چهارچوب نظری تحقیق ……………………………………………………………………. 11
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها …………………………………………………………. 11
سؤالات پژوهش ……………………………………………………………………………. 12
فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه پژوهش
مقدمه ……………………………………………………………………………………….. 14
مهارتهای زندگی چیست؟ ………………………………………………………………… 14
مهارتهای زندگی از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی ……………………………………… 14
خود آگاهی و همدلی ………………………………………………………………….. 15
روش آموزش مهارتهای زندگی برای ایجاد خود آگاهی و همدلی …………… 15
مهارت ارتباط مؤثر، روابط بین فردی ………………………………………………. 16
مهارت تصمیم‌گیری / حل مسأله …………………………………………………….. 17
مهارت حل مسأله …………………………………………………………………….. 19
مهارت تفکر خلاق / تفکر انتقادی ……………………………………………………. 21
مهارتهای مقابله با هیجانات و استرس ……………………………………………… 21
آموزش آرام‌سازی ……………………………………………………………… 23
آموزش گفتگوی درونی مثبت …………………………………………………. 23
اجرای مهارتهای ده‌گانه زندگی …………………………………………………………… 24
خود آگاهی ……………………………………………………………………………. 24
مهارتهای ارتباطی ………………………………………………………………….. 24
همدلی …………………………………………………………………………………. 24
مهارتهای بین فردی ………………………………………………………………… 25
مهارتهای حل مسأله ………………………………………………………………… 25
مهارتهای تفکر خلاق ……………………………………………………………….. 25
مهارتهای مقابله با هیجانات ………………………………………………………… 25
مهارتهای تصمیم‌گیری ……………………………………………………………… 26
مهارتهای تفکر انتقادی ……………………………………………………………… 26
مهارتهای مقابله با استرس …………………………………………………………. 26
خودشناسی و مقابله با تنش‌های درونی و برونی …………………………………………… 26
همدلی: تخیل عاطفی ……………………………………………………………………….. 28
توجه کردن …………………………………………………………………………………. 29
چک مجدد ……………………………………………………………………………………. 29
پاداش همدلی ……………………………………………………………………………….. 29
روابط بین فردی ……………………………………………………………………………. 30
گوش دادن فعال …………………………………………………………………………….. 30
الف) علایم کلامی ……………………………………………………………………. 31
ب) علایم غیرکلامی …………………………………………………………………. 32
مهارت گوش دادن چیست و چگونه آن را در خود تقویت کنیم؟ …………………………… 33
مزایای مهارتهای زندگی …………………………………………………………………. 36
کنترل کارمندان ………………………………………………………………………. 37
برخورد با افراد خارج از سازمان ……………………………………………………. 37
ایجاد اعتماد به نفس ………………………………………………………………….. 37
راههای پیشبرد مهارتهای زندگی ………………………………………………………….. 38
در مورد افسردگی چه می‌دانید؟ ……………………………………………………………. 39
افسردگی چگونه احساسی است؟ ……………………………………………………… 39
عواملی که در بروز افسردگی نقش دارند ……………………………………………. 40
چه زمانی باید در جستجوی کمک بود؟ ……………………………………………….. 40
چگونه به خود کمک کنید؟ ……………………………………………………………. 41
چه کمکی در دسترس شماست؟ ………………………………………………………. 41
روان درمانی / مشاوره ……………………………………………………………….. 42
استفاده از داروهای ضد افسردگی و عوارض مربوط به آن …………………………. 42
چگونه می‌توان به فردی که افسرده است کمک کرد؟ ………………………………… 42
استرس ……………………………………………………………………………………… 43
استرس‌ها چه اثری بر ما دارند؟ ……………………………………………………… 43
شش اشتباه رایج در مورد استرس ……………………………………………………. 44
انواع استرس …………………………………………………………………………. 45
استرس حاد …………………………………………………………………………… 45
استرس‌های حاد دوره‌ای ………………………………………………………………. 46
استرس مزمن ………………………………………………………………………… 48
استرس: چه وقت و چگونه می‌توانیم کمک بگیریم؟ ………………………………….. 49
اعتیاد چیست؟ ………………………………………………………………………………. 49
مواد مخدر ………………………………………………………………………………….. 50
انواع مواد مخدر ……………………………………………………………………………. 50
سستی‌زا ………………………………………………………………………………. 51
توهم‌زا ………………………………………………………………………………… 55
توان‌افزا ………………………………………………………………………………. 59
مراحل اعتیاد ……………………………………………………………………………….. 61
توصیه پیشگیرانه (دوستانه) به جوانان و نوجوانان ……………………………………….. 61
توصیه پیشگیرانه به والدین ………………………………………………………………… 62
علل و انگیزه‌های گرایش به اعتیاد ………………………………………………………… 65
اصولی‌ترین راه پیشگیری اعتیاد و درمان معتادان ………………………………………… 67
