لِـــــی مِن وَجـــهٍ  و لا مِن وسیلة               سَوی أن قلبـــی فِــی المحبّـــة مُخلـــص[12]

ای آخرین پیامبرِ گرامی! کیست که ما را، از انبوه گناهان رهایی بخشد؟*

به دادِمان رس، ما را پناه ده از گناهان سنگین، زیرا تو شفیع و رهایی­بخش همه­ی مردم هستی.*

مرا نه راهی و نه وسیله­ای مانده جز آن که دلم در محبّت تو خالص است.*

با مقایسه­ی دو شعر فوق می­توان به این برداشت دست یافت؛ شعری که بر اساس واقعیّت سروده شده علاوه بر آن که دلنشین است و خواننده از آن لذّت محسوسی می­برد، -سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند- سازندگی، درس­آموزی و هدایتگری در دلش نهفته است. در مقابل، اشعاری که توأم با غلوّ و مغالطه سروده شده­اند، نه تنها شیوایی کلامشان کم­رنگ­تر است، بلکه هیچ­ گونه پند و اندرزی درون خویش ندارند  و حتّی گاهی مضرّ و زیانبارند، در واقع این امید واهی به خواننده نیز منتقل شده و ممکن است وی را گمراه کند. در شعر دوم آنجا که پیامبر را شفیع گناهان قرار داده است، اگر مراد شاعر این باشد که صرفاً به جهت محبّتی که در دل دارد خود را مستحقّ شفاعت می­داند، سخت به بیراهه رفته است. ما به این مضمون (شفاعت) در شعر اول نیز برخورد می­کنیم، لیکن شفاعت در آنجا به طور مطلق بیان شده است. همان گونه که در قرآن نیز به شفاعت پیامبر اشاراتی شده، ولی پیامبر@ را وکیل گناهان مردم قرار نداده است ﴿وَ ما أَرْسَلْناكَ عَلَیْهِمْ وَكِیلًا﴾[13] ولی از شعر دوم این معنا (وکالت) برداشت می­شود.[ii]

این که پیامبر گرامی اسلام وسیله­ای برای تقرّب­جویی به خداست و این که ایشان واسطه­ی فیض الهی است، بر کسی پوشیده نیست، امّا این امر، دلیل بر امید واهیِ عدّه­ای نمی­شود که گناه کرده، بدون توبه و تلاشی در این رابطه انتظار شفاعت داشته باشند. ضمن آن که در شعر دوم بیش­ترِ مدح از دلسوزی شاعر نسبت به خویش است نه ستایش پیامبر@، در حالی که شعر اول اختصاص به مدح حضرت دارد. هنگامی که این دو قطعه شعر در کنار هم قرار گیرد، به وضوح این پیام دریافت می­شود که؛ در شعر اول هدف شاعر پُررنگ نشان دادنِ ممدوح (پیامبر@) و در واقع نشان دادن چهره­ی حقیقی از ممدوح است، امّا در شعر دوم مقصودِ شاعر نجات دادنِ خویش به واسطه­ی ممدوح و در حقیقت، چنگ زدن به دامان عصمت به جهت رهایی­بخشیِ خویش است. با توجّه به مطالبی که تا کنون بیان شد این مسأله به ذهن خطور می­کند که مدایح نبوی تا چه حدّ با قرآن و احادیث مطابقت می­کند و آیا در توصیف پیامبر (چه از نظر ظاهر چه از نظر باطن) غلوّی صورت گرفته است یا نه؟ جهت دسترسی به تطبیق یا عدم تطبیق این مدایح با قرآن و روایات ما در این پژوهش تلاش می­کنیم مدایحِ دو دوره­ی ابتدایی (صدر اسلام و اموی  سال 609 – 750م) را در اشعار عربِ حجاز مورد نقد و بررسی قرار داده تا پاسخگوی این مسأله باشیم، إن شاء الله

اهداف
هدف اصلی این پژوهش رسیدن به واقعیّت درباره­ی شخصیّت رسول الله@ (چه از نظر صورت، چه از نظر سیرت) است. که از طریق مقایسه­ی مدایح و مناقب آن حضرت با آیات قرآن و روایات و احادیث به دست می­آید. البتّه اهداف دیگری نیز در همین زمینه وجود دارد که به برخی از آن­ها اشاره می­شود:

بررسی آیاتی که رسول الله@ را مدح کرده و صفات برجسته­ی ایشان را الگو قرار داده است، مانند: ﴿وَ إِنَّكَ لَعَلىَ‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ﴾[14] «و تو اخلاق عظیم و برجسته­ای داری».[15]
بحث درباره­ی روایاتی که در مدح رسول خدا@ سخن گفته و چینش این احادیث در کنار آیاتِ مربوط.
پژوهش در اشعار عرب (دو دوره­ی ابتدایی صدراسلام و اموی) و نگرش به تغییر رویه­ی شعراء، بعد از اسلام نسبت به قبل از آن و نیز بعد از رحلت پیامبر اسلام@ نسبت به زمان حیات ایشان.
تحقیق در مدایح نبوی و بررسی تطبیق یا عدم تطبیق این مدایح با آیات قرآن و احادیث.
تمییز حقیقت از غیرِحقیقت در اشعار عرب، با ملاک قرار دادن قرآن و روایات.
شناساندن شخصیّت پیامبر اکرم@ تا حدّ امکان و توان.
نشان دادن کمال از دیدگاه قرآن با برشمردن کمالات پیامبر عظیم الشّأن اسلام@
پرسش­ها
در این تحقیق تلاش بر آن است که به پرسش­های ذیل پاسخ داده ­شود.

اصلی

آیا مدایح نبوی با آنچه در قرآن و احادیث آمده است مطابقت دارد؟
فرعی

ادبیات متعهّد از نظر شیعه چه تفاوتی با سایر فرق و مذاهب دارد؟
مدّاحان پیامبر به چند دسته تقسیم می­شوند؟
شعر و شاعری از منظر قرآن به چند دسته تقسیم می­شود؟
چرا پیروان شعراء در قرآن گمراهان معرفی شده­اند؟
قرآن­کریم از کدام ویژگی­های پیامبر@ به عنوان شاخصه و الگو نام برده است؟
ویژگی­های خُلقی و خَلقی پیامبر از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟
فرضیه­ها
آنچه در پاسخ پرسش­های فوق به ذهن می­آید چنین است:

مدایح نبوی دو دسته­اند، که بعضی مطابق با قرآن و احادیث و برخی مخالف با آن هستند یا حداقل با قرآن و احادیث در یک­راستا نیستند.
ادبیات متعهّد از نظر شیعه همان است که اسلام و قرآن، آن را تأیید می­کنند.
مدّاحان پیامبر به سه دسته تقسیم می­شوند؛ متعهّد، غیرمتعهّد و متغیّرالسیره.
به نظر می­رسد معیار قرآن محتوای اشعار و راه شعراء باشد، نه شعر محض. بنابراین شعر و شاعری نیز به دو دسته­ی مقبول و مردود تقسیم می­شود.
قرآن با این که پیروان شعراء را گمراه معرفی کرده، لیکن این خطاب باید استثنائی نیز داشته باشد.
قرآن­کریم بیش­تر، مباحث اخلاقی پیامبر@ را برای مردم الگو قرار داده است.
ویژگی­های خُلقی و خَلقی پیامبر در قرآن و روایات بسیار ذکر شده است که البتّه این مدح به شخص رسول الله@ برنمی­گردد بلکه به صفات نیک و درست اشاره دارد.
پیشینه­ی تحقیق
مدح در اشعار شاید به زمان ابتدایی پیدایش هنر شاعری برگردد. لیکن آنچه مورد بحث این تحقیق است (مدایح نبوی) از زمان خودِ رسول الله@ شروع شده و تا کنون ادامه دارد. از همان آغاز نبوّت به ویژه پس از هجرت، اشعار در مدح پیامبر نقش بسزایی داشت. مدایح نبوی یکی از انواع ادبیات مذهبی است، ولی هیچ­ یک از مورّخان به تاریخ شکل­گیری این نوعِ ادبی در زبان عربی اشاره نکرده­اند، زیرا این نوع شعر مانند سایر انواع شعری، ظاهر و آشکار نبوده است. مدایح مذهبی، فنّی است که در میان صوفیان و اشعار سروده شده، به وسیله­ی آنان شکل گرفته است. عدّه­ی اندکی غیر از صوفیان نیز به این امر روی آورده­اند. از میان منقبت­سرایان عرب می­توان به حسّان بن ثابت، عبدالله بن رواحه، نابغه جعدی و کعب بن زهیر که در زمان حیات حضرت مدایحی سروده­اند، اشاره نمود. مدایح نبوی بیش­تر پیرامون شکوه و عظمت پیامبر، قرار گرفتن نام پیامبر در کنار نام خدا، معراج رسول الله@، برتری پیامبر نسبت به سایر پیامبران، مقام شفاعت و… سروده شده­اند.[16]

نکته­ی قابل ذکر این که در زمان رسول الله@ غلوّ در اشعار بسیار کم­رنگ بود و (چون صحابه مستقیماً با کرامات آن حضرت مواجه بودند) شاعران به راحتی از طبع شعر خود استفاده کرده و تصویری واقعی -تا حدّ امکان- از پیامبر اکرم در مدایح خود ترسیم می­نمودند. پس از رحلت رسول خدا@ چند عامل باعث بروز غلوّ در مدح ایشان گشت که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

