1-1- مروری بر کاربرد سیستمهای خبره………………………………………………………………………………………………………… 2
1-2- اهمیت موضوع، هدف از انجام تحقیق و روش انجام آن………………………………………………………………………….. 4
1-3- معرفی فصلهای بعدی……………………………………………………………………………………………………………………….. 5
فصل دوم: پیاده سازی یک سیستم کنترل فرایند آماری
2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 6
2-2- کنترل کیفیت…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6
2-3- کنترل فرایند آماری……………………………………………………………………………………………………………………………. 7
2-3-1- نقش انحرافات تصادفی و با دلیل در تغییر پذیری کیفیت…………………………………………………………………. 8
2-3-2- پیادهسازی یک سیستم کنترل فرایند آماری………………………………………………………………………………… 10
2-4- پیش نیازهای پیادهسازی……………………………………………………………………………………………………………………. 11
2-5- طراحی سیستم اندازهگیری و جمعآوری دادهها در کنترل فرایند آماری……………………………………………………. 12
2-5-1- تعیین پارامترهای کنترلی………………………………………………………………………………………………………….. 12
2-5-2- تعیین پریود اندازهگیری…………………………………………………………………………………………………………… 13
2-5-3- تعیین حدود کنترلی برای هر یک از پارامترها……………………………………………………………………………… 14
2-5-4- تعیین روش اندازهگیری و دستورالعملهای مورد نیاز برای ثبت دادهها و انجام اقدامات
اصلاحی……….. 15
2-6- تعیین سیاستها و استراتژی های ارتقاء کیفیت………………………………………………………………………………………. 15
2-7- آموزش…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16
2-8- تعیین ساختار اجرایی………………………………………………………………………………………………………………………… 17
2-9- تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………………………… 19
2-10- مشکلات اجرایی کنترل فرایند آماری……………………………………………………………………………………………….. 19
2-11- جمعبندی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22
فصل سوم: طراحی سیستم خبره جهت استفاده در کنترل فرایند آماری
3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 23
3-2- سیستم های خبره……………………………………………………………………………………………………………………………… 23
3-3- تعیین پروژه جهت طراحی سیستم خبره………………………………………………………………………………………………… 27
3-3-1- انتخاب الگوی مناسب…………………………………………………………………………………………………………….. 27
3-3-2- عواید سیستم…………………………………………………………………………………………………………………………. 28
3-3-3- ابزارهای مورد نیاز برای طراحی……………………………………………………………………………………………….. 29
3-3-4- هزینه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 29
3-3-5- مراحل ایجاد یک سیستم خبره…………………………………………………………………………………………………. 30
3-3-6- تحویل سیستم………………………………………………………………………………………………………………………… 31
3-3-7- نگهداری و تکامل سیستم………………………………………………………………………………………………………… 31
3-4- طراحی سیستم خبره…………………………………………………………………………………………………………………………. 31
3-4-1- طراحی پایگاه دانش……………………………………………………………………………………………………………….. 31
3-4-2- طراحی موتور استنتاج…………………………………………………………………………………………………………….. 35
3-5- ارائه مدلی برای یک سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری………………………………………………. 38
3-5-1- واحد اندازهگیری پارامترهای کنترلی………………………………………………………………………………………… 40
3-5-2- تعیین ورودیها و خروجیهای سیستم……………………………………………………………………………………….. 40
3-5-3- نحوه دستیابی به قوانین و چگونگی کسب دانش برای ایجاد پایگاه دانش…………………………………………. 41
3-5-4- چگونگی نمایش دانش در سیستم خبره مورد نظر………………………………………………………………………… 42
3-5-5- چگونگی روش استنتاج در سیستم خبره مورد نظر………………………………………………………………………… 43
3-5-6- چگونگی اعتبارسنجی سیستم ایجاد شده…………………………………………………………………………………….. 44
3-5-7- نحوه به روزآوری دانش سیستم خبره………………………………………………………………………………………… 44
3-6- جمعبندی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 44
