2-1-3- مرفولوژی.. 9
2-1-4- بیولوژی.. 10
2-2- زنبور پارازیتویید Diaeretialla rapae. 11
2-2-1- معرفی زنبور Diaeretialla rapae. 11
2-2-2- شکل شناسی.. 12
2-2-3- پراکندگی.. 13
2-2-4- زیست شناسی و میزبان ها.. 14
2-3- کلزا.. 14
2-4- زیست سنجی یا Bioassay:. 15
2-4-1- اصول زیست سنجی. 16
2-4-2- تکنیکهای زیست سنجی:. 17
2-4-2-1- کاربرد مستقیم. 18
2-4-2-2- کاربرد غیرمستقیم. 19
عنوان صفحه
2-4-2-3- ترکیب روشهای مستقیم و غیرمستقیم. 20
2-4-4- عوامل موثر بر دقت آزمایشهای زیست سنجی. 20
2-5- عصاره های گیاهی. 21
2-6- اثرات زیرکشندگی آفت کش ها.. 22
فصل سوم: مواد و روش ها. 32
3-1-کلنی‌شته.. 32
3-1-1- هم‌سن‌سازی شته‌ها.. 33
3-2- کلنی دشمن طبیعی.. 33
3-2-1- هم‌سن‌سازی زنبورها.. 35
3-3- تهیه‌ی عصارههای گیاهی. 36
3-4- آزمایشهای زیست‌سنجی.. 38
3-4-1- تعیین حلال‌مناسب.. 38
3-4-2- تعیین غلظت مناسب.. 39
3-4-3- زیست‌سنجی حشرات با عصاره روناس.. 44
3-4-4- زیست‌سنجی حشرات با عصاره‌ی کلپوره.. 44
3-5- بررسی دز زیر کشنده‌ی عصاره‌ها.. 46
3-5-1- باروری زنبورها:.. 46
3-5-2- طول عمر زنبورهای بالغ.. 47
3-5-3- بررسی رفتار میزبان‌یابی زنبورهای ماده.. 47
فصل چهارم: نتایج. 51
4-1- آزمایشهای زیست سنجی. 51
4-1-1- تعیین حلال مناسب برای عصاره ها.. 51
عنوان صفحه
4-1-2- آزمایش های مقدماتی.. 51
4-1-3- آزمایش های اصلی زیست سنجی.. 55
4-1-3-1- بررسی اثرات کشندگی عصاره کلپوره روی شته B. brassicae 55
4-1-3-2- بررسی اثرات کشندگی عصاره روناس روی شته B. brassicae 59
4-1-3-3- بررسی اثرات کشندگی عصاره کلپوره روی زنبور D. rapae 60
4-1-3-4- بررسی اثرات کشندگی عصاره روناس روی زنبور D. rapae 62
4-2- بررسی دز زیرکشنده (LC25) عصاره ها روی بیولوژی و رفتار میزبان یابی زنبور D. rapae. 64
4-2-1- تاثیر دز زیر کشنده عصاره های روناس و کلپوره روی طول عمر زنبور D. Rapae. 66
4-2-2- تاثیر دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره روی باروری زنبور D. rapae. 67
4-2-3- تاثیر دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره روی ظهور زنبورهای بالغD. rapae از شته های پارازیته شده B. brassicae. 68
4-2-4- بررسی اثر دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره روی نرخ جنسی زنبورهای نسل بعد.. 69
4-2-5- بررسی تاثیر دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره روی رفتار میزبان یابی زنبورهای ماده.. 70
فصل پنجم: بحث. 72
فهرست منابع و مآخذ
منابع. 78
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول 4-1 درصد تلفات اصلاح شده از اثر عصاره های گیاهی بر شته مومی کلم. 52
جدول 4-2 درصد تلفات اصلاح شده از اثر عصاره های گیاهی بر زنبور D. rapae 53
جدول 4-3 میانگین درصد تلفات اصلاح شده حشرات کامل شته مومی کلم ناشی از اثر عصاره ها در غلظت 800 میکرولیتر بر میلی لیتر در آزمایشگاه 54
جدول 4-4 میانگین درصد تلفات اصلاح شده حشرات کامل زنبور D. rapae ناشی از اثر عصاره ها در غلظت 800 میکرولیتر بر میلی لیتر در آزمایشگاه 54
جدول 4-5 دز بالا و دز پایین به همراه سه غلظت بدست آمده در بین آنها بصورت فاصله های لگاریتمی که برای تعیین دزهای کشنده استفاده گردیدند. 56
جدول 4-6 عکس العمل حشرات کامل شته B. brassicae نسبت به عصاره ی کلپوره و محاسبه دزهای کشنده 25، 50، 70 و 90 درصد 57
جدول 4-7 عکس العمل حشرات کامل شته B. brassicae نسبت به عصاره ی روناس و محاسبه دزهای کشنده 25، 50، 70 و 90 درصد. 60
