وبلاگ

کل ارتقا، پیشبرد و بهبود سازمان­ها می­باشد. بنابراین یک سیستم اطلاعاتی در صورتی استراتژیک خواهد بود که در راستای اهداف کلان و استراتژی­های سازمان ایجاد شده باشد. این استراتژی­ها سازمان سمت و سوی حرکت سازمان را تعیین نموده و سازمان را در راستای حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب یاری می­کنند. اما ورای چگونگی این حرکت به سوی وضع مطلوب، تعیین خود آن وضعیت و ترسیم وضعیت موردانتظار سازمان و فرموله نمودن آن به گونه­ای مناسب و درخور، نیازمند مهارت و تخصص مدیریتی ویژه­ای بوده و فرایند پیچیده و دشواری است که مدیران به خصوص در سازمان­های بزرگ و اطلاعات محور امروزی، در انجام آن با چالش­های جدی مواجه هستند. یکی از راهکارهایی که برای مواجهه با این چالش­ها پیشنهاد شده است، استفاده از مفاهیم سیستم­های چندعاملی در حوزه­ی سیستم­های اطلاعاتی راهبردی است. یک سیستم چندعاملی سیستمی است متشکل از گروهی از عامل­ها که قادرند با یکدیگر تعامل داشته و به منظور حل مسئله به صورت غیرمتمرکز، در یک محیط توزیع شده با یکدیگر همکاری نمایند. عامل­ها و سیستم­های چندعاملی خود دارای انواع متفاوت با کارکردهای مختلفی می­باشند و به­خاطر ماهیت ساختاری خاص خود، گزینه مناسبی جهت شبیه­سازی سیستم­های اطلاعاتی به ویژه در سطوح کلان می­باشند. در این پژوهش سعی بر آن است که روشی به منظور طراحی وضعیت موردانتظار سازمان در سیستم­های اطلاعاتی استراتژیک بر اساس عامل­های هوشمند ارائه شود. بدین منظور ابتدا بایستی چهارچوب مناسبی جهت نگاشت مفاهیم و موجودیت­های سیستم­های اطلاعاتی استراتژیک و سیستم­های چندعاملی انتخاب شده و سپس با توجه به آن روشی جهت فرموله­کردن اهداف سازمان، تعیین فاکتورهای مؤثر در وضعیت موردانتظار با نگاهی آینده­نگر به کمک عامل­های هوشمند پیشنهاد شده و به کمک پرسشنامه و توسط جمعی از خبرگان، مدل ارائه شده اعتبارسنجی گردد.

کلیدواژه­ها: سیستم­های اطلاعاتی استراتژیک، سیستم­های چندعاملی، عامل­های هوشمند، طراحی وضعیت موردانتظار سازمان ، طرح­ریزی سناریوهای آینده

فهرست مطالب

 

مقدمه و کلیات پژوهش . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.1.        مقدمه 2

1.2. تعریف مسئله …… 4

1.3. ضرورت تحقیق …… 8

ادبیات پژوهش . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.1. مقدمه . 13

2.7. وضعیت موردانتظار 14

2.8. تفاوت وضعیت موردانتظار و چشم انداز 15

 

2.14. سیستم های اطلاعاتی استراتژیک 19

2.15. سیستم های چندعاملی 22

2.16. تعریف عامل 26

2.17. عامل هوشمند 28

2.18. ارتباط سیستم اطلاعاتی استراتژیک و سیستم چندعاملی 33

2.19. کارهای پیشین 35

2.20. نتیجه گیری 38

چارچوب مدل ترسیم وضعیت موردانتظار توسط عامل های هوشمند . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
3.1. مقدمه . 41

