وبلاگ

فصل اوّل: کلیات  و مفاهیم 2

1-1. مقدّمه 3

1-2. بیان مسئله 2

1-3. سوال اصلی 2

1-4. سؤالات فرعی 3

1-5. ضرورت تحقیق 3

1-6. اهداف 4

1-7. فرضیه های تحقیق 4

1-8 .روش شناسی 4

1-9. روش و ابزار گردآوری اطلاعات 4

1-10. قلمرو تحقیق 5

1-11. پیشینه تحقیق 5

1-12. مفاهیم کلیدی 6

1-12-1 حق 6

1-12-1-1 حق در اصطلاح فقه 6

1-12-1-2 مهم‌ترین دیدگاهها در بارۀ حق : 7

1-12-1-3  واژه «حقوق» 9

1-12-2 جنسی 10

1-12-2-1 جنسیت 11

1-12-2-2 غریزه جنسی 11

1-12-2-3 غریزه جنسی در آیات و روایات 13

1-12-3. زوجین 17

1-12-3-1 تعریف اصطلاحی زوجین: 18

1-12-4  فریقین 20

1-12-5 تمکین 20

1-12-5-1 تمکین عام 21

1-12-5-2 تمکین خاص 22

1-12-6 نشوز 23

1-12-6-1 تعریف نشوز در کلمات فقها 24

1-12-6-2 نشوز در فقه عامه 25

فصل دوّم: اقوال وادله فقهای شیعه در مورد حقوق جنسی زوجین 27

2-1 حقوق جنسی زوج 28

2-1-1 حق تمکین 28

2-1-1-1 ادله لزوم تمکین 29

2-1-1-1-1 قرآن 30

2-1-1-1-2 سنّت 34

2-1-1-1-3 عقل 37

2-1-1-1-4 اجماع 37

2-1-1-2 تمکین درعقد موقت 37

2-1-2 حق استمتاع 38

2-1-2-1 ادله حق استمتاع 39

2-1-2-1-1 قرآن 39

2-1-2-1-2 روایات 40

2-1-2-1-3 عقل 42

2-1-2-2 اقسام استمتاع 42

2-1-2-2-1 استمتاع حلال 43

2-1-2-2-2 استمتاع حرام 44

2-1-3 حق مضاجعت و مباشرت 45

2-1-3-1 معنای لغوی مضاجعت و مباشرت 46

2-1-3-2 مفهوم فقهی مضاجعت 47

2-1-3-3 ادله مضاجعت 50

2-1-3-3-1 قرآن 50

2-1-3-3-2 روایات 52

2-1-3-4 ادله مباشرت 54

2-1-3-4-1 قرآن 55

2-1-3-4-2 روایات 57

2-1-5 حق عزل 59

2-1-5-1 عزل 61

2-1-5-2 مشروعیت عزل 61

2-2 حقوق جنسی زوجه 63

2-2-1 حق مواقعه 64

2-2-1-1 ادله مواقعه 66

2-2-1-1-1 قرآن 66

2-2-1-1-2 روایات 68

2-2-1-1-3 عقل 70

2-2-1-2 آماده سازی زن در مواقعه 70

2-2-1-3 مواقعه از غیر محلّ توالد و تناسل (وطی در دبر) 74

2-2-2 حق مضاجعت 75

2-2-3 حق قَسم 76

2-2-3-1 ادله حق قَسم 77

2-2-3-1-1 قرآن 77

 

