الف) بیان موضوع: 1
ب) تبیین جایگاه موضوع: 1
ج) ضرورت و اهمیت موضوع: 2
د) هدف پژوهش: 2
هـ) پیشینه تحقیق: 3
و) سوالات پژوهش: 3
ت) روش پژوهش: 3
ن) فرآیند تحقیق: 3
فصل اول 5
کلیات 5
مبحث اول: مسئولیت 7
گفتار اول: مفهوم مسئولیت 7
گفتار دوم: اقسام مسئولیت 7
مبحث دوم: مبانی نظری مسئولیت مدنی 10
بند اول: نظریه تقصیر 13
بند دوم: نظریه خطر 14
بند سوم: نظریه تضمین حق 15
مبحث سوم: ارکان مسئولیت مدنی 17
گفتار اول: فعل زیانبار 17
الف) مسئولیت ناشی از فعل شخصی 18
ب) مسئولیت ناشی از فعل غیر 19
ج) مسئولیت ناشی از مالکیت بر اموال و اشیاء 20
بند اول: اقسام فعل زیانبار 20
بند دوم: نامشروع بودن فعل زیانبار 22
بند سوم: موانع انتساب فعل زیانبار به شخص (ناروا نبودن فعل زیانبار): 22
گفتار دوم: رابطه سببیت 24
بند اول: اهمیت رابطه سببیت 24
گفتار سوم: ضرر 29
بند اول: مفهوم لغوی ضرر 30
بند دوم: مفهوم فقهی ضرر 31
بند سوم: تعریف عرف از واژه ضرر 32
بند چهارم: تعریف دکترین حقوقی از ضرر 33
بند دوم: اقسام ضرر 34
بند چهارم: شرایط ضرر قابل جبران 37
فصل دوم 41
اهمیت مستقیم بودن ضرر 41
مبحث اول: شرط ضرر مستقیم 42
گفتار اول: مبانی شرط ضرر مستقیم در مسئولیت قراردادی 42
بند اول: اصل حاکمیت اراده 42
بند دوم: حمایت از منافع قراردادی 43
گفتار دوم: مبانی شرط ضرر مستقیم در مسئولیت غیر قراردادی 46
بند اول: قاعده فقهی لاضرر 46
بند دوم: حدیث رفع 47
بند سوم: اخلاق مدنی 48
بند چهارم: تقصیر 49
گفتار سوم: تعریف ضرر مستقیم 50
گفتار چهارم: تعریف ضرر غیرمستقیم 52
گفتار پنجم: ضرر مستقیم و عدم النفع 55
گفتار ششم: مستقیم بودن ضرر از دیدگاه فقه 58
گفتار هفتم: شرط ضرر مستقیم در قوانین موضوعه 60
بند اول: شرط ضرر مستقیم در قانون مدنی 60
بند دوم: آیین دادرسی مدنی 61
بند سوم: آییننامه اجرایی قانون بیمه اجباری 62
مبحث دوم: معیار و ضابطه تشخیص ضرر مستقیم 63
گفتار اول: طرح مطلب 63
گفتار دوم: قابل پیشبینی بودن ضرر 65
بند اول) پیشینه قاعده 67
بند سوم: سایر عوامل موثر در تعیین ضرر قابل پیشبینی 74
بند چهارم: منظور از انسان متعارف کیست؟ 78
بند پنجم: زمان قابل پیشبینی بودن ضرر 79
بند ششم: قابلیت پیشبینی نوع یا میزان ضرر 80
بند هفتم: تفاوت رابطه سببیت با قاعده پیشبینی پذیری زیان 81
بند هشتم: جمعبندی 82
گفتار سوم: رابطه سببیت 83
بند اول: نظریه سبب نزدیک و بی واسطه (آخرین سبب) 84
بند دوم: نظریه سبب متعارف و اصلی 95
بند سوم: نتیجه 105
مبحث سوم: استثنائات شرط ضرر مستقیم 106
گفتار اول: سوء نیت 106
گفتار دوم: اکراه 108
بند اول: شرایط تحقق اکراه 109
بند دوم: اکراه و شرط «مستقیم بودن ضرر» 109
گفتار سوم: غرور 111
بند اول: اقسام غرور 112
بند دوم: غرور و تاثیر آن در شرط ضرر مستقیم در مسئولیت مدنی 112
گفتار چهارم: غصب و در حکم غصب 115
بند اول: غصب 115
بند دوم: در حکم غصب 116
گفتار پنجم: مسئولیت مطلق 118
گفتار ششم: شرط ضمان 119
گفتار هفتم: خسارات وارده بر شخص (خسارات شخصی) 120
بند اول: مفهوم خسارات شخصی 120
بند دوم: امکان ورود این استثنا در حقوق ایران 122
جمعبندی و نتیجهگیری 124
پیشنهاد 127
فهرست منابع 129
الف: منابع فارسی 129
ب: منابع عربی 132
ج: منابع انگلیسی 134
علائم و اختصارات
مقدمه
الف) بیان موضوع:
لزوم فعالیت اقتصادی در زندگی بشر به عنوان عاملی که در تامین معیشت وی نقش حیاتی دارد، انکارناپذیر است. اما امری که ممکن است وی را در این فرآیند آزرده سازد، عدم ایفای وظایف اجتماعی و تعهداتی (قراردادی یا غیر قراردادی) است که افراد در اجتماع یا به واسطه قانون یا قرار داد و یا عرف در مقابل یکدیگر دارند. زندگی اجتماعی صحنه تبادل ضرر و منفعت است بهطوری که هر جا کسی نفعی میبرد، در مقابل سبب ورود زیان به دیگران میگردد. اما همه این ضررها لزوماً قابل جبران نیستند، چرا که برخی ضررهایی که به افراد تحمیل میشوند، لازمه زندگی اجتماعی است.
در واقع هدف و رسالت حقوق مسئولیت مدنی، جبران ضررهای ناروا و بازگرداندن وضع زیاندیده به حالت قبل از متحمل شدن خسارت است. از منظر حقوق مسئولیت مدنی، ضرر ناروا دارای شرایطی است که شرط ضرر مستقیم یکی از این شرایط میباشد. به این معنا که افراد در مقابل ضررهایی مسئولیت دارند که مستقیماً از عمل آنها بوجود آمدهباشد.
ب) تبیین جایگاه موضوع:
همانگونه که بیان شد، ضرری قابل جبران است و حقوق مسئولیت مدنی از زیاندیده به خاطر متحمل شدن آن حمایت میکند، که ناروا باشد. یکی از شرایط ضرر ناروا که دراین پایاننامه مورد بررسی قرار میگیرد، مستقیم بودن ضرر است که هم در مسئولیت قراردادی و هم در مسئولیت غیر قراردادی، محل گفتگو میباشد.
در این خصوص، در حقوق مدنی ایران، هیچگونه متنی که به طور صریح دلالت بر وجود این شرط برای جبران خسارت باشد یافت نمیشود.