3.2. چارچوب مدل پیشنهادی 41

3.3. متدلوژی پرامتئوس  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

3.3.1. فاز مشخصات سیستم 50

3.3.2. فاز طراحی ساختاری 52

3.3.2.1. عامل انطباق دهنده رسالت و چشم انداز 57

3.3.2.2. عامل مراقب PESTEL 61

3.3.2.3. عامل تحقیق و توسعه 65

3.3.2.4. عامل تنظیم کننده منابع انسانی 67

3.3.2.5. عامل تحلیلگر بازار 69

3.3.2.6. عامل مسئول تدارکات …… 73

3.3.2.7. عامل تحلیل گر ذینفعان …… 75

3.3.2.8. عامل ناظر محصولات و خدمات …… 78

3.3.2.9. عامل ناظر مالی …… 81

3.3.2.10. عامل ترسیم گر وضعیت موردانتظار …… 83

3.3.3. فاز طراحی جزئیات …… 88

3.3.3.1. ساختار عامل انطباق دهنده رسالت و چشم انداز 89

3.3.3.2. ساختار عامل مراقب PESTEL 91

3.3.3.3. ساختار عامل تحقیق و توسعه 92

3.3.3.4. ساختار عامل تنظیم کننده منابع انسانی …… 94

3.3.3.5. ساختار عامل تحلیلگر بازار …… 95

3.3.3.6. ساختار عامل مسئول تدارکات …… 97

3.3.3.7. ساختار عامل تحلیلگر ذینفعان …… 98

3.3.3.8. ساختار عامل ناظر محصولات و خدمات …… 100

3.3.3.9. ساختار عامل ناظر مالی 103

3.3.3.10. ساختار عامل ترسیمگر وضعیت موردانتظار 104

3.3. اشاره ای به نحوه پیاده سازی …… 107

3.4. نتیجه گیری 118

4.تجزیه و تحلیل داده ها، نتیجه گیری و پیشنهادات . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

4.3. مقدمه .. 120

4.4. روش پژوهش و جمع آوری داده ها 120

4.5. روایی و پایایی پرسشنامه 121

4.5.3. روش آلفای کرونباخ …… 122

4.6. آنالیز و تجزیه و تحلیل داده ها 124

4.7. جمع بندی و نتیجه گیری 137

4.8. پیشنهادات و کارهای آینده 138

 

فهرست شکل­ها

شکل ‏1‑1 معماری مبتنی بر عامل های هوشمند برای سیستم های اطلاعاتی استراتژیک ]1[ 6

شکل ‏2‑1 فرایند توسعه معماری محور سیستم های چندعاملی ]65[ 37

شکل ‏3‑1 شمای یک عامل هوشمند در ABMS [60] 43

شکل ‏3‑2 – توپولوژی های مختلف برای ارتباطات میان عاملی در ABMS [61] 44

شکل ‏3‑3 – شمای چارچوب پیشنهادی 46

شکل ‏3‑4 عامل انطباقدهنده رسالت و چشمانداز 59

شکل ‏3‑5 عامل مراقب PESTEL 64

شکل ‏3‑6 عامل تحقیق و توسعه 66

شکل ‏3‑7 عامل تنظیم کننده منابع انسانی 69

شکل ‏3‑8 عوامل مؤثر بر بازار محوری [69] 70

شکل ‏3‑9 عامل تحلیلگر بازار 71

شکل ‏3‑10 عامل مسئول تدارکات 74

شکل ‏3‑11 عامل تحلیلگر ذینفعان 78

شکل ‏3‑12 عامل ناظر محصولات و خدمات 80

شکل ‏3‑13 عامل ناظر مالی 82

شکل ‏3‑14 ترسیم سناریوهای محتمل آینده و رویدادهایی که به آن وقوع هر یک منجر خواهد شد  [2] 85