فصل چهارم: پیادهسازی کنترل فرایند آماری و طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری آن در کاشی مرجان
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45
4-2- فرایند تولید کاشی…………………………………………………………………………………………………………………………… 45
4-3- وضعیت کنترل کیفیت در کاشی مرجان………………………………………………………………………………………………. 46
4-4- پیادهسازی کنترل فرایند آماری در شرکت کاشی مرجان………………………………………………………………………… 47
4-3-1- تعیین پارامترهای کنترلی………………………………………………………………………………………………………….. 47
4-3-2- تعیین پریودهای اندازهگیری…………………………………………………………………………………………………….. 48
4-3-3- تعیین حدود کنترلی برای هر یک از پارامترهای کنترلی………………………………………………………………… 51
4-3-4- تعیین اقدامات اصلاحی و دستورالعملهای مورد نیاز…………………………………………………………………… 51
4-3-5- تعیین سیاستها و استراتژیهای ارتقاء کیفیت……………………………………………………………………………… 51
4-3-6- آموزش……………………………………………………………………………………………………………………………….. 52
4-3-7- تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………………. 52
4-4- طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری در کاشی مرجان………………………………………….. 52
4-4-1- تعیین ورودیهای و خروجیهای سیستم…………………………………………………………………………………….. 53
4-4-2- طراحی پایگاه دانش……………………………………………………………………………………………………………….. 62
4-4-3- طراحی موتور استنتاج…………………………………………………………………………………………………………….. 63
4-4-4- استفاده از نرمافزار جهت ایجاد سیستم خبره……………………………………………………………………………….. 63
4-4-5- اعتبارسنجی سیستم با استفاده از دادههای قبلی…………………………………………………………………………….. 67
4-5- نتایج حاصل از کار با سیستم خبره طراحی شده…………………………………………………………………………………….. 68
4-6- جمعبندی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 71
فصل پنجم: خلاصه، نتیجهگیری و پیشنهادات
5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 72
5-2- خلاصه و جمعبندی…………………………………………………………………………………………………………………………. 72
5-2-1- پیادهسازی سیستم کنترل فرایند آماری……………………………………………………………………………………….. 72
5-2-2- طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری……………………………………………………….. 72
5-2-3- پیادهسازی سیستم کنترل فرایند آماری و طراحی سیستم خبره مربوط به آن………………………………………. 74
5-3- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………. 74
فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 76
چکیده:
چالش فرا روی اکثر مؤسسات تولیدی و خدماتی هنگام مواجه شدن با کاهش کیفیت کالا و خدمات آن مؤسسات، یافتن علل کاهش کیفیت و خدمات این سازمانها است. در صورتی که تعداد کنترلها در طول فرایند تولید و یا ارائه خدمت زیاد باشد و تاثیر پذیری این پارامترهای کنترلی بر روی هم بالا باشد تشخیص عامل بروز عیب یا خطا بسیار مشکل است. در این تحقیق، با مدلسازی و طراحی یک سیستم خبره به استقرار سیستم کنترل کیفیت آماری در واحدهای صنعتی کمک خواهد شد و به سادگی میتوان یک سیستم پشتیبانی از تصمیم برای شناسایی علل به وجود آورنده عیوب محصول، ایجاد نمود. با استفاده از علم فازی، وجود عدم قطعیت نیز مد نظر قرار گرفته است. این سیستم برای شرکت کاشی مرجان نیز جهت استفاده در کنترل آماری فرایند خود، طراحی شده است و نتایج اجرا بررسی شده است.
کلمات کلیدی: کیفیت، کنترل کیفیت، فازی، سیستمهای خبره
فصل اول
مقدمه
1-1- مروری بر کاربرد سیستمهای خبره
در سالهای اخیر تحقیقات هوش مصنوعی، برای پدیدآوری نرم افزارهایی که بتوانند فکر کنند، آغاز گردیده است و در این میان انسان در جستجوی سیستمهایی مشابه انسانهای کارشناس میباشد. لذا به عنوان شاخهای از رشته وسیع هوش مصنوعی، تصور سیستم خبره، تصور برنامه کامپیوتری بود که توانایی جایگزینی با فرد خبره در رشته علمی یا عملی خاصی، مثلاً در کنترل فرایندها در کار تصمیمگیری، را داشته باشد و توضیحاتی را برای افراد خبره یا غیرخبره ارائه دهد.