2-2-3-1-2 روایات 79

2-2-3-1-3 تأسّی به پیامبر(ص) 81

2-2-3-1-4 اجماع 82

2-2-3-2 مضاجعت در قَسم 82

2-2-3-3 موارد سقوط حق قَسم 84

2-2-3-3-1زوجه ناشزه 84

2-2-3-3-2 زوجه صغیره 85

2-2-3-3-3 مجنونۀ مطبقه‌(دائمى) 86

2-2-3-3-4 مسافرت زوجه به غیر اذن زوج 87

2-2-3-3-5 سقوط حق القَسم در سفر‌ 88

2-2-3-4 حق قسم در عقد موقت 88

فصل سوم : اقوال وادله فقهای اهل سنّت در مورد حقوق جنسی زوجین 90

3-1 حقوق جنسی زوج 91

3-1-1 حق الطاعه (حق تمکین) 91

3-1-1-1 ادله حق الطاعه (حق تمکین) 92

3-1-1-1-2 حدیث 95

3-1-2 حق استمتاع 97

3-1-3-1 ادله حق استمتاع 98

3-1-3-1-1 قرآن 98

3-1-3-1-2 روایت 99

3-1-3-2 استمتاع حرام 100

3-1-4 حق مباشرت 100

3-1-4-1 ادله حق مباشرت 101

3-1-4-1-1 قرآن 102

3-1-4-1-2 سنّت 104

3-1-4-2 مقدمات مباشرت 106

3-1-5 حق عزل 107

3-1-6-1 اقوال فقهای عامه در عزل 108

3-2-6-2 ادله فقهای عامه در جواز عزل 111

3-2 حقوق جنسی زوجه 113

3-2-1 حق مواقعه 113

3-2-1-1 ادله حق مواقعه 113

3-2-1-1-1 قرآن 114

3-2-1-1-2 سنّت 115

3-2-1-2 اقوال فقهاء 117

3-2-1-3 مواقعه از غیر محلّ توالد و تناسل (وطی در دبر) 119

3-2-2 حق مبیت(همخوابی) 124

3-2-3 حق قَسم 125

3-2-3-1 ادله حق قَسم 126

3-2-3-1-1 قرآن 126

3-2-3-1-2 سنّت 127

3-2-3-1-3 اجماع 128

3-2-3-2 اقوال فقهاء 128

3-2-3-3 موارد سقوط حق قسَم 131

3-2-4 حق حبس(حق امتناع از تمکین) 132

3-3 تتمه بحث : مهمترین نقاط اختلاف واشتراک فرقین در حقوق جنسی زوجین 134

3-3-1 موارد اشتراک 134

3-3-2 موارد اختلاف 135

3-3-3 نتیجه گیری 137

فهرست منابع 139

1- مقدّمه
اصولاً تمام قوا و غرایزی که در وجود انسان نهاده شده است لغو و بیهوده نیست بلکه ناشی از حکمت و مصلحتی مهم برای انسان و ادامه حیات اوست که از جمله این غرایز که در تمام موجودات زنده یافت می شود غریزه جنسی است و از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. بنابراین تحقیر و ناچیز شمردن این غریزه و احیاناً غیر اخلاقی انگاشتن و پست و پلید خواندن این غریزه نه امر درستی است و نه از اهمیت آن می کاهد و نه مجوّزی برای نپرداختن جدّی و همه جانبه به این موضوع بسیار دقیق و اثر گذار هست.

از طرفی نارسایی جنسی بی‏شک اهداف ازدواج را تحت تأثیر قرار می‏دهد و از استحکام روابط خانوادگی می‏کاهد ازاین‏رو نظامهای قانون‏گذاری و شرایع ادیان الهی از کنار این موضوع نادیده‏ نگذشته‏اند و با وضع مقرراتی به تأثیر اختلالات و مشکلات جنسی‏ در روابط زناشویی و زندگی خانوادگی زوجین پرداخته‏اند. اهمیت‏ مشکلات جنسی تا حدی است که قانون‏گذاران نظامهای مختلف گاه‏ در این موارد به فروپاشی زندگی خانوادگی رضایت داده‏اند .یکی از مهمترین حقوق زوجین‏ در زندگی زناشویی، وجود رابطه جنسی و حق جنسی است. برپایه تفاوت میل جنسی زن و مرد، در فقه اسلامی و احادیث شیعی در زمینه ارضای غریزه جنسی حقوق و تکالیف متفاوتی برای زن و شوهر وجود دارد. تبیین وظایف مشترک و مختص جنسی زن و مرد در راستای تفاوت میل جنسی آنان است که به آن اشاره خواهد شد.