شکل ‏3‑15 آزمودن وضعیت موردانتظار (آینده مرجح) با سناریوهای آینده محتمل [2] 86

شکل ‏3‑16 عامل ترسیمگر وضعیت موردانتظار 87

شکل ‏3‑17 ساختار عامل انطباق دهنده رسالت و چشم انداز 90

شکل ‏3‑18 ساختار عامل مراقب PESTEL 91

شکل ‏3‑19 ساختار عامل تحقیق و توسعه 93

شکل ‏3‑20 ساختار عامل تنظیم کننده منابع انسانی 95

شکل ‏3‑21 ساختار عامل تحلیلگر بازار 96

شکل ‏3‑22 ساختار عامل مسئول تدارکات 98

شکل ‏3‑23 ساختار عامل تحلیلگر ذینفعان 100

شکل ‏3‑24 ساختار عامل ناظر محصولات و خدمات 102

شکل ‏3‑25 ساختار عامل ناظر مالی 103

شکل ‏3‑26 ساختار عامل ترسیمگر وضعیت موردانتظار 105

شکل ‏3‑27 بخش اول از کلاس دیاگرام چارچوب پیشنهادی 108

شکل ‏3‑28 کلاس Intelligent Agent 109

شکل ‏3‑29 کلاس Mission and Vission Adaptor 110

شکل ‏3‑30 کلاس PESTEL Watcher 111

شکل ‏3‑31 کلاس Market Analyzer 112

شکل ‏3‑32 کلاس Product and Services Supervisor 113

شکل ‏3‑33 کلاس Financial Supervisor 113

شکل ‏3‑34 کلاس Stakeholder Analyzer 113

شکل ‏3‑35 کلاس Human Resource Regulator 114

شکل ‏3‑36 کلاس Desired Situation Designer 114

شکل ‏3‑37 کلاس دیاگرام کلی چارچوب پیشنهادی 115

شکل ‏3‑38 کد کلاس IntelligentAgent به زبان جاوا 116

شکل ‏3‑39 کد کلاس DesiredSituationDesigner به زبان جاوا 117

 

 

 

فهرست نمودارها

نمودار ‏4‑1 – دسته بندی خبرگان از لحاظ جنسیت 126

نمودار ‏4‑2 – دسته بندی خبرگان از منظر مرتبه علمی 126

نمودار ‏4‑3-  دسته بندی خبرگان بر اساس رشته تحصیلی 126

نمودار ‏4‑4 – مقایسه نتایج ارزیابی کلی مدل پیشنهادی 128

نمودار ‏4‑5- ارزیابی میزان مناسب بودن کلی مدل توسط خبرگان 128

نمودار ‏4‑6 – ارزیابی درستی طراحی عامل های هوشمند توسط خبرگان 128

نمودار ‏4‑7 – ارزیابی میزان صحت ارتباط بین عامل ها توسط خبرگان 129

نمودار ‏4‑8 – ارزیابی میزان مناسب بودن روش های بکار گرفته شده در مدل توسط خبرگان 129

نمودار ‏4‑9 – ارزیابی درست و منطقی بودن کلی مدل توسط خبرگان 129

نمودار ‏4‑10 – ضریب آلفای کروباخ هر یک از عامل های هوشمند در چارچوب پیشنهادی 131

نمودار ‏4‑11 – درصد فراوانی آمار خبرگان پیرامون مناسب یا نامناسب بودن عامل ها در مدل پیشنهادی 131

نمودار ‏4‑12 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل انطباق دهنده رسالت و چشم انداز 134

نمودار ‏4‑13- ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل مراقب PESTEL 135

نمودار ‏4‑14 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل تنظیم کننده منابع انسانی 135

نمودار ‏4‑15 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل تحلیلگر بازار 135

نمودار ‏4‑16 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل تحلیلگر ذینفعان 136

نمودار ‏4‑17 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل ناظر محصولات و خدمات 136

نمودار ‏4‑18 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل ناظر مالی 136

نمودار ‏4‑19 – ضریب آلفای کرونباخ مشخصه های عامل ترسیم گر وضعیت موردانتظار 137

 