فقدان رسول خدا@ و عدم آگاهی شاعران پس از ایشان، از معجزات پیامبر و… .
کم­رنگ شدن ایمان و تعهّد شاعران (مانند سایر مردم) پس از رسول الله@.
بروز مسائل سیاسی با اهمیّت،[iii] که این مسأله (مدح) را تحت الشّعاع قرار می­داد.
در دسترس نبودن صحابه، جهت گواهی دادن به واقعیّت یا عواملی که باعث شهادت به دروغ می­شد، مانند؛ اغراض سیاسی، در رابطه با کرامات پیامبر یا فضایلی که به ائمّه اطهار# مرتبط می­شد (مانند مسأله­ی غدیر و…).
برتری­طلبی فرق و مذاهب نوظهور نسبت به یکدیگر.
توطئه­ی یهود جهت خلط مباحث غیر اخلاقی و خرافی با دین اسلام.
به همین علّت (ظهور غلوّ و مغالطه) کم­کم، مبحث نقد و بررسی مدایح نبوی نیز مطرح شد و علاقمندان به دانستن واقعیّت درباره­ی پیامبر عزم، جزم نموده تا به حقایق دست یابند. بنابراین، با کنار هم چیدن مدایح و شواهد تاریخی و…، حقایق را از دل شبهات بیرون کشیده و سعی در انتقال حقیقت به آیند­گان دارند. برخی از نویسندگان در این باب قلم زده­اند، از جمله مکتوبات موجود در این زمینه، می­­توان به “دیدار صبح” (شرح گزیده­ای از مدایح نبوی در شعر فارسی) نوشته­ی مجید رستنده، “بررسی مدایح نبوی در آثار کعب و بوصیری و شوقی” نوشته­ی محمود اکبریان (پایان نامه)، “بررسی و شرح قصیده همزیه­ی نبویه­ی احمد شوقی” نوشته­ی شهربانو تقوی (پایان نامه) و مقالاتی همچون؛ مدایح نبوی در شعر عربی (علی سلیمی)، مدح رسول از واقعیّت تا روایت (محمدباقر حسینی) و… اشاره کرد. لیکن هیچ­ کدام از نوشته­های ذکر شده، به صورت جامع مدایحِ شعرای عصر خاصّی را مورد بررسی قرار نداده­اند. اغلب، این مبحث یا به صورت کلّی ارائه شده و به جزئیّات وارد نشده است، یا به صورت خیلی جزئی یک یا چند شعر مورد بررسی قرار گرفته است. به عبارت دیگر، نویسندگان، اشعارِ یک یا دو شاعر مدیحه­سرا را مورد بررسی قرار داده یا اشعار را با مدایحِ دیگر شعراء مقایسه نموده­اند و از قرآن و احادیث جهت تطبیق یا عدم تطبیق منقبت­ها کم­تر استفاده نموده­اند.

در این پژوهش سعی شده است که  مدایح و منقبت­های دو دوره­ی ابتدایی -عصر اسلام و اموی- مورد بررسی قرار گیرد و این اشعار با ملاک قرار دادنِ قرآن و احادیث سنجیده شود و در نهایت، مدّاحانِ پیامبر@ به ویژه، مدّاحان متعهّد شناسانده شوند.

فواید و ضرورت بحث
دین اسلام و پیامبرِخاتم@، همواره مورد هجوم اتّهامات دشمنان بوده و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نشده است. اسلام که خود، دین حق و حقیقت­گرایی است همیشه به پیروان خود راستی و درستی را سفارش کرده است، اگرچه علیه خویشتن باشد.[iv] مسلمانان (به ویژه شیعیان) باید جهت تحقّق این سفارش قرآن اقدام کرده، حق و ناحق را از هم جدا نمایند. آنچه در خصوص

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

چکیده:……………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول : طرح پژوهش

1-1)مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….. 4

۱-۲) بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………… 5

1-3) ضرورت و اهمیت پژوهش………………………………………………………………………………….. 7

1-4) اهداف پژوهش:…………………………………………………………………………………………………. 8

1-4-1) اهداف کلی پژوهش:……………………………………………………………………………………….. 8

1-4-2) اهداف جزئی پژوهش……………………………………………………………………………………… 8

1-5) فرضیه‌های پژوهش……………………………………………………………………………………………. 9

1-6) محدودیت‌های پژوهش……………………………………………………………………………………… 10

1-7) تعریف واژه‌ها و اصطلاحات پژوهش……………………………………………………………………. 10

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه ی پژوهش

2-1) مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-2-1)مبانی نظری پژوهش……………………………………………………………………………………….. 12

2-2-1-1)مبانی کلی آناتومیکی ناحیه ساق……………………………………………………………………… 12

2-2-1-1-1) درشت‌نی ……………………………………………………………………………………………. 14

2-2-1-1-2) نازک‌نی ……………………………………………………………………………………………… 17

2- 2- 2 ( بیومکانیک دویدن ……………………………………………………………………………………… 18

2-2-2-1 ( مراحل دویدن ………………………………………………………………………………………… 18

2-2-2-2)الگوی دویدن …………………………………………………………………………………………… 21

2-2-4)کفش نهرین(آدیبست)……………………………………………………………………………………. 23

2-2-5) استرس فراکچر …………………………………………………………………………………………… 24

2-2-6)پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………… 38

2-3)نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………………. 39

فصل سوم : روش‌شناسی پژوهش

3-1)مقدمه……………………………………………………………………………………………………….. 41

3-2)طرح پژوهش و روش پژوهش: ……………………………………………………………………… 41

3- 3 ) مشخصات آزمودنی‌ها ………………………………………………………………………………. 41

3-3-1 ) جامعه و نمونه آماری …………………………………………………………………………….. 41

3-3-2) آزمودنی‌ها ……………………………………………………………………………………………. 41

3-3-2-1) شرایط عمومی ورود به آزمون ……………………………………………………………….. 41

3-4) متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………………………………… 42

3-4-1) متغیر مستقل …………………………………………………………………………………………. 42

3-4-2) متغیر وابسته ………………………………………………………………………………………… 42

3-5) پروتکل پژوهش ………………………………………………………………………………………. 43

3-6) تجهیزات و ابزار اندازه‌گیری …………………………………………………………………………. 44

3-6-1) ابزار اندازه‌گیری قد و وزن آزمودنی‌ها …………………………………………………………. 44

3-6-2) ابزار ثبت متغیرهای سینتیکی ……………………………………………………………………… 44

3-6-3) ابزار کنترل سرعت دویدن ………………………………………………………………………… 45

3-7) نحوه جمع‌آوری داده‌ها ……………………………………………………………………………….. 45

3-7-1) کفش‌های موردمطالعه………………………………………………………………………………. 46

3-7-1-1)کفش آدیداس……………………………………………………………………………………… 46

3-7-1-2) کفش نهرین(آدیبست)………………………………………………………………………….. 46

3-7-2) ثبت اطلاعات سینتیک………………………………………………………………………………. 47

3-7-3) نحوه محاسبه متغیر وابسته…………………………………………………………………………. 47

 

3-8) روش آماری……………………………………………………………………………………………… 47

فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل یافته ­های پژوهش

4-1)مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 49

4-2) توصیف داده­ها………………………………………………………………………………………………… 49

4-3) آزمون فرضیه‌های تحقیق…………………………………………………………………………………. 51

4-3-1) آزمون فرض اول………………………………………………………………………………………….. 51

4-3-2)  آزمون فرضیه دوم……………………………………………………………………………………. 52

4-3-3) آزمون فرضیه سوم ………………………………………………………………………………….. 53

4-3-3-1) فرض چهارم…………………………………………………………………………………………… 54

4-3-3-2) فرض پنجم…………………………………………………………………………………………….. 56

4-3-3-3) فرض ششم…………………………………………………………………………………………….. 57

4-3-3-4) فرض هفتم……………………………………………………………………………………………… 58

4-3-3-4) فرض هشتم…………………………………………………………………………………………….. 59

فصل پنجم : نتایج و پیشنهادات

5-1) مقدمه……………………………………………………………………………………………………………. 62

5-2) خلاصه‌ای از نحوه‌ی انجام پژوهش و یافته‌ها………………………………………………………….. 62

5-3) بحث و بررسی……………………………………………………………………………………………….. 63

5-3-1) متغیرهای حداکثر نیروی غیرفعال عمودی و خلفی………………………………………………… 63

5-3-2) متغیرهای سرعت بارگذاری نیروهای عمودی و خلفی……………………………………………. 65

5-3-3) متغیرهای زمان رسیدن به حداکثر نیروهای عمودی و خلفی…………………………………….. 65

5-4) نتیجه‌گیری……………………………………………………………………………………………………… 67

5-5) پیشنهاد‌ها………………………………………………………………………………………………………. 68

پیشنهاد‌ها برای جامعه……………………………………………………………………………………………….. 68

پیشنهاد‌ها برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………………………… 68

منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 70

چکیده لاتین…………………………………………………………………………………………………………… 75

چکیده:

مقدمه: دویدن امروزه به عنوان یکی از رایج­ترین فعالیت حرکتی در میان ورزشکاران و افراد جامعه مطرح شده است. هدف از تحقیق حاضر مقایسه تأثیر کفش­های آدیداس و نهرین بر برخی از متغیرهای بیومکانیکی مرتبط با شکستگی استرسی درشت­نی در دوندگان تفریحی مرد جوان سالم بود.

مواد و روش ها: در این مطالعه نیمه تجربی، 15مرد جوان سالم (با میانگین سنی 27/2±37 سال، قد 39/5±93/180 سانتی‌متر و جرم 84/8±30/85 کیلوگرم)، در شرایط یکسان، با کفشهای نهرین و آدیداس جداگانه عمل دویدن با سرعت کنترل شده را انجام دادند. نیروی عکس العمل زمین شامل حداکثر نیروهای عکس­العمل در دو جهت عمودی و قدامی- خلفی، سرعت بارگذاری نیروهای عمودی و قدامی- خلفی، زمان رسیدن به حداکثر نیروهای عمودی و قدامی- خلفی و در نهایت زمان کل این نیروها در مرحله اتکای دویدن با استفاده ازصفحه نیروسنج اندازه گیری شد. اطلاعات بدست امده با آزمون تی همبسته در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت (P<=0.05, Version20).