جدول 4-8 عکس العمل حشرات کامل شته D. rapae نسبت به عصاره ی کلپوره و محاسبه دزهای کشنده 25، 50، 70 و 90 درصد. 62
جدول 4-9 عکس العمل حشرات کامل شته D. rapae نسبت به عصاره ی روناس و محاسبه دزهای کشنده 25، 50، 70 و 90 درصد. 64
عنوان صفحه
جدول 4-10 مقایسه LC50 عصاره های روناس و کلپوره روی شته مومی کلم و زنبور D. rapae 65
جدول 4-11 تجزیه واریانس مربوط به آزمایشهای بویایی سنجی…………………………70
فهرست شکل ها و نمودارها
عنوان صفحه
شکل 2-1 پراکنش شته مومی کلم Brevicoryne brassicae 8
شکل 2-2 مشخصات مرفولوژیکی شته مومی کلم Brevicoryne brassicae 9
شکل 2-3 سیکل زندگی شته مومی کلم Brevicoryne brassicae 11
شکل 2-4 مشخصات مرفولوژیکی زنبور Diaeretiella rapae 13
شکل 3-1 مزارع کلزای آلوده به شته مومی کلم در شهرستان اقلید 32
شکل 3-2 گیاهان کلزا در مرحله چهار برگی برای ایجاد کلنی 33
شکل 3-3 قفس های استفاده شده برای پرورش زنبور Diaeretiella rapae 34
شکل 3-4 قفس های استفاده شده برای پرورش زنبور Diaeretiella rapae 35
شکل 3-5 آسیاب برقی استفاده شده برای پودر کردن گیاهان روناس و کلپوره. 37
شکل 3-6 مگنستایر مورد استفاده جهت عصاره گیری 37
شکل 3-7 دستگاه روتاری مورد استفاده برای عصاره گیری 38
شکل 3-8 دستگاه Potter spray tower مورد استفاده در آزمایشهای زیست سنج 42
شکل 3-9 آسپیراتور مورد استفاده جهت انتقال زنبورهای D. rapae 43
شکل 3-10 پتری دیش های استفاده شده در آزمایش های زیست سنجی 43
شکل 3-11 اتاقک رشد مورد استفاده در آزمایشهای زیست سنجی 45
عنوان صفحه
شکل 3-12 دستگاه بویایی سنج استفاده شده در آزمایش های رفتاری زنبور D. rapae 49
نمودار4-1 خط دز- پاسخ حشرات کامل شته B. brassicae نسبت به عصاره کلپوره. 58
نمودار4-2 خط دز-پاسخ حشرات کامل شته B. brassicae نسبت به عصاره روناس 59
نمودار4-3 خط دز-پاسخ حشرات کامل زنبور D. rapae نسبت به عصاره کلپوره. 61
نمودار 4-4 خط دز-پاسخ حشرات کامل زنبور D. rapae نسبت به عصاره روناس. 63
نمودار 4-5 میزان طول عمر زنبورهای ماده ی تیمار شده با دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره. 66
نمودار 4-6 درصد شته های پارازیته شده توسط زنبورهای ماده تیمار شده با دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره. 67
نمودار 4-7 تعداد زنبورهای خارج شده از شته های پارازیته شده توسط زنبورهای ماده تیمار شده با دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره 68
نمودار 4-8 نرخ جنسی (درصد افراد ماده) در نسل جدید زنبورهای تیمار شده با عصارههای روناس و کلپوره. 69
فصل اول
مقدمه
شته مومی کلم (Brevicoryne brassicae) که به شته کلزا نیز معروف است، یکی از مهمترین آفات گیاهان خانواده چلیپاییان بوده و باعث ایجاد خسارت مستقیم از طریق تغذیه از شیره گیاهی ، وخسارت غیر مستقیم به وسیله انتقال ویروسهای بیماری زای گیاهی مختلف می گردد (Dubey et al., 1981 و Costello and Altieri, 1995 و Blackman and Eastop, 2000 و Schielphake et al., 2000). این شته در بسیاری از نقاط جهان روی محصولات مختلف بویژه کلم خسارت وارد می کند. در ایران نیز در اغلب نواحی به ویژه در مناطق شمالی ومرکزی کشور فعالیت دارد. این آفت در ایران برای اولین بار در سال 1317 گزارش شده و در تمام نواحی کشور بر روی انو اع کلم، شلغم، تربچه و چلیپاییان وحشی انتشار دارد (افشار، 1317). این آفت، هر چند روی کلزا به شدت خسارت زا است ولی کلم معمولی، گل کلم و کلم بروکسل را به سایر ارقام کلم ترجیح می دهد (خانجانی، 1383).