فهرست جداول

جدول 1 – فراوانی متغیرهای جمعیت شناختی 125

جدول 2 – ارزیابی بخش اول پرسشنامه چارچوب پیشنهادی 127

جدول 3-  ارزیابی بخش دوم پرسشنامه چارچوب پیشنهادی 130

جدول 4- ارزیابی تفکیکی شاخص های هر یک از عاملهای مدل پیشنهادی 131

1.1.        مقدمه
امروزه حوزه کاربرد فناوری اطلاعات تقریبا به تمامی جنبه­های زندگی انسان سایه کشیده شده است. سازمان­های تجاری نیز از این قاعده مستثنی نبوده و خصوصا در دو سه دهه­ی اخیر، سازمان­های مختلف از بزرگ و کوچک در جهت نیل به اهداف استراتژیک خود از فناوری اطلاعات بهره کافی برده­اند. سیر تکامل فناوری اطلاعات در سازمان­ها را تا به امروز می­توان به سه دوره تفکیک نمود: سیستم­ها پردازش اطلاعات (DP)، سیستم­های مدیریت اطلاعات (MS) و سیستم­های اطلاعاتی راهبردی (SIS) که دو مورد اول در حقیقت زیرمجموعه­ای از مورد سوم می­باشند. سیستم­های اطلاعاتی راهبردی به آن دسته سیستم­هایی اطلاق می­شود که بر کاربرد سیستم­های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در فرایند مدیریت راهبردی در سازمان­های تجاری متمرکزند. هدف این سیستم­ها کمک به سازمان­ها به منظور تحقق اهداف رقابتی یا سایر هدف­های راهبردی آن­ها و در کل ارتقا،  پیشبرد و بهبود سازمان­ها می­باشد. بنابراین یک سیستم اطلاعاتی در صورتی استراتژیک خواهد بود که در راستای اهداف کلان و استراتژی­های سازمان ایجاد شده باشد[56]. این استراتژی­ها سازمان سمت و سوی حرکت سازمان را (با توجه به چشم­انداز کلی آن) تعیین نموده و سازمان را در راستای حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب یاری می­کنند [1].

برای حرکت به سمت وضعیت موردنظر و حتی پیش از آن برای برنامه­ریزی به­منظور شروع این حرکت، بیش از هر چیز ترسیم وضعیت موردانتظار ضروری به نظر می­رسد و برای ترسیم این وضعیت­، یکی از روش­های مرسوم، استفاده از طرح­ریزی سناریو محور[1] است، بدین معنا که با ترسیم برخی حالت­های محتمل برای آینده سازمان، ضمن چاره­جویی برای مواجهه با هر یک از آن حالات، برترین حالت را به عنوان وضعیت ایده­آل درنظر بگیریم. پژوهش­های بسیاری که در طی سالیان اخیر در این خصوص صورت پذیرفته، ثابت کرده است که می­توان آینده یک سازمان را با توجه به ساختار و نحوه عملکرد هر یک از اجزای آن شکل داد و در واقع به جای موضع واکنشی، از یک موضع سازنده برای مواجهه با چالش­های پیش روی سازمان در مسیر نیل به منظر برازنده بهره جست.

اما ترسیم یک منظر برازنده برای سازمان آنقدرها که شاید در نگاه اول به نظر برسد، ساده نیست. بلکه ترسیم آن نیازمند اجماع طیف وسیعی از دانش­ها از حوزه­های گوناگون اعم از مدیریت استراتژیک، آینده­پژوهی، هدف­گذاری، سناریوسازی و غیره است که بایست به منظور طراحی یک آینده مطلوب برای سازمان به صورت همزمان و همروند مدنظر قرار گرفته و در انجام محاسبات و تجزیه تحلیل داده­ها جهت تدوین استراتژی­های و تعیین اهداف کلان سازمان به طور مناسب و متناسب با اهمیتشان منظور شوند. شاید انجام چنین محاسبات پیچیده و کلانی که در آن بایست به عوامل بسیار بسیار زیاد، متنوع، متغیر، نامتجانس و از دامنه­های گوناگون توجه شود، در اکثر موارد و خصوصا در مورد سازمان­های بزرگ و دارای ساختار و ساز و کار پیچیده از حد توان ذهنی بشر خارج باشد، لذا در دهه­های اخیر و با پیدایش و گسترش حوزه­ی جدیدی در علوم کامپیوتر تحت عنوان هوش مصنوعی، ایده­هایی در به­کارگیری این شاخه از دانش در انجام محاسبات فوق الذکر مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته­اند[55]و]59[.