یافته‌ها: نتایج نشان داد که اگر چه بین دو نوع کفش، در متغیرهای حداکثر نیروهای عکس­العمل عمودی و قدامی- خلفی، سرعت بارگذاری نیروهای عمودی و قدامی- خلفی، زمان رسیدن به حداکثر نیروهای عمودی و قدامی- خلفی و زمان کل این نیروها در مرحله اتکای دویدن، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد (P>0.05)، با وجود این، زمان رسیدن به حداکثر نیروی عکس­العمل عمودی زمین در کفش آدیداس 8% بیشتر از کفش نهرین بود (P=0.01).

نتیجه‌گیری نهایی : بین دو نوع کفش آدیداس و نهرین بعنوان کفش های استاندارد و محلی در برخی از نیروهای اعمال شده به پا طی دویدن تفاوتی وجود ندارد. بنابراین کفش نهرین می­تواند با ویژگی­های یکسان جذب نیرو و کاهش ریسک­فاکتورهای آسیبی دویدن با هزینه کمتر برای دوندگان تفریحی پیشنهاد شود.

فصل اول: طرح پژوهش

1-1- مقدمه

دویدن یکی از شایع‌ترین فعالیت‌های حرکتی است که در عصر حاضر با پیشرفت علم و فناوری فرهنگ ورزش به‌واسطه توصیه‌های پزشکی و افزایش و بهبود نگرش مردم به کیفیت زندگی افزایش‌یافته است، به‌طور مثال بیش از 30 میلیون نفر در آمریکا دویدن را برای سرگرمی و اوقات فراغت خود انتخاب کرده‌اند. به‌طورکلی دویدن باعث فشار بر اندام تختانی به‌ویژه مچ و ساق شده که این امرمی‌تواند عامل بروز آسیب‌های ناشی از تکرار شود که شایع‌ترین این آسیب‌ها تیبیا استرس فراکچر است. همان‌طور که گفته شد در طول فعالیت‌های بدنی به‌ویژه دویدن، در مرحله تماس پا با زمین، همواره تحت تأثیر بار[1] و نیروهایی از طرف زمین بوده که این بار به‌وسیله اندازه‌گیری نیروهای عکس‌العمل زمین[2] می‌تواند موردبررسی قرار گیرد.

این‌طور به نظر می‌رسد که کفش به‌عنوان اولین لایه حائل بین پا و زمین یکی از موارد مورد توجه درزمینهٔ ارزیابی نیروهای عکس‌العمل زمین باشد، به‌عنوان نمونه، مطالعات، افزایش معناداری در عوامل مؤثر بر بروز آسیب تیبیا استرس فراکچر را هنگام دویدن با پای‌برهنه در مقایسه با دویدن با کفش گزارش کردند.

بنابراین کفش نقش مهمی در کاهش این نیروها بر اندام تحتانی ایفا کند. با توجه به اینکه اکثر کمپانی‌های معتبر داخلی و خارجی ادعاهای مختلفی مبنی بر مؤثرتر بودن محصولاتشان در کاهش نیروهای فوق‌الذکر مطرح کرده‌اند و ما در این پژوهش به بررسی برخی از این ادعاها.

2-1- بیان مسأله

شکستگی ناشی از فشار[1] یک نوع آسیب استخوانی است که خود را با درد در نواحی مختلفی از اندام تحتانی نشان می‌دهد، این نواحی به ترتیب تکرر در بروز آسیب در استخوان درشت‌نی و بخش دور از تنه نازکی نی، استخوان‌های سوم و دوم کف‌پایی، بخش فوقانی ران و گردن ران و بخش دور از تنه ران بروز می‌کند (بیشوف[2] و همکاران2010). مطالعات انجام‌شده درزمینهٔ دویدن نشان می‌دهد که 24٪-67٪ دوندگان تفریحی از آسیب‌های مرتبط با دویدن رنج می‌برند، استرس فراکچر بیش از 50٪ از کل آسیب‌های دوندگان را شامل می‌شود (میلنر[3]و همکاران 2006, ادوارد [4]و همکاران ,2010 , بیشوف و همکاران2010 )

طی دویدن، هنگامی‌که پا با زمین تماس برقرار کرده و در مرحله اتکا[5] قرار می‌گیرد، تحت تأثیر نیروی عکس‌العمل زمین[6] (GRF) می‌باشد. نیروی عکس‌العمل زمین همواره ثابت نیست به‌طوری‌که افزایش سرعت دویدن و گام برداری، حداکثر نیروی عمودی زمین را حدود 2 تا 5 برابر وزن بدن افزایش می‌دهد. در ادبیات پژوهش کاهش مقدار نیروی عکس‌العمل زمین یکی از اهداف اصلی تولیدکنندگان کفش بشمار می‌آید و جذب ضربات همیشه به‌عنوان یک مشکل اساسی مطرح بود.(نیگ و همکاران، 2010)[7]. رویکردهای مختلفی در سنجش تأثیرات کفش بر نیروهای عکس‌العمل زمین در بهبود عملکرد، موردتوجه پژوهشگران بوده که از آن‌ها می‌توان به وزن کفش (لوگان[8] و همکاران، 2010؛ نیگ و همکاران 2010، ویگرنیگ[9] و همکاران 2009)، سختی[10] (بیشوپ [11]و همکاران 2006) ، جنس و ساختار کفش (بیشوپ و همکاران 2006، لوگان و همکاران 2010، شارما [12]و همکاران 2010، ویگرنیک و همکاران 2009) و شکل هندسی[13] کفش (تاناگوچی[14] و همکاران 2012) اشاره نمود. بررسی‌ها نشان داده است که کفش می‌تواند با کاهش مقدار نیروهای وارده، احتمال بروز آسیب را در دویدن کاهش دهد (بیشوپ و همکاران 2006، اورت[15] و همکاران 2011، لوگان و همکاران 2010، مگ گینس و همکاران 2005، موندرمن و همکاران 2007، نیگ و همکاران 2006، نیگ و همکاران 2010، نواچک[16] و همکاران 1998، شارما و همکاران 2010، ویگرنیک و همکاران 2009، زیفچوک[17] و همکاران 2005).

تنوع کفش‌های مختلف در مراکز تجاری به‌ویژه کفش‌های خارجی ضمن تحمیل هزینه‌های سنگین بر متقاضیان ممکن است کارایی لازم در امر پیشگیری از آسیب شکستگی ناشی از فشار را نیز به همراه نداشته باشد.دراین‌ارتباط، ازجمله کفش‌های موجود در بازار که دارای برند معتبری است و به‌عنوان یک کفش ورزشی استاندارد و موفق در سطوح بین‌المللی شناخته می‌شود و از اقبال عمومی بالایی برخوردار است کفش Adidas response cushion 20m می‌باشد. از انجاییکه کفش مذکور مجهز به فنّاوری‌های adiprene و  formotion برای جذب حداکثر ضربه در برخورد پاشنه با زمین است، که ویژگی Adiprene از طریق افزایش اثر بالشتکی و formotion هم به‌وسیله نرم کردن برخورد پاشنه از طریق ایجاد حرکت مستقل برای پاشنه این امر را محقق می‌سازند. از سوی دیگر، ازجمله تولیدات داخلی با تأکید بر تولید ملی، کفش ورزشی نهرین است، که به نظر می‌رسد دارای پارامترهای یک کفش استاندارد برای دویدن می‌باشد. ازاین‌رو محقق درصدد است تا دو کفش آدیداس به‌عنوان برند معتبر خارجی و کفش نهرین به‌عنوان یک محصول ملی را ازنقطه‌نظر نیروهای وارده از زمین (نیروی عمودی عکس‌العمل زمین[18]، سرعت بارگیری[19] ، نیروی خلفی عکس‌العمل زمین[20] و سرعت بارگیری) که مرتبط با آسیب شکستگی ناشی از فشار در استخوان درشت‌نی[21] شناخته‌شده‌اند را مورد مقایسه و تجزیه‌وتحلیل قرار داده، و به این پرسش پاسخ دهد که آیا کفش‌های داخلی توانایی رقابت با برندهای معروف و معتبر خارجی در کاهش نیروهای برخوردی، و همچنین در جلوگیری از بروز آسیب شکستگی ناشی از فشار را دارد ؟

3-1- ضرورت و اهمیت پژوهش

*دویدن تفریحی از پرطرفدارترین ورزش‌ها در اقشار مختلف اجتماعی محسوب می‌شود و یکی از ملزومات این ورزش پرطرفدار کفش مناسب است.

با توجه به این‌که قیمت بسیار بالای کفش‌های معتبر خارجی ممکن است این شبهه را ایجاد کند که تمرین سالم و به‌دوراز آسیب واقعاً هزینه بالایی دارد و کفش‌های ورزشی با برندهای مختلف خارجی نسبت به برندهای داخلی عملکرد بهتری در کاهش میزان ریسک فاکتورها در آسیب‌های مرتبط با دویدن دارند. این فرضیه هنوز از طریق یک پژوهش علمی رد یا پذیرفته‌نشده است.درنتیجه این مشکلات ما را به سمت انتخاب یک جایگزین داخلی مناسب برای این‌گونه کفش‌ها سوق می‌دهد که بتوانند نیازهای ورزشی ما در داخل کشور را برآورده کنند.

همان‌طوری که بیان شد، یکی از شرکت‌های داخلی که درزمینهٔ طراحی و ساخت کفش ورزشی فعالیت می‌کند شرکت نهرین است .