چرا جوانان مواد مخدر مصرف می‌کنند؟ ………………………………………………….. 68
عوارض و خطرات مصرف مواد مخدر …………………………………………………… 74
عوارض و خطرات مصرف مواد مخدر (ویژه نوجوانان و جوانان) ………………… 74
علل گرایش جوانان و نوجوانان به سوء مواد اعتیاد آور (ویژه جوان و نوجوانان) …. 78
نقش خانواده در آگاه سازی جوانان و نوجوانان …………………………………………….. 81
نکاتی که باید در آموزش مهارتهای زندگی مربوط به منع مواد مخدر باشد ………. 85
حقایقی در مورد مواد مخدر ………………………………………………………………… 86
تحقیقات انجام شده در مورد مهارتهای زندگی ……………………………………………. 87
بررسی تحقیقات انجام شده در داخل ایران …………………………………………… 87
بررسی تحقیقات انجام شده در خارج کشور ………………………………………….. 90
فصل سوم: فرایند پژوهش
مقدمه ……………………………………………………………………………………….. 100
روش تحقیق ………………………………………………………………………………… 100
جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری ……………………………………………… 100
ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها …………………………………………………………………. 101 روش‌های آماری ………………………………………………………………………………………………….. 102
فصل چهارم: یافته‌های پژوهش
آمار توصیفی ……………………………………………………………………………….. 104
آمار استنباطی ………………………………………………………………………………. 110
فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد
بحث و نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………. 126
جمع‌بندی کلی ………………………………………………………………………………. 130
محدودیت‌ها …………………………………………………………………………………. 131
پیشنهادها ……………………………………………………………………………………. 131
پیوست ………………………………………………………………………………………. 133
فهرست منابع………………………………………………………………………………… 137
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد گروه آزمایش و کنترل ……………………………… 104
جدول 4-2: توزیع فراوانی و درصد رشته تحصیلی ………………………………………. 105
جدول 4-3: توزیع فراوانی و درصد رشته تحصیلی گروه آزمایش ……………………….. 106
جدول 4-4: توزیع فراوانی و درصد رشته تحصیلی گروه کنترل …………………………. 106
جدول 4-5: جدول آماره‌های خلاصه ………………………………………………………. 107
جدول 4-6: آماره‌های خلاصه گروه آزمایش ………………………………………………. 108
جدول 4-7: آماره‌های خلاصه سن گروه کنترل ……………………………………………. 109
جدول 4-8: آزمون t دو نمونه‌ای مستقل …………………………………………………… 110
جدول 4-9: آماره‌های خلاصه ……………………………………………………………… 110
جدول 4-10: آزمون t تک نمونه‌ای ……………………………………………………….. 111
جدول 4-11: آماره‌های خلاصه مربوط به خودآگاهی ……………………………………… 111
جدول 4-12: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 112
جدول 4-13: آماره‌های خلاصه مربوط به روابط بین فردی ………………………………. 112
جدول 4-14: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 113
جدول 4-15: آماره‌های خلاصه مربوط به تصمیم‌گیری …………………………………… 113
جدول 4-16: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 114
جدول 4-17: آماره‌های خلاصه مربوط به تفکر خلاق و تفکر انتقادی ……………………. 114
جدول 4-18: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 115
جدول 4-19: آماره‌های خلاصه مربوط به مقابله با هیجان و استرس …………………….. 115
جدول 4-20: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 116
جدول 4-21: آماره‌های خلاصه ……………………………………………………………. 116
جدول 4-22: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 117
جدول 4-23: آماره‌های خلاصه …………………………………………………………… 117
جدول 4-24: ضریب همبستگی پیش آزمون ………………………………………………. 118
جدول 4-25: ضریب همبستگی پس آزمون ……………………………………………….. 121
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 4-1: توزیع درصد گروه آزمایش و کنترل ………………………………………… 104
نمودار 4-2: توزیع درصد رشته تحصیلی …………………………………………………. 105
نمودار 4-3: توزیع درصد رشته تحصیلی گروه کنترل …………………………………… 106
هیستوگرام 4-4: سن گروه کنترل و آزمایش ………………………………………………. 107
هیستوگرام 4-5: سن گروه آزمایش ………………………………………………………… 108
هیستوگرام 4-6: سن گروه کنترل…………………………………………………………… 109
چکیده
از جمله پدیده‌هایی که در به وجود آمدن بزه‌ها موثر است اعتیاد به مواد مخدر است و از آنجا که پیشگیری مقدم بر درمان است طراحی دوه‌های آموزشی مهارتهای زندگی جهت پیشگیری اولیه مناسب است.