سیستم­های چندعاملی[2] یکی از زیرمجموعه­های این حوزه است که هدف اصلی آن حل مسائلی است که به دلایلی از قبیل پیچیدگی مسئله، یا در دسترس نبودن کامل محیط موردنظر، یا عدم قطعیت موجود در سیستم و یا دلایل دیگری از این قبیل، توسط یک عامل منفرد (دست کم به سادگی و در زمان قابل قبول) قابل حل نیستند. عامل­ها، به عنوان یکی از اجرای اصلی سیستم­های چندعاملی، موجودیت­هایی مستقل، خودمختار، هدفمند، با قابلیت­های معمولا قوی در برقراری ارتباط با سایر عامل­ها و نیز قابلیت تعامل اجتماعی می­باشند که دارای یک واحد تصمیم­گیر مجزای داخلی هستند که آن عامل را در جهت رسیدن هر چه سریع­تر و بهتر به اهداف طراحی مدنظر طراح عامل یاری می­کند. همچنین معمولا عامل­ها از سطحی از هوشمندی برخوردارند که گرچه در مورد هر عامل منفرد ممکن است قابل توجه نباشد، ولی در کل سیستم را به طرز محسوسی در تحقق هدف کلی آن یاری خواهد کرد. مجموع اهداف عامل­ها به گونه­ایست که یک هدف کلی و نهایی را  برای سیستم تأمین می­کند و این اهداف خرد مسلما نبایست با هدف کلی سیستم متناقض باشند.

در این پژوهش قصد داریم به کمک عامل­های هوشمند، راهکاری به منظور ترسیم وضعیت موردانتظار سازمان توسط سیستم­های چندعاملی ارائه کنیم.

 

1.2.        تعریف مسئله
از دهه­ی 1980 در علم مدیریت، نگرش مبتنی بر ویژگی­های فردی و رفتاری رهبر، جای خود را به تعیین یک چشم­انداز جامع و دقیق از سوی رهبران رده بالای سازمان داد. این جایگزینی به خصوص برای سازمان­هایی که مکررا دستخوش تغییر هستند، بسیار حائز اهمیت بود. بنابراین چشم­انداز سازمان که تا آن زمان بیشتر جنبه­ی تشریفاتی و شعارگونه داشت، به تدریج در علم رهبری[3] از اهمیت و جایگاه ویژه­ای برخوردار شد که می­توانست به عنوان ابزار تأثیرگذاری در دست رهبر سازمان مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر آن وجود یک چشم­انداز مشترک[4] در میان اعضای سازمان، می­تواند به هماهنگی بهتر اعضا در راستای تحقق اهداف سازمان و ایجاد یک مزیت رقابتی در مقایسه با سازمان­های فاقد اینگونه چشم­اندازها، منجر شود. بسیاری از محققین در حوزه رهبری، داشتن چشم­انداز مناسب را برای رهبری اثربخش بسیار ضروری دانسته و آن را لازمه­ی پیاده­سازی استراتژی­ها در سازمان و از ابزار مدیریت استراتژیک می­دانند. چشم­انداز در حقیقت منظر برازنده­ی[5] سازمان را در یک افق معمولا درازمدت ترسیم می­کند و سازمان را در گذر زمان به سوی این آینده پیش­رو رهنمون می­شود. چشم­انداز خود می­تواند دارای سطوح و مراحل متفاوتی باشد که هر مرحله بیانگر یک وضعیت ایده­آل برای سازمان در یک برهه زمانی مشخص است. اما چگونگی طراحی این وضعیت­ها نیازمند داشتن دانشی وسیع در حوزه­هایی متفاوت و متنوع است که شاید از حیطه توانایی­های یک فرد یا حتی یک گروه از مدیران خارج باشد، لذا نیاز به ایجاد ابزار و راهکارهای منسجمی به منظور انجام این مهم در سازمان­ها امروزه و با توجه به حرکت سازمان­ها به سوی استفاده راهبردی از اطلاعات،­ بیش از هر زمان دیگری احساس می­شود.

مفهوم سیستم­های چندعاملی که در یکی دو دهه­ی گذشته به طرز چشم­گیری گسترش یافته و در شاخه­های مختلف علوم و فنون رسوخ کرده است، به عنوان ابزار مناسب و قدرتمندی در مدل­سازی سیستم­های اجتماعی به کار گرفته شده و کارایی خود را در شبیه­سازی این دسته از سیستم­ها به اثبات رسانیده است. بنابراین ما در این پایان­نامه برآنیم تا به کمک سیستم­های چندعاملی و مفهوم