قیمت کفش نهرین موردنظر(شکل 2-1) حدود 95 هزار تومان تخمین زده‌شده درحالی‌که قیمت کفش آدیداس موردنظر(شکل 1-1) حدود 855 هزار تومان می‌باشد که با شرایط اقتصادی کنونی به نظر قیمت محصول داخلی منصفانه‌تر است و اکثر اقشار جامعه که مشتاق به ورزش هستند اگر از کیفیت و سلامت ساختاری و حمایتی این کفش مطمئن شوند، می‌توانند از جایگزین مناسبی برای کفش‌های خارجی استفاده کنند. ازجمله شاخص‌هایی که در کیفیت کفش می‌تواند مؤثر باشد، بررسی و مقایسه برخی از این شاخص‌ها ازجمله: اوج نیروی عمودی عکس عمل زمین ،سرعت بارگذاری نیروی عمودی عکس‌العمل ،اوج نیروی خلفی عکس‌العمل زمین می‌باشد، که محقق در این پژوهش در پی بررسی و مقایسه این پارامترها در بین دو کفش می‌باشد.

1 –stress fracture

[2] -bischof et al 2010

[3] -Milner et al 2006

[4] -Edward’s et al 2010

[5] -stance phase

[6] -ground reaction force

[7] -nigge et al 2010

[8] -logan et al 2010

[9] -wigenige et al 2009

10 -stiffness

[11] -bishop et al 2006

[12] -sharma et al 2010

ازاین‌رو در این پژوهش به دنبال بیان ارتباط مابین سرمایه اجتماعی و بهره‌وری خدمات شهری در مطالعه موردی شهرداری قم هستیم. بدین ترتیب برای سنجش بهره‌وری خدمات شهری از روش تحلیل پوششی داده‌ها DEA و جهت سنجش سرمایه اجتماعی کارمندان شهرداری و شهروندان از پرسش‌نامه استفاده‌شده است و نتایج حاصل از آن توسط تحلیل آنالیز واریانس موردبررسی قرارگرفته است.

نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد به‌طور خاص بین شاخص‌های اعتماد و مشارکت شهروندان با بهره‌وری خدمات شهری رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، که شدت ارتباط مثبت بین شاخص اعتماد و بهره‌وری ۲۰٫۵۷۸ و شاخص مشارکت و بهره‌وری ۷۱٫۱۳۶ است. همچنین بین شاخص‌های اعتماد و مشارکت کارمندان با بهره‌وری خدمات شهری رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، که شدت ارتباط مثبت بین شاخص اعتماد و بهره‌وری ۷٫۰۸۹ و شاخص مشارکت و بهره‌وری ۶٫۶۲۲  است.

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، اعتماد ، مشارکت ، بهره‌وری، خدمات شهری، شهرداری، تحلیل پوششی داده‌ها، دوراهی اجتماعی

                                                    فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه 2

1-2- تعریف مسئله 2

1-3- اهداف 4

1-4- سؤالات تحقیق 4

1-5- فرضیه‌ها 4

1-6- مواد و روش تحقیق و جمع‌آوری داده‌ها 4

1-7- اصطلاحات 5

فصل دوم: ادبیات تحقیق

2-1-  مقدمه 10

2-2- تعریف سرمایه اجتماعی 10

2-3- پیدایش مفهوم، اصطلاح و ضرورت پرداخت به سرمایه اجتماعی 11

2-4- تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی 14

2-5- نحوه شکل‌گیری و عملکرد سرمایه اجتماعی 16

2-6- شاخص های سرمایه اجتماعی 19

2-6-1- شاخص های در نظر گرفته‌شده در پیمایش های انجام‌شده 19

2-6-2- اعتماد 21

2-6-3- مشارکت 23

2-7- عوامل ارتقاء سرمایه اجتماعی 24

2-7-1- نهاد خانواده 26

2-7-2- نهاد دین 26

2-7-3- نهاد فرهنگ 30

2-7-4-  نهاد دولت 31

2-7-5-  نهاد دادگستری 31

2-7-6- نهادهای اقتصادی و اجتماعی 31

2-7-7- نهادهای علمی و ارتباطی 32

2-7-8- نهادهای مدنی 34

2-8- بهره‌وری و مؤلفه‌های آن 36

2-8-1- کارایی 36

2-8-2- اثر بخشی 37

2-9- اهمیت بهره‌وری 37

2-10- اثر سرمایه اجتماعی بر بهره وری 37

2-10-1- هزینه‌های پایین‌تر تبادلات 38

2-10-2- نرخ پایین‌تر جابه‌جایی‌ها 38

2-10-3- تسهیم و جاری کردن دانش و نوآوری 38

2-10-4- ریسک‌پذیری 39

 

2-10-5- بهبود کیفیت ستاده‌ها 39

2-11- تحقیقات انجام‌شده درباره سرمایه اجتماعی 40

2-11-1- برخی از اهم مطالعات بین‌المللی 40

2-11-2- برخی از اهم پیشینه‌ها در قالب پایان‌نامه عبارت‌اند از 42

2-11-3- گزیده‌ای از پیشینه‌ها در قالب مقالات عبارت‌اند از 44

2-12- جمع بندی 45

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

3-1- مقدمه 48

3-2- سنجش بهره‌وری خدمات شهری 48

3-2-1- بازده به مقیاس الگوی مورداستفاده 49

3-2-2- انتخاب مدل مناسب 49

3-3- سنجش سرمایه اجتماعی کارکنان شهرداری و شهروندان 50

3-3-1- تعیین حجم نمونه 51

3-3-2- ابزار گرداوری داده‌ها 52

3-3-3- سنجش روایی و پایایی ابزار تحقیق 52

3-4- بررسی اثر سرمایه اجتماعی بر بهره‌وری خدمات شهری 52

3-5- جمع بندی 53

فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل داده‌های تحقیق

۴-۱- مقدمه 55

۴-۲- عوامل ارتقاء سرمایه اجتماعی در جامعه موردبررسی (شهر قم) 55

۴-۲-۱-  ارزش‌های درونی 56

۴-۲-۲- جریان اطلاعات 58

4-2-3- اعتماد + پاسخ مناسب 59

4-3- تحلیل سنجش بهره‌وری خدمات شهری 59

4-4- تحلیل سنجش سرمایه اجتماعی کارکنان شهرداری و شهروندان 63

4-4-1- آمار توصیفی ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه آماری 63

4-4-1-1- وضعیت تأهل نمونه‌های موردبررسی 63

4-4-1-2- وضعیت جنسیت نمونه‌های موردبررسی 63

4-4-1-3- وضعیت تحصیلات نمونه‌های موردبررسی 64

4-4-1-4- وضعیت درآمد نمونه‌های موردبررسی 65

4-4-1-5- وضعیت سن نمونه‌های موردبررسی 66

4-4-2- آمار توصیفی شاخص‌های سرمایه اجتماعی 66

4-4-2-1- آمار توصیفی شاخص‌های سرمایه اجتماعی کارمندان شهرداری 67

4-5- تحلیل بررسی اثر سرمایه اجتماعی بر بهره‌وری خدمات شهری 70

4-5-1- آنالیز واریانس فرضیه فرعی اول 70

۴-۵-۲- آنالیز واریانس فرضیه فرعی دوم 71

۴-۶- جمع‌بندی 72

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

5-1- مقدمه 75

5-2- بررسی نتایج فرضیات و آزمون‌های آماری 76

5-3- ارائه پیشنهاد‌ها بر مبنای یافته‌های تحقیق 77

5-4- بیان محدودیت‌ها و ارائه پیشنهاد‌ها برای تحقیقات آتی 78

فهرست منابع  و مأخذ 80

الف) منابع فارسی 80

ب) منابع انگلیس 83

پیوست 86

– مقدمه

سرمایه اجتماعی یک مفهوم پیچیده بین‌رشته‌ای است که در دو دهه اخیر خیلی سریع موردتوجه بسیاری از پژوهشگران علوم انسانی و به‌ویژه جامعه‌شناسی و اقتصاد – و ازجمله در دهه اخیر مدنظر جامعه‌شناسان و اقتصاددانان کشورمان – قرارگرفته است. ابهام مفهومی، تعاریف چندگانه و فقدان اطلاعات لازم درزمینه سرمایه اجتماعی، مانعی بر سر راه تحقیقات نظری و عملی در مورد نقش سرمایه اجتماعی بوده است. سرمایه اجتماعی، ازآنجاکه مکمل سایر منابعی است که تحت کنترل افراد و سازمان‌ها می‌باشند، منبع مهمی برای افراد و سازمان به شمار می‌رود. ‏بسیاری از مطالعات به اثرات سرمایه اجتماعی در سطح یک شرکت یا صنعت بر عملکرد‏ پرداخته‌اند. اما مطالعات کمتری سرمایه اجتماعی را به بهره‌وری مرتبط کرده‌اند. مطالعات محدود انجام‌شده در این زمینه، نشان‌دهنده تأثیر سرمایه اجتماعی بر کارایی و بهره‌وری نیروی انسانی است. باید توجه داشت که امروزه افزایش بهره‌وری به‌عنوان مهم‌ترین روش دستیابی به اهداف در هر سازمانی مطرح است و اندازه‌گیری میزان بهره‌وری نیز اساسی‌ترین گام جهت ارتقای کارایی و بهره‌وری است. بنابراین در این پژوهش به دنبال بیان ارتباط مابین سرمایه اجتماعی و بهره‌وری در جامعه و سازمان موردمطالعه (شهروندان و کارمندان شهرداری قم) هستیم که در ادامه بابیان کلیات تحقیق، بیشتر در رابطه با آن توضیح داده می‌شود.

1-2- تعریف مسئله

تحولات اقتصادی، گسترش مراکز صنعتی و  بازرگانی و پدیده‌های ناشی از پیشرفت تکنولوژی در شهرها مسائل و مشکلات متعددی را برای زندگی شهری به وجود آورده است(طاهری، 1377 ). مهاجرت به شهرها، افزایش جمعیت شهری و درنتیجه، افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی و…  سبب گسترش و تنوع نیازهای شهروندان ازجمله افزایش نیاز به خدمات پایه‌ای شهری شده است. نیازهایی که برآورده کردن آن‌ها رفاه جامعه را افزایش می‌دهد.