 

1-2. بیان مسئله
در اندیشه دینی و تفکر شیعی غریزه جنسی و میل برگرفته از آن از نیرومندترین امیال انسانی است از این رو در تفکر دینی به ارضای این نیاز از طریق ازدواج تأکید فراوان شده است. بر همین مبنا فقهای گرانقدر با الهام از آیات و روایات، ازدواج را در حالت عادی امری مستحب و برای کسانی که نیاز شدید جنسی دارند واجب می دانند. بدین ترتیب اولین و با اهمیت ترین نهاد اجتماعی، یعنی خانواده شکل می گیرد. این نهاد مقدس، علاوه بر تأمین نیازهای جسمی و روحی و روانی انسان، بستر مناسبی برای تولید نسل و پرورش آن است از این رو مهمتر از تشکیل خانواده داشتن خانواده ای سالم، استوار، پاک، و همسری همراه، همدل و هم درد است. بدون شک یکی از ارکان مهم استحکام یک زندگی مشترک داشتن روابط سالم، معقول و متعادل جنسی می باشد که خلل در این رکن باعث تزلزل سایر ارکان زندگی مشترک می باشد. برقراری و تعادل در زندگی مرهون شناخت احکام وحقوق جنسی و رعایت آن از سوی هریک از زوجین می باشد.

زیرا به اعتراف روان شناسان روابط جنسی همسران و نحوه آن می تواند آثار بسیار مهمی در سلامت روحی روانی زوجین و ایجاد خانواده و جامعه سالم داشته باشد و یا عامل بسیار مؤثری در ایجاد اختلافات روحی روانی و از هم گسیختگی بنای خانواده و به تبع آن جامعه باشد. از این رو در دین مبین اسلام، ارضای جنسی و رضایت مندی آن برای هر دو شریک رابطه جنسی اهمیت فراوانی دارد و به همین دلیل، آموزه های دینی برای تأمین این مهم حقوق مشترک و مختصی را در برقراری روابط جنسی زوجین در نظر گرفته اند.

1-3. سوال اصلی
        مهمترین حقوق جنسی زوجین از دیدگاه فریقین چیست؟

1-4. سؤالات فرعی
1- مراد ازحقوق جنسی چیست؟واقسام حقوق جنسی کدام است؟

2- اقوال فقهای امامیه در مورد حقوق جنسی زوج چیست؟ و مستندات آن کدام است؟

3- اقوال فقهای امامیه در مورد حقوق جنسی زوجه چیست؟ و مستندات آن کدام است؟

4- اقوال فقهای اهل سنت در مورد حقوق جنسی زوج چیست؟ و مستندات آن کدام است؟

5- اقوال فقهای اهل سنت در مورد حقوق جنسی زوجه چیست؟ و مستندات آن کدام است؟

6- مهمترین نقاط اختلاف واشتراک اقوال فقهای فرقین در مورد حقوق جنسی زوجین چسیت؟

1-5. ضرورت تحقیق
ارضای نیازهای جنسی از کارکردهای اصلی نهاد خانواده در طول تاریخ بوده است وجای انکارنیست که نارضایتی جنسی همسران به هر دلیلی می تواند پیامدهای جبران ناپذیری را بر آرامش فردی و خانوادگی همسران و پرورش فرزندان به همراه داشته باشد. طبق آمار رسمی ارائه شده ازمراجع ذی ربط در مسائل خانواده بیش از ٧٠ % طلاق ها در جامعه، ناشی از عدم ارضاء نیاز جنسی بین همسران است. یکی ازحقوقهای مهمیکه زن وشوهر در برابر یکدیگر حقوق جنسی است که رعایت آن توسط زوجین نقش بسزایی در استحکام خانواده و روابط زناشویی خواهد داشت.

1-6. اهداف
تبیین مهمترین حقوق جنسی زوجین از دیدگاه فقهای شیعه و سنّی . همچنین شناسایی برخی احکام خاص اسلامی در مورد حقوق جنسی همسران و نشان دادن کارآمدی برخی احکام اسلامی در برخی امور فردی و اجتماعی و تبیین این حقوق از نظر عملی برای دادگاههای اسلامی .