کاربردهای پیچیده یا غیرکلاسیک در سیستمهای خبره مطرح میباشند و شامل کاربردهایی هستند که دربردارنده فعالیتها در دامنه های غیرکلاسیک میباشند. دامنه های غیرکلاسیک، دامنههای پویا و جدیدتری هستند که دو مبحث کاملاً متمایز “کنـترل فرایند” و “امور مـالی” به این دامنهها تعلق دارند[1]. به هرحـال از دید فنی در مقـابل دامنههای کلاسیک، این دامنهها آنهایی هستند که هنگام تداوم استدلال، هدف استدلال ممکن است تغییر یابد، یا امکان دارد پاسخ در محدوده زمانی معینی مورد نیاز باشد، و توصیف کامل این سیستمها یا در دسترس نبوده (به ویژه در امور مالی) و یاناقص وبسیار پیچیده باشد.
اولین سیستمهای خبره در دهه 1970 توسعه یافتند. از نخستین سیستمهای خبره میتوان به DENDERAL اشاره کرد که در سال 1965 توسط پژوهشگران هوش مصنوعی در دانشگاه استنفورد ساخته شد[2].
DENDERAL میتوانست با بررسی آرایش و اطلاعات مربوط به یک ماده، ساختار مولکولی آن را شبیهسازی کند. کارکرد این نرمافزار چنان خوب بود که میتوانست با یک متخصص رقابت کند. از دیگر سیستمهای خبره مشهور میتوان به MYCIN اشاره کرد که در سال 1972 در استنفورد طراحی شد. MYCIN برنامهای بود که کار آن تشخیص عفونتهای خونی با بررسی اطلاعات به دست آمده از شرایط جسمی بیمار و نیز نتیجه آزمایشهای او بود.
PROSPECTOR یک متخصص در امر زمینشناسی است که احتمال وجود رسوبات معدنی در یک ناحیه بخصوص را پیشبینی میکند. این سیستم در سال 1987 توسط «ریچارد دودا» و «پیتر هارد» و «رنه ربو» ساخته شد.
در اوایل دهه 80 سیستمهای متخصص به بازار عرضه شد که میتوانستند مشورتهای مالیاتی، توصیههای بیمهای و یا قانونی را به استفادهکنندگان خود ارائه دهند.
سیستمهای خبرهی اندکی نیز برای استفاده در سیستمهای کیفیتی ایجاد شدهاند. از این میان میتوان به مواردی اشاره نمود. یک سیستم کنترل کیفیت مبتنی بر دانش که میتوانست روش اجرایی بازرسیها و نیز چارتهای کنترلی مورد نیاز برای متغیرهای کمی و کیفی را مشخص کند در سال 1988 توسط حُسنی [3] توسعه یافت که یکی از اولین سیستمهای خبره در زمینه کنترل کیفیت است. البته این سیستم تنها قادر به انتخاب چارت کنترلی مناسب و نیز تشخیص تحت کنترل بودن یا خارج از کنترل بودن فرایند بود. در سال 1989 نیز سیستم خبرهای جهت تخصیص فرایند تضمین کیفیت در زمینه مواد اولیه توسط کراوفرد و ایادا [4] ایجاد شد که وظیفه اصلی آن کنترل مواد ورودی به صنایع تولیدی بود. تعداد زیادی سیستم خبره نیز طراحی شدند که کار اصلی آنها انتخاب کنترل چارت مناسب برای هر پارامتر بود که از آن جمله میتوان به سیستم خبره طراحی شده توسط الکساندر و جاناتان [5] اشاره کرد.