با تو جه به اینکه محصولاتی نظیر کلم به طور مستقیم مورد استفاده انسان قرار می گیرند، باید به باقیمانده سموم موجود بر روی آنها، توجه خاصی مبذول گردد . با توجه به این مطلب و نیز افزایش روز افزون هزینه های سم پاشی و مخرب بودن آنها از نظر محیط زیست، می توان از روش کنترل بیولوژیک به عنوان یکی از روشهای جایگزین مناسب استفاده
نمود (Flickinger et al., 1991).
پارازیتوئید مهم شتههای گیاهان خانواده چلیپاییان، زنبور Diarretiella rapae (Mcintosh) از خانواده Aphidiidae می باشد. شته مومی کلم میزبان مطلوب این پارازیتوئید می باشد (Hafez, 1961). این زنبور زمانیکه شته مومی کلم در دسترس نباشد می تواند دیگر کونه های شته ها را نیز پارازیته کند (Nemec and Stary, 1984).
طیف وسیعی از آفت کش ها برای بسیاری از دشمنان طبیعی مضر می باشند (Croft, 1990). همواره مزارع کلم نیاز به حمایت از دشمنان طبیعی در احساس شده است زیرا این موجودات مفید در کنترل بسیاری دیگر از گونه های آفات نیز نقش دارند (Croft, 1990). به دلیل باقی ماندن بقایای سموم روی محصولات و خطراتی که برای سلامتی مصرف کنندگان در اثر استفاده از حشره کشها ایجاد می شود، جایگزینی این روش مبارزه با روشهای مبارزه سالمتر امری اجتناب ناپذیر است . گیاهان منبع غنی ترکیباتی هستند که دارای خواص حشره کشی اند (Arnason et al., 1989). شواهدی وجود دارند که نشان می دهد متابولیت های ثانویه گیاهی به جهت حمایت گیاه در مقابل حشرات و پاتوژنهای میکروبی در روند تکامل گیاه شکل گرفته اند (Benner, 1993).
اسانسهای گیاهی حامل طیف وسیعی از متابولیتهای ثانویه فرار هستند که در روابط متقابل گیاه و حشره نقش مهمی دارند. تحقیقات نشان میدهد که قسمت عمده اسانس گیاهان را ترپنوئیدها[1] بهخصوص مونوترپنوئیدها[2] و سسکویترپنوئیدها[3] تشکیل میدهند که اثرات حشرهکشی و دورکنندگی قابل توجهی دارند (شاکرمی و همکاران، 1383).
با توجه به ناگزیر بودن بشر در استفاده ازمواد شیمیایی آفت کش، حشره کشهای گیاهی به جهت داشتن خصوصیاتی نظیر کمترین تأثیر روی دشمنان طبیعی، عدم ایجاد گیاه سوزی، حداقل سمیت روی مهره داران و تجزیه سریع در محیط که مهمترین مزایای این نوع حشره کش هاست می توانند تا حدی جایگزین حشره کشهای مصنوعی گردند (Isman, 1996). تدوین یک برنامه مدیریتی مناسب و بر اساس روش های کنترل تلفیقی وابسته به مطالعات
منطقه ای از بیواکولوژی آفات و دشمنان طبیعی آن ها می باشد (Morgan et al., 2001).
خیلی از دشمنان طبیعی حشرات گیاه خوار را زنبورها تشکیل می دهند که اکثراً در مرحله لاروی پارازیت بوده و باعث مرگ میزبان خود می شوند. از این طریق اینها می توانند باعث کاهش خسارت و در برخی مواقع باعث جلوگیری از طغیان یک آفت بخصوص شوند
(Van Drische and Bellows, 1996). در بین عوامل مرگ و میر پارازیتوئید ها باعث ایجاد بیشترین مرگ و میر در حشرات هستند (Hawkins et al., 1997). پارازیتوئیدها چه بطور مستقیم (Jepson, 1989) و چه در هنگام برخورد با باقیمانده سموم، در زمان جستجو برای یافتن میزبان ممکن است در معرض آنها قرار بگیرند (Jepson, 1989., Longley and Jepson, 1996). پارازیتوئید ها قسمت عمده زندگی خود را صرف جستجو برای یافتن میزبان می کنند و به سمت بوی میزبان و بوی گیاه کشیده می شوند (Vinson, 1998). با توجه به اینکه در این میان حس