ایجاد سازمانی به نام شهرداری، عالی‌ترین تدبیری بود که از طرف دنیای متمدن برای پاسخ‌گویی به نیازمندی‌ها و توقعات بی‌شمار ساکنان شهرها به‌کاربرده شد (همان). شهرداری سازمانی عمومی و مستقل، با ماهیت حکومتی و موضوعیت محلی است که ازنظر قانونی در زمره نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی محسوب می‌شود(داودی، 1390). شهرداری‌ها به‌منظور افزایش رفاه شهروندان به دنبال افزایش کمی و کیفی خدمات‌رسانی خود هستند. شهرداری‌ها برای رسیدن به این مهم و با توجه به طیف گسترده خدماتی که می‌باید ارائه دهند، نیازمند صرف هزینه بالا هستند؛ که این هزینه از طریق کمک‌های دولت و عوارض دریافتی شهرداری تأمین می‌شود.

مصوبه خودکفایی کلان‌شهرها در سال 1368، شهرداری‌ها را بر این داشت تا به دنبال روش‌هایی برای کاهش تصدی‌گری بر فعالیت‌های شهری باشند؛ تا بدین‌صورت شهرداری‌ها هزینه خدمات‌رسانی به شهروندان را از خود آن‌ها دریافت کنند. یکی از این روش‌ها، واگذاری و مشارکت در امور شهری است. ضرورت عملیاتی شدن راهبرد گذر از تصدی‌گری به واگذاری امور و وظایف از جانب شهرداری‌ها در کلان‌شهرها، نگرش مشارکتی به فعالیت‌های عمرانی خدماتی را تقویت کرده است (صالحی فرد، 1390).

برای اینکه مشارکت مردم در امور شهری افزایش و بهبود یابد، لازم است که بر تعاملات میان مردم و شهرداری تمرکز بیشتری شود و در این خصوص می‌باید به سؤالاتی از قبیل اینکه: چه عواملی این تعاملات را ارتقاء می‌دهد؟ پیامدهای ناشی از ارتقای این تعاملات چیست؟ پاسخ داده شود. پاسخی که اغلب پژوهشگران به این قبیل سؤالات می¬دهند، اثرگذاری سرمایه اجتماعی[1] است.

سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که در چند دهه اخیر در اکثر رشته‌های علوم انسانی به‌خصوص جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و اقتصاد در رابطه با موضوعات متعدد رواج یافته است. سرمایه اجتماعی مربوط به روابط و تعاملات بین اعضای جامعه می‌شود. از مطالعاتی که پیرامون سرمایه اجتماعی صورت گرفته است، می‌توان چنین برداشت کرد که سرمایه اجتماعی منبع کنش جمعی و کیفیت روابط اجتماعی است. در مطالعاتی که پیرامون سرمایه اجتماعی صورت گرفته است بسته به شرایط و ویژگی‌های موردمطالعه تعریف خاصی برای سرمایه اجتماعی در نظر گرفته‌شده است این موضوع سبب شده نتوان نتایج برگرفته از این مطالعات را به‌کل تعمیم داد و از آن استفاده عملیاتی کرد.  علاوه بر این در این مطالعات به علت سنجش سرمایه اجتماعی با مؤلفه‌های کارکردیش مثل اعتماد، مشارکت و غیره، تمرکز اغلب بر میزان شبکه‌های ارتباط‌جمعی بوده است و نه اندازه‌های این ارتباطات.

ازآنجاکه همچنان بر سر عوامل به وجود آورنده سرمایه اجتماعی و حتی مؤلفه‌های کارکردیش اختلاف وجود دارد و برای رهایی از  پیچیدگی‌های مطرح‌شده، بهتر است که چارچوبی برای سرمایه اجتماعی در نظر گرفته شود. ازآنجاکه سرمایه اجتماعی در رفتار افراد جامعه و انتخاب‌هایی که انجام می¬دهند، نمود پیدا می‌کند ما سرمایه اجتماعی را در فضای دوراهی اجتماعی[2] موردبررسی قرار می‌دهیم. موقعیت دوراهی اجتماعی به‌خوبی می‌تواند بیان‌کننده شرایط شکل‌گیری و یا تخریب سرمایه اجتماعی باشد.

بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت چنانچه در جامعه‌ای سرمایه اجتماعی وجود داشته باشد فرد دارای جهت‌گیری‌های جمع گرایانه می‌شود و در موقعیت دوراهی اجتماعی گزینه‌هایی را انتخاب می‌کند که نفع جمعی را به همراه داشته باشد.

1-3- اهداف

بر اساس مطالبی که عنوان شد، چنانچه همکاری و عدم همکاری با شهرداری را به‌عنوان گزینه‌های پیش روی شهروندان در چارچوب دوراهی اجتماعی در نظر بگیریم، می‌توانیم با بررسی انتخاب شهروندان و عوامل مؤثر بر انتخاب آن‌ها، نه‌تنها با عوامل ارتقادهنده سرمایه اجتماعی با استفاده از خلق موقعیت دوراهی اجتماعی آشنا شویم بلکه با شناسایی این مؤلفه‌ها می‌توانیم راهکارهایی را برای افزایش تعاملات و مشارکت شهروندان با شهرداری ارائه دهیم. بدین‌صورت شهرداری می‌تواند به پشتوانه کمک و یاری شهروندان علاوه بر کاهش هزینه‌ها به افزایش کیفیت و بهره وری خدمات شهرداری نیز بپردازد.  اهداف این پژوهش عبارت‌اند از:

1- بررسی عوامل ارتقاء دهنده سرمایه اجتماعی

2-  بررسی اثر سرمایه اجتماعی بر بهره‌وری خدمات شهری شهرداری قم

1-4- سؤالات تحقیق

1- مؤلفه‌های ارتقاء دهنده سرمایه اجتماعی کدامند؟

2- آیا ارتقاء سرمایه اجتماعی، منجر به بهبود بهره‌وری خدمات شهری (شهرداری قم) می‌شود؟

1-5- فرضیه‌ها

فرضیه اصلی اول: نهادها به‌خصوص نهاد دین با تولید و بازتولید مؤلفه‌هایی همچون اعتماد و مشارکت سرمایه اجتماعی را ارتقاء می‌بخشند.

فرضیه اصلی دوم: ارتقاء سرمایه اجتماعی، بهره‌وری خدمات شهری شهرداری قم را افزایش می‌دهد.    

فرضیه فرعی اول:  بین سرمایه اجتماعی شهروندان و بهره‌وری خدمات شهری شهرداری قم رابطه معنادار و مثبت وجود دارد.

فرضیه فرعی دوم:  بین سرمایه اجتماعی کارمندان شهرداری و بهره‌وری خدمات شهری شهرداری قم رابطه معنادار و مثبت وجود دارد.

1-6- مواد و روش تحقیق و جمع‌آوری داده‌ها

جمع‌آوری اطلاعات به دو روش اسنادی و پیمایشی صورت می‌پذیرد. ابتدا در قالب روش اسنادی ابعاد مفهومی و نظری سرمایه اجتماعی موردبررسی قرار می‌گیرد، سپس با طرح پرسشنامه که در آن موقعیت دوراهی گنجانده‌شده با روش پیمایشی به موضوع پرداخته می‌شود.

جامعه آماری ما شهروندان و کارمندان شهرداری شهر قم هستند، بنابراین پس از سنجش بهره‌وری بخش خدمات شهری مناطق مختلف شهرداری قم با استفاده از تحلیل پوششی داده‌هاDEA، مناطق دارای بهره‌وری بالا و پایین در بخش خدمات شهری شناسایی‌شده و  پرسشنامه‌ها بین سه گروه کارمندان شهرداری، مراجعه‌کنندگان به شهرداری و شهروندان این دو منطقه توزیع خواهد شد. داده‌های تحقیق، پس از جمع‌آوری به کمک نرم‌افزار SPSS موردبررسی قرارگرفته و اعتبار[3] و پایایی[4] آن سنجیده می‌شود. تجزیه‌وتحلیل این پژوهش به روش آماری با استفاده از آماره‌های آمار توصیفی و نیز آماره آنالیز واریانس صورت می‌گیرد.

1-7- اصطلاحات

1) سرمایه اجتماعی

سرمایه اجتماعی به‌عنوان یک متغیر نهان مجموعه‌ای منسجم از هنجارها، روابط، تعهدات و ارزش‌های مادی و معنوی یک جامعه است که منجر به

سرعت، تسهیل و اثربخشی روابط و مناسبات بین سطوح مختلف اجتماعی می‌شود.
از طریق مؤلفه‌های چون اعتماد،صداقت، تعهد، مشارکت و از همه مهم‌تر عدالت شناسایی و بروز نموده و قابل‌مشاهده و احیاناً اندازه‌گیری خواهد بود.
حالت چسبندگی بین نهادهای اجتماعی را همچون ملاط داشته و در 5 سطح موجب همبستگی می‌شود: بنگاه اقتصادی و خانوار، گروه اقتصادی اجتماعی، شبکه، جامعه، دولت
در کنار تسهیل‌کنندگی و داشتن نقش ملاط، روان‌ساز هم هست یعنی بستر مناسب و روانی را جهت حرکت عوامل و متغیرهای اثرگذار در روند تحولات رشد و توسعه (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی) مانند عامل سرمایه انسانی فراهم می‌آورد(اعتصامی، 1391).
2) بهره‌وری

عبارت بهره‌وری[5] در ادبیات اقتصادی معانی گوناگونی دارد، زیرا علیرغم کاربرد وسیع آن شاید هنوز بسیاری از کسانی که درحرکت بهره‌وری نقش اساسی دارند استنباط روشنی از آن نداشته باشند. واژه بهره‌وری در لغت به معنای “قدرت تولید، بارور و مولد بودن” است. در ساده‌ترین تعریف از بهره‌وری آن را ” نسبت بین مقدار معینی از محصول و مقدار معینی از یک یا چند عامل تولید ” می‌دانند(فرهنگ، 1374:955). در اینجا آشکارا بر عامل زمان اشاره‌ای نشده است، هرچند که ممکن است در محاسبات موردتوجه قرار گیرد. بهره‌وری را می‌توان نسبت تولید یک کالای معین بر یک یا چند عامل ورودی مربوط به فرآیند تولید همان کالا تعریف کرد. به‌وضوح مشاهده می‌شود که این مفهوم انواع مختلفی از بهره‌وری را در برمی‌گیرد.