هدف از این پژوهش تعیین تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر پیشگیری از اعتیاد است.
روش‌ها: مطالعه حاضر نیمه تجربی بوده و نمونه‌های آن از بین دبیرستان‌های پسرانه شهر پاکدشت به ترتیب به تعداد 30-31 انتخاب شده‌اند. نمونه‌گیری پس از اطلاع رسانی بصورت تصادفی ساده صورت گرفت. دوره آموزش مهارتهای زندگی با برنامه‌ریزی مجزا برای نوجوانان در هشت جلسه در نیمه دوم سال 88 اجراگردید. اطلاعات مورد نیاز قبل و بعد از آموزش توسط دو پرسشنامه (پرسشنامه استاندارد نگرش سنج به اعتیاد – پرسشنامه پژوهشگر ساخته آموزش مهارتهای زندگی) جمع‌آوری گردید و از طریق نرم‌افزارو آزمون آماری t زوج بوسیه نرم‌افزار SPSS مورد آنالیز قرار گرفت.
نتایج: یافته‌ها نشان داد میانگین نمره پس آزمون در دانش‌آموزان بالاتر از میانگین نمره پیش‌آزمون بوده و تحلیل داده‌ها بیانگر تفاوت معنی‌دار بین نتایج دو آزمون بود. بدین ترتیب آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش گرایش به سوء مصرف مواد مخدر تاثیر دارد.
واژه‌های کلیدی: آموزش، مهارتهای زندگی، اعتیاد، پیشگیری.
مقدمه
بسیاری از افراد در روبرو شدن با مسائل زندگی، فاقد توانایی‌هایی لازم و اساسی هستند، و همین امر آنان را در مواجه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره پریشان و آسیب‌پذیر می‌کند.امروزه در دنیایی زندگی می‌کنیم که سرعت، پیشرفت علمی به واسطه ارتباطات و تعامل‌ها به قدری زیاد شده که تا به حال نظیر نداشته و از سویی پیچیده و پیچیده‌تر شده آنچنان که دانشمندان علوم تربیتی نیز برای ارائه راههای طرحهایی جهت سازگاری با چنین محیطی نتوانسته‌اند همگام و همسو اظهار نظر و پیشنهاد داشته باشند در عین حال باید راه با سرعت و با دقت پیموده شود بی‌تردید طی طریق هرچه آگاهانه‌تر باشد آسیب‌پذیری کمتر خواهد بود. انسانها به ویژه نوجوانان بر دانش و مهارتهای فراوانی مسلط شوند. آنان لازم است دانش و مهارتهای ضروری را از بزرگان بیاموزند و تمرین کنند. این علوم و فنون را درونی نمایند تا بتوانند به خوبی با چالشهای اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی که فرا راه خود و توسعه جهان قرار دارد رویا رو شوند. تسلط بر مهارتهای زندگی، قدرت، یادگیری دانش و مهارت پیچیده‌ای را که در آینده مورد نیاز بشر است امکان پذیر می‌سازد. مهارتهای اساسی زندگی انسان را قادر می‌سازد که دانش و نگرش و ارزش‌های خود را به عمل آورد و به افراد کمک می‌کند تا در وضعیت‌های مختلف با سایرین به نحو مطلوب و شایسته‌ای ارتباط برقرار کنند تا هم خود فرد و هم دیگران راحت زندگی نمایند. (امیرحسینی، 1383، ص14)
مهارتهای زندگی عبارتند از: رفتار سازگار و مثبت که افراد را توانمند می‌سازد تا به طور مؤثر با نیازها و چالشهای زندگی روزمره برخورد نمایند (بهداشت جهانی – 1999) تمرین مهارتهای زندگی در جامعه کنونی ما ایرانیان به طور اجمال چنین می‌تواند باشد:
