6-2 ترکیبات شیمیایی دانه جو 14
7 -2 اثر تراکم کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد در کشت دو منظوره 15
8-2 اثر زمان برداشت علوفه بر عملکرد و اجزای عملکرد در کشت دو منظوره 17
9-2 نتیجهگیری کلی 21
مواد و روش‌ها 25
1-3 موقعیت جغرافیایی محل آزمایش 25
2-3 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش 25
3-3 خصوصیات هواشناسی محل اجرای آزمایش 26
4-3 خصوصیات طرح آزمایشی 27
5-3 مشخصات رقم مورد استفاده 28
6- 3 آماده سازی زمین و اجرای طرح آزمایشی 28
7-3 عملیات کاشت 29
8-3 عملیات داشت 29
9-3 عملیات برداشت 30
10-3 صفات مورد بررسی 31
11-3 روش تعین وزنتر و خشک علوفه 31
12-3 شاخص سطح برگ 31
13-3 درصد رطوبت 31
14-3 عملکرد و اجزای عملکرد 32
15-3 عملکرد بیولوژیک، عملکرد کاه و شاخص برداشت 32
16-3 ارتفاع بوته 32
17-3 تعداد پنجه در بوته 33
18-3 طول سنبله 33
19-3 تعداد سنبلچه در سنبله 33
20-3 درصد پروتئین 33
21-3 آنالیزآماری 34
نتایج و بحث 37
1-4 ارتفاع بوته 37
1-1-4 تاثیر سطوح تراکم کاشت بر ارتفاع بوته 37
2-1-4 اثر سطوح مختلف زمان برداشت علوفه بر ارتفاع بوته 38
3-1-4 اثر متقابل سطوح تراکم بوته و زمان برداشت علوفه بر ارتفاع بوته 39
2-4 طول سنبله 46
1-2-4 تاثیر سطوح تراکم کاشت بر طول سنبله 46
2-2-4 اثر سطوح مختلف زمان برداشت علوفه بر طول سنبله 46
3-2-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر طول سنبله 47
3-4 تعداد پنجه 
48
1-3-4 اثر تراکم کاشت بر تعداد پنجه 48
2-3-4 اثر سطوح زمان برداشت علوفه بر تعداد پنجه 49
4-4 تعداد سنبلچه در سنبله 49
1-4-4 اثر تراکم کاشت بر تعداد سنبلچه در سنبله 49
2-4-4 اثر زمان برداشت علوفه بر تعداد سنبلچه در سنبله 50
5-4 وزن هزار دانه 50
1-5-4 اثر تراکم بوته بر وزن هزاردانه 50
2-5-4 اثر زمان برداشت علوفه بر وزن هزاردانه 51
3-5-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر وزن هزاردانه 52
6-4 تعداد دانه در سنبله 53
1-6-4 اثر تراکم کاشت بر تعداد دانه در سنبله 53
2-6-4 اثر زمان برداشت علوفه بر تعداد دانه در سنبله 54
3-6-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر تعداد دانه در سنبله 55
7-4 تعداد سنبله در مترمربع 56
1-7-4 اثر تراکم کاشت بر تعداد سنبله در مترمربع 56
2-7-4 اثر زمان برداشت علوفه بر تعداد سنبله در مترمربع 57
3-7-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر تعداد سنبله در مترمربع 57
8-4 عملکرد دانه 58
1-8-4 اثر تراکم بوته بر عملکرد دانه 58
2-8-4 اثر زمان برداشت علوفه بر عملکرد دانه 59
3-8-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر عملکرد دانه 60
9-4 عملکرد بیولوژیک 61
1-9-4 اثر تراکم کاشت بر عملکرد بیولوژیک 61
2-9-4 اثر زمان برداشت علوفه بر عملکرد بیولوژیک 62
3-9-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر عملکرد بیولوژیک 63
10-4 عملکرد کاه 64
1-10-4 اثر تراکم کاشت بر عملکرد کاه 64
2-10-4 اثر زمان برداشت علوفه بر عملکرد کاه 65
3-10-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر عملکرد کاه 65
11-4 شاخص برداشت 66
1-11-4 اثر تراکم کاشت بر شاخص برداشت 66
2-11-4 اثر زمان برداشت علوفه بر شاخص برداشت 67
3-11-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر شاخص برداشت 68
12-4 درصد پروتئین 69
1-12-4 اثر تراکم کاشت بر درصد پروتئین 69
2-12-4 اثر زمان برداشت علوفه بر درصد پروتئین 69
3-12-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر درصد پروتئین دانه 70
13-4 عملکرد علوفهتر 71
1-13-4 اثر تراکم کاشت بر عملکرد علوفهتر 71
2-13-4 اثر زمان برداشت علوفه بر عملکرد علوفهتر 72
3-13-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر عملکرد علوفه تر 73
14-4 عملکرد علوفه خشک 74