در زیر به تعریف بهره‌وری از دید سازمان‌های بین‌المللی پرداخته‌شده است:

1- سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اروپا  (OECD)[6] : بهره‌وری برابر است با خارج‌قسمت خروجی (میزان تولید) بر یکی از عوامل تولید(وزارت صنایع سنگین، 1371).

2- سازمان بین‌المللی کار(EPA)[7] : محصولات مختلف با ادغام چهار عامل اصلی تولید می‌شوند این چهار عامل عبارت‌اند از: زمین، سرمایه، کار و سازمان‌دهی. نسبت این عوامل بر تولید، معیاری برای سنجش بهره‌وری است.

3- آژانس بهره‌وری اروپا ( EPA)[8] : بر اساس تعریف آژانس بهره‌وری درجه استفاده مؤثر از هر یک از عوامل تولید است.

بهره‌وری در درجه اول یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است، بهبود بخشد. بهره‌وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می‌تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از روز پیش به انجام برساند. علاوه بر آن بهره‌وری مستلزم آن است که به‌طور پیوسته تلاش‌هایی در راه انطباق فعالیت‌های اقتصادی با شرایطی که دائماً در حال تغییر است و همچنین تلاش‌هایی برای به‌کارگیری نظریه‌ها و روش‌های جدید انجام گیرد. بهره‌وری ایمان راسخ به پیشرفت انسان‌ها است(ابطحی،1379).

به‌طورکلی بهره‌وری تنها یک راه ساده نیست بلکه مجموعه‌ای از روش‌ها برای رسیدن به یک استاندارد بالای زندگی است. مفهوم بهره‌وری در سیستم‌های مختلف اقتصادی و یا سیاسی تفاوت نمی‌کند و به قول ژان فوراسیته  مفهوم بهره‌وری رنگ سیاسی و وطن خاصی ندارد و مللی که ازلحاظ ایدئولوژی اجتماعی کاملاً مخالف یکدیگر هستند آن را به یک اندازه می‌پذیرند.

3) شهرداری

شهرداری معادل لغت انگلیسی Municipality  است و به ناحیه‌ای اطلاق می‌شود که در آن، یک انجمن مربوط به شهر، دارای صلاحیت اعمال قدرت سیاسی بوده و خدمات دولتی محلی را مانند فاضلاب، پیش‌گیری از جرم و جنایت و خدمات آتش‌نشانی به عموم ارائه می‌دهد( قادری و قادری، 1388:12). در ایران، طرز تلقی عامه مردم از شهرداری‌ها با آنچه که این سازمان‌ها برای رسیدن به اهداف موردنظر به وجود آمده‌اند بسیار متفاوت می‌باشد. ازنظر عامه،شهرداری نهادی خدماتی است و این موضوع،جایگاه آن را به سطح بسیار پایینی تنزل داده است.در نظر عامه شهرداری سازمانی است که خدمات شهری ارائه می‌دهد و بهای آن خدمات را دریافت می‌کند(کامیار 1385:48).

در حقیقت، در تعریف شهرداری می‌توان آن را سازمانی غیردولتی و غیرانتفاعی و مردمی‌دانست که اداره و مسؤولیت و مدیریت امور شهری را با مجوز دولت و با امکانات مردمی به دست آورده تا به‌منظور ایجاد و اداره کردن تأسیسات عمومی و وضع و اجرای نظافت شهری و تأمین نیازمندی‌های مشترک محلی فعالیت کند و هزینه خدماتی را که به آن واگذار  گردیده با اسلوبی منطقی و عادلانه بین سکنه شهر و استفاده‌کنندگان از خدمات تقسیم نماید.

تعریف کلی و اساسی شهرداری در ایران این‌گونه می‌باشد: شهرداری موسسه‌ای عمومی، غیردولتی و مستقل است که به‌موجب قانون در شهرها تشکیل می‌شود و عهده‌دار امور محلی و اداره خدمات به شهروندان و سکنه شهری می‌باشد.به‌موجب ماده 3 قانون شهرداری،شهرداری شخصیت حقوقی مستقلی دارد(کامیار 1385، 48).

4) خدمات شهری

خدمات شهری گسترده‌ای از فعالیت‌های شهرداری جهت افزایش رفاه شهروندان را شامل می‌شود. باید این نکته را در نظر داشت که شناخت و طبقه‌بندی فعالیت‌ها در مورد خدمات شهری، وابستگی شدیدی به نحوه مدیریت شهری دارد چراکه تعیین “حوزه  عملی” فعالیت‌ها درزمینهٔ خدمات شهری نیازمند تعیین نحوه مدیریت شهری و تعیین روابط بخشی منطقه‌ای است. شهرداری قم اهم فعالیت‌های خدمات شهری خود را در قالب سازمان‌های زیر دسته‌بندی کرده است:

مدیریت پارک‌ها و فضای سبز شهری
ساماندهی زیباسازی شهری
مدیریت پسماند شهری
مدیریت میادین میوه و تره‌بار و ساماندهی مشاغل شهری
مدیریت آتش‌نشانی و خدمات ایمنی
مدیریت کشتارگاه صنعتی
مدیریت آرامستان های شهر(شهرداری قم، 1391)
5) دوراهی اجتماعی

برای‌ مفهوم‌ dilemma ترجمه‌های‌ متفاوتی‌ شده‌ است‌: تنگنا، دوراهی‌، برهان‌ قاطع‌ ذوحدی‌، معما، محظور، مشکل‌، و وضع دشوار. در این‌ مفهوم‌ مسئله‌ این‌ است‌ که‌ کنش‌ جمعی‌ ممکن‌ است‌ تحت‌ شیوه‌ای‌ از یک‌ دوراهی‌ یا تضاد بین‌ بهترین‌ کنش‌های‌ فردی‌ و جمعی‌ قرار بگیرد، جایی‌ که‌ کنش‌ِ نیازمند به‌ دستیابی‌ به‌ بهترین‌ بازده‌ یا منفعت‌ جمعی‌ یا هدف‌ جمعی‌ با کنش‌ِ موردنیاز برای‌ دستیابی به‌ بهترین‌ بازده‌ فردی‌ متفاوت‌ است‌ و حتی‌ با آن‌ در تضاد است‌(Tuomela,1992). درهرحال‌ مفهوم‌ دوراهی‌ به‌ معنای‌ آن‌ است‌ که کنشگر بین‌ دو گزینه‌ واقع‌ می‌شود که‌ با انتخاب‌ یکی‌ از آن‌ها فرد به دنبال‌ تحقق‌ منافع‌ آنی‌ خویش‌ است‌ و در گزینه‌ دوم‌ فرد به دنبال‌ تحقق منافع‌ جمع‌ یا گروه‌ است‌ که‌ البته‌ خود وی‌ نیز یکی‌ از اعضای‌ گروه‌ است‌ و لذا منافع‌ گروه‌، مشتمل‌ بر منافع‌ فرد هم‌ هست‌.

دوراهی‌ اجتماعی در دائره‌المعارف‌ روانشناسی‌ پنگوئن‌ چنین‌ تعریف‌شده‌ است‌: دوراهی‌اجتماعی‌ موقعیتی‌ است‌ که‌ در آن‌ بازده‌ یا منافع‌ فردی‌ برای‌ یک‌ شخص‌ بالا است‌؛ اگر از هنجارهای‌ اجتماعی‌ پیروی‌ نکند؛ اما وقتی همه‌ افراد چنین‌ کنند، بازده‌ نهایی‌ برای‌ همه‌ افراد کاهش‌ می‌یابد(جوادی یگانه، 1381).

2-1-  مقدمه

باوجود مطالعات گسترده در زمینه مدیریت شهری و عملکرد شهرداری‌ها در داخل و خارج از کشور، بررسی کارایی و بهره‌وری خدمات شهری به‌ندرت موردتوجه قرارگرفته است و نیز باوجود اهمیت موضوع، مطالعات در این زمینه چندان موردتوجه نبوده است. شاید گستردگی و پیچیدگی روزافزون فعالیت و خدمات شهری و درنتیجه آن نبود و یا عدم دسترسی به آمار و اطلاعات از دلایل این عدم توجه بوده است. اما در ارتباط با سرمایه اجتماعی و اثرگذاری آن بر بخش‌های مختلف اقتصادی با حجم وسیعی از پژوهش‌ها مواجه هستیم که بسیاری از این پژوهش‌ها به‌صورت موازی انجام‌گرفته است. در این پژوهش سعی شده است اهم تحقیقات پیرامون سرمایه اجتماعی برگزیده و بیان شود.

بنابراین در این فصل بابیان مفاهیم، تعاریف، تاریخچه و نحوه شکل‌گیری سرمایه اجتماعی، ادبیات نظری آن را بیشتر موردمطالعه قرار می‌دهیم سپس با مرور مؤلفه‌های درنظر گرفته‌شده در اهم مطالعات انجام‌شده مؤلفه‌های موردنظر این پژوهش انتخاب و تعریف می‌شوند. در ادامه عوامل ارتقاء سرمایه اجتماعی موردبررسی قرار می گیرند و در پایان این فصل نیز با توجه به حجم بالای تحقیقات – که بسیاری از آن‌ها نیز به‌صورت موازی انجام‌گرفته است- پیرامون سرمایه اجتماعی، سعی شده است اهم پیشینه‌ها در قالب دو زیرمجموعه مطالعات بین‌المللی و داخلی (پایان‌نامه‌ها و مقالات) موردبررسی قرار بگیرند.