1-7. فرضیه های تحقیق
حقوق جنسی تعیین شده در اسلام برای زوجین بر گرفته از آیات و روایات است.

حق جنسی هیچ یک از زوجین نادیده گرفته نشده است.

تفاوتهایی بین زوجین در زمینه حقوق جنسی وجود دارند که با طبیعت آنها سازگار و هماهنگ است.

1-8 .روش شناسی
برای بررسی حقوق جنسی زوجین از دیدگاه فریقین ، مبنای پژوهش، قرآن کریم و روایات و دیدگاههای  فقهی است که با یافته های جدید علمی در این موضوع به روش اجتهادی مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته است.

1-9. روش و ابزار گردآوری اطلاعات
 در این پژوهش با مراجعه به کتابخانه ها، سایت ها، مجلات و نرم افزارهای مربوط به حوزه فقه و حقوق و منابع دینی از تمامی منابع فیش برداری شد و با توجه به منابع فقه شیعه ومنابع فقه اهل سنت به استنباط مسائل می پردازیم و جهت اطلاع از آرای فقهاء و صاحب نظران از مقالات و مجلات تخصصی فقه وحقوق  استفاده می شود.

1-10. قلمرو تحقیق
این تحقیق از نظر زمانی و مکانی محدود به قلمرو خاصی نیست. البته از نظر موضوعی قلمرو آن محدود به باب النکاح فقه می باشد و از لحاظ منابع فقهی نیز محدود به قرآن کریم و روایات چهارده معصوم علیهم السلام می باشد.

1-12. مفاهیم کلیدی
1-12-1 حق
واژۀ حق در لغت به معناى ثبوت و ثابت[1] و ضدّ باطل آمده است.[2] راغب می گوید: اصل حقّ بمعنى مطابقت و موافقت است.[3] صاحب مجمع گوید: حقّ آنست که شى‌ء در موقع خود واقع شود.[4] سخن مجمع عبارت اخراى قول راغب است پس معناى حقّ مطابقت و وقوع شى‌ء در محل خویش است و آن در تمام مصادیق قابل تطبیق است. لغت نامه دهخدا معانى متعددى براى این واژه ذکر می کند ازجمله : راست کردن سخن، درست کردن وعده، یقین نمودن، ثابت شدن، غلبه کردن به حق، موجود ثابت ونامی از اسامی خداوند متعال.[5] با توجه به آنچه بیان شد، روشن مى گردد که «حق» واژه اى عربى است که به معناى «ثبوت» و «تحقق» است و گاه معادل آن در زبان فارسى «هستى پایدار» به کار برده مى شود[6] یعنى هر چیزى که از ثبات و پاى دارى بهره مند باشد، حق است.

1-12-1-1 حق در اصطلاح فقه
  در فقه اهل سنّت، از حق تعریف نشده است[7]، ولی فقهای شیعه تعاریف گوناگونی ازآن بیان داشته اند و درتمایز آن ازحکم و ملک، در کلمات فقها بحثهاى بسیار و نظرات مختلفى مطرح است؛ بدون آنکه به نتیجه‌اى مشخص و شفاف- که حق را از آن دو کاملا متمایز، و خصایص و ویژگیهاى هریک را معلوم کند- رسیده باشند. از این رو، برخى فقها چیزهایى را از مصادیق حق بر شمرده‌اند؛ در حالى که برخى دیگر آنها را جزو احکام مى‌دانند[8].

1-12-1-2 مهم‌ترین دیدگاهها در بارۀ حق :
1- حق عبارت است از مرتبه‌اى از سلطنت؛ ضعیف‌تر از سلطنت موجود در ملکیت، که شارع مقدس آن را براى انسان به عنوان انسان یا براى فردى معین بر چیزى قرار داده است،خواه آن چیز عینى خارجى باشد، مانند حق تحجیر، نسبت به زمین موات وحق مرتهن، نسبت به عین رهنى وحق طلبکار نسبت به اموال میّت؛ یا انسانى معیّن، مانند حق قصاص که متعلق آن جانى است؛ و یا عقدى، مانند حق خیار که متعلقش عقد مى‌باشد. در همۀ این موارد، صاحب حق بر متعلق حقّ خود گونه‌اى سلطنت دارد؛ لیکن قلمرو این سلطنت جهتى خاص است، بر خلاف ملک که گسترۀ سلطنتى آن همۀ جهات را در بر مى‌گیرد.[9]