1-14-4 اثر تراکم کاشت بر عملکرد علوفه خشک 74
2-14-4 اثر زمان برداشت علوفه بر عملکرد علوفه خشک 75
3-14-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر عملکرد علوفه خشک 75
15-4 شاخص سطح برگ 76
1-15-4 اثر تراکم کاشت بر شاخص سطح برگ 76
2-15-4 اثر زمان برداشت علوفه بر شاخص سطح برگ 77
3-15-4 اثرات متقابل تراکم کاشت و زمان برداشت علوفه بر شاخص سطح برگ 78
16-4 بررسی همبستگی بین صفات اندازه گیری شده در شرایط آزمایشگاه 80
نتیجهگیری کلی 85
پیشنهادات 87
فهرست منابع 89
فصل اول: مقدمه
1-1- ضرورت و اهمیت موضوع
نقش گیاهان علوفهای در تعلیف دام و در نتیجه تامین نیاز انسان به فراوردههای دامی از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است. با این وجود متاسفانه در کشور ما به تولید و مدیریت گیاهان علوفهای در مقایسه با سایر محصولات زراعی کمتر توجه شده است. به این ترتیب از یک سو عدم توجه لازم به افزایش کمی و کیفی علوفه موجب کمبود گوشت و مواد لبنی و کاهش کیفیت آنها و از سوی دیگر چرای بیش از حد دامها و فشار به مراتع منجر به نابودی بخش عظیمی از پوشش گیاهی موجود و در نتیجه فرسایش خاك شده است (راعی و همکاران، 1382).
مراتع ایران در حدود 90 میلیون هکتار برآورد شده که تقریبا 10 میلیون تن علوفه در سال تولید می کنند. این مقدار علوفه تنها تامین کننده نیاز غذایی 16 میلیون واحد دامی بوده است و این در شرایطی است که 56 میلیون واحد دامی به علوفه این مراتع متکی هستند (لک و همکاران، 1388)، بنابراین مراتع کشور با تحمل بیش از 5/3 برابر ظرفیت خود بویژه مراتع میانبند و قشلاقی سیر قهقرایی در پیش گرفته و در نتیجه رو به زوال رفتهاست (ذاکرنژاد، 1388). با وجود تنوع زیاد گیاهان علوفهای و همچنین سهم قابل توجه یونجه، تامین بخشی از نیاز غذایی دامها از راه چرای زراعتهای پاییزه غلات از اهمیت زیادی برخوردار است (علیزاده و همکاران، 1366). تامین علوفه از این راه با توجه به زمان استفاده از آن در کمبود پروتئین مورد نیاز و همچنین حفظ مراتع کشور دارای نقش قابل ملاحظهای است. با توجه به اینکه هر ساله حدود 10 میلیون واحد دامی ثابت و متحرک در طول زمستان در استان خوزستان حضور داشته و به چرا میپردازند. کمبود علوفه در این فصل شدید بوده و کاشت غلات از جمله جو به صورت دومنظوره (برداشت علوفه و دانه) می تواند یکی از راههای اساسی تامین علوفه مورد نیاز دامها باشد (لک و همکاران، 1383).
چرای طبیعی گوسفندان، درون مزرعه و یا برداشت علوفه سبز غلات با دست و یا ماشین در بسیاری از مناطق دنیا از جمله در بسیاری از ایالتهای آمریكا، كشورهای غرب آسیا، استرالیا، نیوزلند، انگلستان و در اكثر استانهای ایران متداول است. علوفه سبز غلات كه به قصیل معروف است، از نظر داشتن مواد خشبی كم، قابلیت هضم مناسب، پروتئین خام زیاد و بالاخره خوش خوراكی حائز اهمیت است (لباسچی، 1371). همچنین، غلات یك ساله به دلیل داشتن خصوصیاتی از قبیل: سهولت كاشت، ارزانی بذر، داشتن گونههای مختلف با قابلیت تطابق در شرایط مختلف محیطی، امكان كشت آنها در پاییز و چرا یا برداشت علوفه سبز در طول پاییز، اواخر زمستان و اوایل بهار (كه كمبود علوفه مشهود است) گاهی بیشتر از سایر گیاهان علوفهای به منظور تغذیه دام كشت میگردند (اندرسون[1]، 1985). علاوه بر این، با توجه به ارزش غذایی دانه غلات، مدیریت در زمان مناسب برای برداشت علوفه سبز غلات، به ویژه جو، یکی از عوامل تعیین کننده مقدار عملکرد دانه در کشت دومنظوره است. بررسی اثر چرا و برداشت علوفه بر عملکرد دانه و دیگر اجزای عملکرد غلات بیانگر این است که میزان عملکرد دانه پس از برداشت علوفه و یا چرانیدن، در حد گستردهای متغیر بوده است. بیشتر پژوهشها نشان میدهد که چنین نتایج گوناگونی ناشی از شرایط آب و هوایی مختلف، رقم، عملیات زراعی و مدیریت برداشت علوفه میباشد (فتحی و همکاران، 1380).
استفاده از علوفه سبز غلات به منظور تغذیهی دامها از قدیم در ایران مرسوم بوده است. برداشت علوفه سبز غلات پیش از مرحله ساقه رفتن، به گونهای که عملکرد دانه کاهشی پیدا نکند و یا کاهش حاصله بواسطه ارزش علوفه تولیدی جبران گردد، تحت عنوان کشت دومنظوره شناخته شده است. با توجه به اینکه این روش باعث حفظ مراتع در زمان بسیار حساس یعنی ابتدای فصل رشد میشود و جایگزین علوفه مناسبی برای دامهایی است که در جنگلها چرا می کنند، به حفظ جنگلها و مراتع کمک شایانی نموده و کاملا در راستای اهداف توسعه پایدار منابع طبیعی و کشاورزی است (هاشمی دزفولی و همکاران، 1372).
کریستیانسن[2] و همكاران (1998) گزارش نمودند در صورتی که چرای دام به صورت ملایم، لگدكوبی دام كمتر، عمل خوابیدگی در گیاهان بدون برش یا چرا رخ نداده و شرایط آب و هوایی در هنگام چرا در حد متعادل باشد، چرای گندم زمستانه می تواند مفید باشد.
کشت دو منظوره غلاتی مانند جو، یولاف، چاودار و گندم جهت رفع مشکل کمبود علوفه و کاهش تخریب مراتع بر اثر فشار شدید دام از ارزش بالایی برخوردار است. یکی از اهداف کشت دو منظوره علاوه بر تامین علوفه سبز با کیفیت عالی مورد نیاز دامها، دستیابی به عملکرد مناسب دانه پس از برداشت علوفه یا چرای محصول توسط دام است. درکشت دو منظوره عوامل متعددی بر افزایش و کاهش عملکرد دانه موثر میباشند که از این عوامل میتوان به ارقام، زمان کاشت، خصوصیات گیاهی، تیپ رشد، شدت و زمان برداشت علوفه، حاصلخیزی و رطوبت خاك اشاره کرد (همتزاده و همکاران، 1382). بنابراین رعایت اصول فنی زراعی نظیر تراکم کاشت، تاریخ کاشت، تاریخ برداشت علوفه، طول دوره برداشت، ارتفاع و دفعات برداشت و نیز رقم مناسب برای کاشت از عوامل مهمی است که در کارایی کشت دومنظوره تاثیر بسزایی دارد (دای[3] و همکاران، 1968).
تراکم بهینه عبارت است از تعداد بوته در واحد سطح که بیش از آن در بین گیاهان مجاور تداخل ایجاد میشود. تراکم از طریق اثر بر اجزا عملکرد، تولید دانه را تحت تاثیر قرار میدهد (قبادی و همکاران، 1377). از جمله مهمترین عوامل بهزراعی، به کارگیری تراکم مطلوب با توزیع یکنواخت بوتهها است، به طوری که اگر اثر تمام شرایط لازم از جمله رقم مناسب، کود و غیره فراهم شود ولی تراکم و توزیع یکنواخت بوتهها در هر رقم مناسب نباشد، حداکثر محصول در واحد سطح بهدست نخواهد آمد (شاکری و همکاران، 1387). میزان بذر جهت كاشت جو به رقم، حاصلخیزی خاك، رطوبت قابل دسترس در خاك، روش كشت، شرایط بستر بذر و غیره بستگی دارد (خواجه پور، 1998). تراكمهای مختلف گیاهی در واحد سطح از طریق رقابت و سایهاندازی موجب تضعیف و كاهش رشد گیاهان رقیب (علف های هرز) میگردند (استرسكف،١٣٧5 ؛ نورمحمدی و همكاران، ۱۳۷۶). در انتخاب تراكم بوته برای یك گیاه زراعی باید از كاربرد ناموثر سطوح پایین تراكم و ایجاد رقابت بیش از حد در سطوح بالای تراكم