2-2- تعریف سرمایه اجتماعی

سرمایه اجتماعی مجموع هنجارهای موجود در سیستم‌های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینه‌های تبادلات و ارتباطات می‌گردد.

گرین سرمایه اجتماعی را به‌صورت زیر تعریف می‌نماید: طیف کاملی از نهادها، اعمال، ابزارها و رفتارهای یاد گرفته‌شده که گروه‌ها و افراد را قادر می‌سازد تا فضاهای فیزیکی را بهره‌ور و فضاهای فرهنگی و اجتماعی را مساعد نمایند (Greene, 2001).

بانک جهانی سرمایه اجتماعی را پدیده‌ای می‌داند که حاصل تأثیر نهادهای اجتماعی، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است و تجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد. سرمایه اجتماعی به‌صورت فیزیکی وجود ندارد بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی بوده و از طرف دیگر افزایش آن می‌تواند موجب پایین آمدن جدی سطح هزینه‌های اداره جامعه و نیز هزینه‌های عملیاتی سازمان گردد  )الوانی و شیروانی، 1385:12).

پاتنام سرمایۀ اجتماعی را اعتماد، هنجارها و شبکه‌هایی که همکاری و تعاون را برای نیل به منافع متقابل آسان می‌سازد، تعریف می‌کند.

تعریف بوردیو(1992)  از سرمایه اجتماعی عبارت است از مجموع منابع، فیزیکی یا غیر فیزیکی در دسترس فرد یا گروهی که دارای شبکه نسبتاً بادوامی از ارتباطات نهادینه‌شده با آشنایی‌های دوجانبه و محترم هستند (فیلد، 1385:23).

سرمایه اجتماعی یک واژه‌ای بین‌رشته‌ای بین علم اقتصاد و علوم اجتماعی است. سرمایه اجتماعی از دو واژه سرمایه که یک مفهوم اقتصادی است و واژه اجتماعی که یک مفهوم جامعه‌شناسی است تشکیل‌شده و بر شاخص‌های اجتماعی استوار است، و کلمن بیان می‌کند واژه سرمایه دلالت می‌کند که سرمایه اجتماعی همانند سرمایه انسانی یا سرمایه اقتصادی ماهیتی زاینده و مولد دارد، یعنی ما را قادر می‌سازد ارزش ایجاد کنیم، کارها را انجام دهیم، به اهدافمان دست‌یابیم، مأموریت‌هایمان را در زندگی به اتمام رسانیم و به سهم خویش به دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم کمک کنیم (سعادت، 1384:44).

کلمن 1994 بیان داشته که سرمایه اجتماعی با کاربرد آن تعریف می‌شود. سرمایه اجتماعی یک موجودیت تنها نیست، بلکه مجموعه مختلفی از موجودیت‌ها است که دو مشخصه مشترک دارند: در همه آن‌ها، جنبه‌ای از ساختار اجتماعی وجود دارد، و همه آن‌ها تسریع‌کننده اعمال خاص افرادی هستند که در داخل ساختار فعال‌اند (فیلد، 1385:40).

همانند بیشتر مفاهیم علوم انسانی و اجتماعی تعاریف متعددی از سرمایه اجتماعی موجود است اما درمجموع می‌توان گفت تعاریف فوق بر اساس رویکردهای مختلف ذیل بیان‌شده است بر اساس منشأ و خصوصیات سرمایه اجتماعی، شاخص‌های های آن، کاربردها و نتایج حاصل از سرمایه اجتماعی تعریف گردیده‌اند. (سلیمی پور، 1390)

2-3- پیدایش مفهوم، اصطلاح و ضرورت پرداخت به سرمایه اجتماعی

تاریخ ظهور و پیدایش سرمایه اجتماعی در جامعه در مفهوم و اصطلاح با یکدیگر متفاوت هستند. چراکه مفهوم آن دارای قدمت بیشتری نسبت به شکل‌گیری اصطلاح آن است. با توجه به آنکه ماهیت موضوع سرمایه اجتماعی پدیده­ای ریشه­دار و به­طور کامل قدیمی است که در اندیشه­ها، گرایش­ها، رفتارها، سنت­ها، نهادها، مجموعه ارتباطات، شبکه­های انسانی و اجتماعی ظهور و حضورداشته است می- توان شکل‌گیری مفهوم آن را با تاریخ حضور انبیاء و ائمه یکی دانست. در حالیکه اندیشمندان این حوزه قدمت اصطلاح سرمایه اجتماعی را مربوط به دهه 1920 میلادی می‌دانند.

در اندیشه­ها و اصول ادیان الهی همواره می­توان قواعد و احکامی که در درون خود، سرمایه اجتماعی را می‌پروراند، مشاهده کرد. درواقع کارکرد اولیه ادیان الهی – پیش از آنکه به‌تدریج و در طول تاریخ به انشعاب‌های ایدئولوژیک بینجامد- عمدتاً کارکردی در جهت بسط سرمایه اجتماعی بوده است. به سخن دیگر، کارکرد تولید سرمایه اجتماعی، یکی از کارکردهای ذاتی ادیان آسمانی است. دیگر کارکردهایی که معمولاً به‌عنوان محصول ادیان در طول تاریخ مشاهده‌شده است، کارکردهایی عارضی بوده­اند (مثل کارکردهای ایدئولوژیک) (رنانی 1390:250).

نظام­های اجتماعی به وجود آمده در دوره ظهور و حضور انبیا الهی خصوصاً انبیا اولوالعزم، جلوه واقعی تأکید و به‌کارگیری مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی می­باشد. حتی در دیدگاه برخی اندیشمندان در سال­های آخر قرن بیستم جامعه‌شناسان برای توصیف نقش مذهب در توسعه اصلاح و عبارت «سرمایه اجتماعی» را استفاده کردند. اگرچه این اصطلاح به‌صورت تلویحی در دیدگاه متفکرین وجود داشته است (اعتصامی 1390:71).

علاوه بر انبیا و ائمه متفکران دیگری نیز از مفهوم سرمایه اجتماعی (به‌جای به‌کارگیری اصطلاح) در بیان دیدگاهشان استفاده نموده­اند، که از آن جمله می­توان به قرن پنجم پیش از میلاد اشاره کرد که سقراط شرط لازم برای نیل به سعادت اجتماعی را عمل کردن مطابق اخلاق یا همان عمل اخلاقی می‌دانست (رنانی،1390:250).

اما اصطلاح سرمایه اجتماعی قبل از سال 1916 میلادی، در مقاله‌ای توسط هانی فان از دانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد. بااین‌حال نخستین  بار در اثر کلاسیک جین جاکوب با نام مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی(1961) به‌کاررفته است. او در آنجا توضیح داده بود که شبکه‌های اجتماعی فشرده در محدوده‌های حومه قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل می¬دهند و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس و نیروی انتظامی، مسئولیت بیشتری را از خود نشان می‌دهند (توسلی، 1384:3).

گلن لوری اقتصاددان نیز همچون ایوان لایت جامعه‌شناس اصطلاح سرمایه اجتماعی را در دهه 1970 میلادی برای توصیف مشکل توسعه اقتصادی درون‌شهری به کاربرد. در دهه 1980 میلادی این اصطلاح توسط جیمز کلمن جامعه‌شناس در معنای وسیع‌تری مورداستفاده قرار گرفت و رابرت پاتنام دانشمند علوم سیاسی، نفر دومی بود که بحثی قوی و پرشور را در مورد سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی در ایتالیا و ایالت متحده برانگیخت (فوکویاما، 1385:10).

این مفهوم به‌تدریج در دهه 1990 به این‌سو در رساله‌ها و مقالات دانشگاهی – به‌ویژه در رشته جامعه‌شناسی، اقتصاد، سیاست و آموزش-  باکارهای افرادی چون جیمز کلمن، پیر بوردیو، رابرت پانتام و فرانسیس فوکویاما افزایش‌یافته است. همچنین استفاده از مفهوم سرمایه اجتماعی با توجه به روند جهانی‌شدن و تضعیف نقش دولت‌های ملی، به‌عنوان راه‌حلی عملی در سطح اجتماعات محلی برای مشکلات توسعه، موردتوجه سیاست‌گذاران و مسئولان سیاست اجتماعی قرارگرفته است.

با توجه به تاریخچه و حجم وسیع پرداخت به سرمایه اجتماعی به‌خصوص در دو دهه اخیر این‌ سؤال پیش می‌آید که ضرورت پرداخت به این مفهوم چیست؟ این مفهوم در پاسخ به چه نیازی ایجادشده است؟

اﻛﻮﭘﺎﺗﻲ[9] واژه­ای اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﻴﺎزون، روانﺷﻨﺎس ﺳﻮﺋﺪی، در ﺳﺎل 2006م ﻣﻄﺮح ﻛﺮد. از دﻳﺪﮔﺎه روانﺷﻨﺎﺳﻲ، اﻛﻮﭘﺎﺗﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺮﻛﻲ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد از ﻣﺮزﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ، اﻃﻼق می‌شود. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ساده‌تر، اﻛﻮﭘﺎﺗﻲ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪام اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ ارزش‌های اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ. در اﻳﻦ روش اﻗﺪام اﻗﺘﺼﺎدی (زیاده‌خواهی) ﻣﺤﻮر اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺣﺪ و ﻣﺮزی نمی‌شناسد. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎری از بحران‌های ﻣﺎﻟﻲ را می‌توان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻔﻬﻮم اﻛﻮﭘﺎﺗﻲ ﭼﻪ به‌عنوان ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻣﺪﻳﺮان رﻳﺴﻚ و سفته‌بازان و ﭼﻪ به‌صورت ﻋﻤﻠﻜﺮد بنگاه‌های ﻣﺎﻟﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد.