2- حق مرتبۀ ضعیفى از ملک یا نوعى از آن است. در نتیجه صاحب حق نسبت به آنچه زمام آن در دست او است، مالک مى‌باشد.[10]

 البته برخى فقها، دو دیدگاه یاد شده را یکى دانسته و گفته‌اند: مراد کسانى که حق را به مرتبۀ ضعیف ملک تعریف کرده‌اند این است که ملک و حق هر دو از مقولۀ سلطنت هستند؛ با این تفاوت که ملک، سلطنتى قوى و حق سلطنتى ضعیف است، نه این که ملک به لحاظ شدّت و ضعف و کمال و نقص داراى مراتبى است که مرتبۀ قوى و کامل آن، ملک و مرتبۀ ضعیف و ناقصش حق است.[11]

3- حق عبارت است از اعتبارى خاص- غیر از اعتبار سلطنت و ملک- که داراى آثارى ویژه است، یکى از آن آثار، سلطنت بر فسخ در حق خیار یا بر تملک به عوض در حق شفعه و یا بدون عوض در حق تحجیر مى‌باشد [12].

4- حق عبارت است از اعتبارى خاص- غیر از اعتبار ملک و سلطنت- که نزد عقلا سلطنت بر اسقاط و نقل را در پى دارد. بنابر این تعریف، حق، سلطنت و قدرت اعتبارى بر اسقاط و نقل نیست؛ لیکن نزد عقلا هر صاحب حقّى بر متعلق حق خود و تصرف در آن سلطنت دارد.[13]

5- حق با حکم یکى است و تنها تفاوت آن دو در آثار است. در این دیدگاه، حق عبارت است از حکم تکلیفى یا وضعى که به فعل انسان تعلق مى‌گیرد و قابل اسقاط است، تفاوت آن با حکم ‌اصطلاحی آن است که حکم اسقاط ناپذیر است؛ چرا که امر آن به دست مکلف نیست[14]. با توجه به دیدگاه مختلف فقهاء آنچه که مسلّم است ، اصل همدوشی حق و تکلیف است. امام على (ع) مى‌فرمایند: «لایجرى [الحق] لأحدٍ إلّاجرى علیه و لایجرى علیه إلّاجرى له».[15] حق و تکلیف متلازم همدیگرند، هر ذیحق تکلیفی دارد وهر مکلّف را حقی هست، مثلاً اگر زن بر شوهر حق دارد، شوهر هم به پرداخت حق زن مکلّف است . حقوق محدودند و به تعبیر استاد مطهرى: «در حقیقت باید گفت، انسان حقى دارد و حق انسان حدى دارد»؛[16] مثلًا انسان، حق فکر، تملیک، تصرف، شنیدن، بطش، راه رفتن، بطن، فرج، استراحت، تغذى و… را دارد ولى همه این‌ها حدّى دارد، همان طور که اعضا و جوارح انسان حق و‌ حدودى دارند، یک فرد در جامعه هم همین طور است. بنابراین صاحب حق بودن دو طرفى است و در واقع حق و تکلیف دو روى یک سکه‌اند، هیچ گاه نمى‌شود فردى بر دیگرى حقّى داشته باشد امّا آن دیگرى بر او حقّى نداشته باشد مگر در یک مورد، آن هم فقط خداوند است: «و لو کان لَاحدٍ ان یجرى لَهُ و لَا یَجرى علیه لکانَ ذلک خالصاً لِله سُبحانَهُ»[17] علت این امر هم این است که مبناى حق در مورد خداوند؛ با دیگران فرق دارد. حق براى افراد به معنى انتفاع بردن است، ولى حق خداوند؛ یعنى دیگران در مقابل او تکلیف دارند.

1-12-1-3  واژه «حقوق»