با این تفاصیل اکوپاتی تنها به معنای زرنگی یا تمایل اقتصادی نیست، بلکه با سرعت زیادی از این محدوده فراتر رفته است. در این مفهوم زیاده‌طلبی و واژه بیشتر یک جایگاه مرکزی و حیاتی پیداکرده است. اکوپاتی هم می‌تواند در موضوعات فردی باشد و هم به‌صورت روح جمعی در ساختارهای اجرایی، اقتصادی و اجتماعی وجود داشته باشد. بدین ترتیب شرایطی را به وجود می‌آورد که افرادی خشک، پرکار و علاقه‌مند شدید به کسب منفعت تربیت شوند. چنان چه دقت شود می‌توان برخی دیگر از مؤلفه‌های نامطلوب اکوپاتی را ذیلاً برشمرد:

تمایل بسیار زیاد به لذت و بهره‌مندی، درجه بالای انگیزه (جهت کسب منافع و مادیات)، شیفتگی فراوان، همچنین دیگر عوامل ریسک در استفاده بیشتر از امور مادی نیز ازجمله این مؤلفه‌ها شناخته می­شوند (اعتصامی، 1391:143).

این روند یعنی حرکت در انجام فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر اکوپاتی، منتقدان زیادی دارد. ازجمله این افراد آمارتیاسن می‌باشد. وی روش‌های تجاری و اقتصادی بازار را بدون رعایت ارزش‌های اخلاقی موردانتقاد قرارداد. وی استدلال نمود چنین روشی در انجام فرایندهای اقتصادی غیرقابل‌دفاع و آسیب‌زننده است. این آسیب از دیدگاه آمارتیاسن ازیک‌طرف در سطح کلان بر اقتصاد داخلی ضربه می‌زند از طرف دیگر فلسفه اخلاقی را نیز مورد سؤال  قرار می‌دهد (همان، 142)

این نقد اکوپاتی پدیده‌ای نوظهور نیست بلکه در طول تاریخ ادیان، مثال‌های فراوانی را می‌توان برای آن برشمرد. در این رابطه قرآن کریم در آیه 340 سوره توبه[10] گروهی از مردم را به تصویر می‌کشد که در جنبه مالی گرفتار انحراف می‌شوند. اینان گمان می‌کنند تنها هدف زندگی‌شان این است که با هر وسیله‌ای و از هرجایی  از هر راهی – بدون توجه به مؤلفه‌های ارزشی-  مال بی اندوزند. وقتی به مقداری از مال و ثروت دست یافتند به شیوه‌های گوناگون به زیاد کردن آن می­پردازند. بدین ترتیب تمام فکر آنان مال و ثروت می‌شود. تمام عقل آنان را مال و ثروت فرامی‌گیرد و می­کوشند بدون اینکه در راستای خدمت به مسائل حیاتی زندگی یا حل مشکلات گوناگون باشد، مال جمع کنند. هدف از آنان فقط ارضای عقده طمع‌ورزی و شهوت مال‌اندوزی است.

ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻛﻮﭘﺎﺗﻲ ﻳﻜﻲ از اصلی‌ترین مؤلفه‌های سرمایه­اجتماعی اﺳﺖ. چنانچه در جامعه‌ای سرمایه­اجتماعی شکل بگیرد پدیده اکوپاتی کمرنگ شده و بحران‌های ناشی ازآنچه در سطح خرد (فرد و سازمان) و چه درسطح کلان (جامعه) رخ نمی‌دهد. همان‌طور که اکوپاتی جامعه را به دستیابی به اهداف مادی بدون درنظر گرفتن اصول ارزشی تقویت می­کند، در جهت مخالف سرمایه اجتماعی جامعه را به بهره‌گیری از اصول و ارزش‌های اخلاقی در تمامی بخش‌ها و فعالیت‌های روزمره دعوت می­کند.

علاوه بر خاصیت مقابله با اکوپاتی و جلوگیری از بروز بحران، سرمایه اجتماعی خاصیت تسهیل‌کنندگی و روان‌سازی دارد. ازاین‌رو  بسیاری اندیشمندان آن را روغن اجتماعی می‌خوانند.

در غیاب سرمایه­اجتماعی، سایر سرمایه­ها اثربخشی خود را از دست می­دهند. بدون سرمایه­اجتماعی پیمودن راه‌های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ناهموار و دشوار می‌شوند. سرمایه­اجتماعی، نقشی بسیار مهم‌تر از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان‌ها و جوامع ایفا می­کند، این نوع سرمایه انسجام بخش میان انسان­ها، سازمان‌ها و نیروهای انسانی یا سازمان‌ها می­باشد. بدون این سرمایه استفاده از دیگر سرمایه­ها به‌طور بهینه انجام نخواهد شد. در جامعه­ای که فاقد سرمایه­اجتماعی کافی است سایر سرمایه­ها ابتر می­مانند و تلف می­شوند. لذا سرمایه­اجتماعی، بستر مناسب برای بهره‌وری سرمایه انسانی و فیزیکی و راهنما برای نیل به موفقیت قلمداد می­شود (الوانی و شیروانی، 1385:1).

2-4- تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی

یکی از سرمایه‌های مهم هر جامعه شهری که از مؤلفه‌های اساسی و مؤثر در توسعه و ثبات، پویایی و سرزندگی شهر محسوب می‌شود، سرمایه اجتماعی است. سرمایه‌ای که زیربنای توسعه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی یک شهر، کلان‌شهر و حتی یک کشور است. اهمیت این سرمایه به میزانی است که از آن به‌عنوان ثروت نامرئی یک جامعه یاد می‌کنند. هرگونه کاهش در آن، منجر به کاهش مشارکت‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهروندان می‌شود و همچنین رشد آسیب‌ها و جرائم اجتماعی، بی‌اعتمادی، یاس و ناامیدی و احساس محرومیت نسبی و بسیاری از ناهنجاری‌ها نتیجه تقلیل سرمایه اجتماعی در بین شهروندان است.

سرمایه اجتماعی را بر مبنای معیار [11]می‌توان به دودسته درونی و بیرونی تقسیم کرد. بر این اساس هنگامی‌که سرمایه اجتماعی را با معیار تعریف مؤلفه‌های درونی در نظر بگیریم به ارزش‌های

پایان نامه یادگیری خودتنظیمی//معیارهای پیشرفت تحصیلی
معیارهای پیشرفت تحصیلی
در مورد معیارهای پیشرفت تحصیلی باید گفت که پیشرفت تحصیلی از راه­های مختلف و با معیارهای متفات مشخص می­شود. یکی از این معیارها، معدل دانش­آموزان در یک نیم سال تحصیلی و محاسبه معدل یک سال وی است.

معیار دیگر، مشخص کرن پیشرفت تحصیلی، محاسبه نمرات دانش­آموزان در یک درس است. مثلاً در ریاضی یا علوم شیوه دیگر استفاده از مجموعه نمرات دروس یک سال می­باشد و معیار آخر تعیین پیشرفت تحصیلی در طی چند سال و یا یک دوره تحصیلی است (دودانگه، 1376).

اگر یک نمره از یک دوره تحصیلی یا میانگینی از یک گروه از دروس مختلف در حیطه موضوعی خاص یا میانگینی از دوره­های مختلف تحصیلی، ملاکی برای پیشرفت تحصیلی باشد. این ملاک­ها مسائل و مشکلات تشخیص را به دنبال خواهد داشت مثلاً کاربرد یک نمره واحد از یک دوره تحصیلی ویژه دارای روایی و پایایی کمتر است تا نمره­ای که براساس ترکیب چندین نمره به دست می­آید. کاربرد نمره­های بدست آمده از دوره­های مختلف تحصیلی در موضوعات مختلف نیز به منظور بدست آوردن معدل نمرات کلاس مساله­ای

 

دشوار و غامض است، زیرا این گونه نمرات شامل نمراتی است که از دوره­ها و رشته تحصیلی متفاوت به دست آمده است و در یک مقیاس واحد ترکیب شده­اند، در صورتی که هر یک از دانش­آموزان می­توانند سطوح متفاوتی از پیشرفت را در هر موضوع داشته باشند (پالسون[1]، 1994؛ رضائی نسب 1389).

به نظر می­رسد که پذیرش یک مقیاس چند بعدی از پیشرفت تحصیلی به جای مقیاس یک بعدی از پیشرفت تحصیلی، مفیدتر است این بدین دلیل است که میانگین نمرات کلاسی برای هر مجموعه از دوره­های تحصیلی، پیش­بینی کننده بهتری از پیشرفت تحصیلی می­باشد تا ترکیب مجموعه­ای از دروس متفاوت تحصیلی در یک مقیاس واحد.

به هر حال می­توان مقیاس­های پیشرفت یک فرد را در یک حیطه خاص مانند ریاضیات، علوم، تاریخ و ادبیات و غیره، تحت عنوان معدل کلاسی ویژه طبقه­بندی کرد در حالی که مقیاس­های معدل کلاسی عمومی به پیشرفت فرد در همه موضوعات اشاره می­کند.

از طریق انتخاب یک مقیاس معدل کلاسی ویژه این امکان وجود دارد که پیشرفت تحصیلی هر فرد را در یک گروه ویژه از موضوعات مربوطه تعیین کرد. ولی زمانی که «معدل کلاسی عمومی» به کار برده می­شود امکان پی­گیری پیشرفت فرد در حیطه­های موضوعی مختلف وجود ندارد. خلاصه اینکه میانگین نمرات کلاسی، ملاکی رایج برای اندازه­گیری پیشرفت تحصیلی می­باشد (همان منبع).