البته سیستمهای خبرهای نیز جهت استفاده در کنترل کیفیت آماری طراحی شدهاند که از میان آنها میتوان به سیستم خبرهای که توسط جیمز، اوانز و لیندسی [6] در سال 1988 طراحی شد اشاره نمود. این سیستم نه تنها میتوانست چارت کنترلی مناسب را انتخاب کند، بلکه قادر بود تفسیرهای مورد نیاز بر روی هر نمودار را نیز به کاربر خود ارائه کند. سیستمهای خبرهای نیز برای ارزیابی سطح کیفیت تولید در سال های 1990 به بعد توسعه یافتند که اکثر آنها با شاخص های کیفیتی نظیر قابلیت فرایند کار میکردند که از جمله آن ها میتوان به سیستم خبره طراحی شده توسط برینک و ماهالینگام [7] اشاره کرد. سیستم خبرهای نیز در سال 1989 به همت دانشمندان آلمانی از جمله فیفر [8] برای شناسایی عیوب در طول خط تولید طراحی شد. این سیستم قادر بود عیوب مربوط
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
بررسی نقش گروه های مسلمان و چریکی در پیروزی انقلابایران عنوان پایانانامه کنونی است که مسئله اصلی آن پرداخت به انقلاب اسلامی ایران عنوان یکی از مهمترین انقلاب های قرن بیستم با ابعاد ناشناخته ی بی شماری است. لذا گروه های زیادی با گرایش های مختلف فکری وعقیدتی برای آزادی و رهایی از وضعیت حاکم در دوران محمد رضا پهلوی، یکپارچه و هم صدا فریاد برآورند و همگی خواستار نابودی رژیم شاهنشاهی بودند با این وجود به نظر می رسد به نقش سایر گروه ها در سقوط حکومت پهلوی دخیل بودند کمتر پرداخته شده یا در سایه قرارگرفته است. و این تحقیق باتاکید بر این موضوع به طرح سوالات وفرضیه های به شرح زیر که عبارتند از:
س )مشی مسلحانه موجود در دهه های 40 و 50 حورشیدی، آیا جریان خود جوش و بر خواسته از فعل و انفعالات سیاسی داخل کشور بوده یا تحت تاثیر تئوری ها و تجارب انقلاب، سایر کشور ها پدید آمده است؟
ف )مشی مسلحانه با توجه به ماهیت رژیم و سیاست مشت آهنین پس از سالهای 42 و تحت تاثیر انقلاب های چریکی آمریکا لاتین و چین بشدت شعله ور شده و موضع بسیار قاطع در مقابل رژیم گرفت.
بدون شک انقلاب ایران از مشارکت تمام نیروهای جامعه شکل گرفت که این گروهها نیز با مطرح کردن گفتمان انقلابی وترویج ادبیات انقلابی نقش بسزایی در ایجاد فضای انقلابی درجامعه داشته اند و به طور حتم می توان اذعان نمود که ادبیات مستقل و رادیکال انقلاب اسلامی مدیون فعالیت همین گروه ها می باشد.
واژگان کلیدی :مشی مسلحانه ، ایدئولوژی، انقلاب، گفتمان رادیکال ، چریک
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول ………………………………………………………………………..1
کلیات تحقیق………………………………………………………………1
1-1-مقدمه…………………………………………………………………… 2
1-2- بیان مساله تحقیق:………………………………………………………………. 3
1-3- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن:……………………………….. 3
1-4- اهداف تحقیق:………………………………………………………………….. 4
1-5- سوالات تحقیق :………………………………………………………………. 4
1-6- فرضیه های تحقیق :…………………………………………………………. 4
1-7- سوابق پژوهشی موضوع :……………………………………………………… 5
1-8- چهار چوب نظری تحقیق:…………………………………….. 6
1-9- روش تحقیق :……………………………………………………. 6
فصل دوم. 11
مبانی جنگ مسلحانه. 11
2-1- جنگ چریکی یا قیام مسلحانه. 12
چریک… 13
2-2- پیشینه و مبانی نظری مبارزه مسلحانه در جهان. 14
جیاب و جنگ چریکی در ویتنام. 21
جنگ چریکی در کوبا و آمریکای لاتین.. 24
نظریه جنگ چریکی شهری کارلوس ماریگلا : 29
استراتژی و تاکتیک جنگ چریکی: 29
2-3- علل و عوامل مشی چریکی و نبرد مسلحانه در جهان: 31
2-4- پیشینه ومبانی نظری مشی چریکی در ایران. 36
گروه های کرد (کومله و دموکرات) : 39
سازمان نظامی حزب توده ایران. 39
2-5- مبانی نظری مشی چریکی.. 42
2-6- نوع مبارزه مسلحانه. 52
2-6- نتیجه گیری.. 55
فصل سوم: 56
دلایل نهادین شدن رادیکالیزم در ایران. 56
3-1- دلایل نهادین شدن رادیکالیزم در ایران: 57
3-2- رژیم بعد ازکودتا:(1332-1334) 58
3-3- انقلاب سفید: 70
3-4- قیام 15خرداد سال 1342. 74
3-5- دستگیری آیت ا.. خمینی.. 75
3-6- نتیجه گیری : 81
3-7- انقلاب کوبا 90
فصل چهارم. 96
سازمان چریک های فدایی(چپ) 96
4-1- سازمانهای چریکی.. 97
4-2- نقطه آغاز مبارزه مسلحانه در ایران: 97
4-3- ترور منصور. 98
4-4- حادثه 21 فروردین سال 1344(کاخ مرمر) 99
4-5- قشر بندی جمعیتی سازمانهای چریکی: 101
4-6- هدف از مبارزه مسلحانه (چرا عملیات باید مسلحانه باشد؟) 104
4-7- سازمان چریک های فدایی.. 108
4-7- سیاهکل.. 114
4-8- مصطفی شعاعیان و جبهه دموکراتیک خلق.. 118
فصل پنجم. 123
سازمان مجاهدین خلق.. 123
5-1- سازمان مجاهدین خلق.. 124
5-2- سازماندهی و تشکیلات: 143
استراتژی: 147
ضربه شهریور 50. 154
اثرات ضربه شهریور50. 155
عملیاتهای سازمان: 157
5-3- حوادث و وقایع سال 52 : 163
5-4- ساختار تشکیلاتی در اواخر سال 51 و حوادث بعد از آن : 164
تغییر ایدئولوژی.. 168
مراحل القاء ایدئولوژی مارکسیسم به اعضاء: 173
طوفان سهمگین(تصفیه های خونین) 174
ترور مجید شریف واقفی.. 176
ترور صمدیه لباف… 176
همکاری وحید افروخته با ساواک… 177
مرگ بهرام آرام و رکود مجاهدین مارکسیسم. 177
5-5- ضعف در تئوری.. 179
5-6- فعالیت در خارج از کشور: 183
فصل ششم. 189
فدائیان اسلام و گروههای کوچک اسلامی.. 189
6-1- فدائیان اسلام: 190
نحوه شکل گیری فدائیان اسلام…………………………………………….. 190
مبانی فکری فدائیان اسلام…………………………………………………………. 192
عملیات های فدائیان. 194
ترور هژیر……………………………………………………………………. 195
فرجام نواب صفوی.. 198
گروه های هفت گانه مسلمان. 198
فصل هفتم. 201
انقلاب اسلامی ایران. 201
7-1- انقلاب اسلامی ایران. 202
7-2- تعریف انقلاب… 202
7-3- ویژگیهای اساسی انقلاب… 204
7-4- نظریه مبارزه طبقاتی و دلایل بروز انقلابات: 209
نظریه کارل مارکس : 211
ویژگی انقلاب از دیدگاه چپ… 216
نظریه هانتینگتون در مورد وقوع انقلاب… 218
7-5- جرقه های انقلاب… 226
7-6- ده شب… 231
7-7- اعتصاب و ائتلاف… 237
7-8- نتیجه گیری: 251
7-9- تسریع انتشار ایدئولوژی شیعه در جامعه. 254
7-10- تقدس عمل گرای.. 256
7-11- تزریق روحیه عصیانگری ،فدا ،ایثارومقاومت در جامعه. 258
منابع و ماخذ: 270
فهرست شکل ها………………………………………………………………………………………………………………….م
فهرست نمودار ها………………………………………………………………………………………………………………ن
فصل اول 1- کلیات تحقیق
چکیده……………………………………………………………………………………………………………………………….1
1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….2
2-1- مساله پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….2
3-1- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………3
4-1- مرور ادبیات و سوابق مربوطه …………………………….………………………………………………………3
5-1- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق……………………………………………………………………………4
6-1- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………….4
7-1- نهاد و مؤسساتی که می توانند از یافته های این پژوهش بهره گیرند…………………………………..5
8-1- پرسش های پژوهش……………………………………………………………………………………………………5
9-1- فرضیات پژوهش ………………………..……………………………………………………………………………5
10-1- تعریف واژهها و اصطلاحات فنی و تخصصی………………………………………………………………..5
1-10-1 اعتماد به نفس بیش ازحد…………………………………………………………………………………..5
2-10-1 بورس اوراق بهادار……………………………………………………………………………………………6
11-1- اطلاعات مربوط به روش شناسی پژوهش ………………………………………………………………….6
1-11-1 شرح کامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجراء ………………………..6
2-11-1 جامعه آماری …………………………………………………………………………………………………6
3-11-1 نمونه گیری ………………………….……………………………………………………………………….7
4-11-1 روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………..7
12-1- تعاریف عملیاتی متغیرها……………………………………………………………………………………………7
1-12- 1- فرااعتمادی ………………………………………………………………………………………………..7
2-12- 1- ریسک پذیری ………………………………………………………………………………………………8
3-12- 1- تجربه…………………………………………………………………………………………………………..8
4-12- 1-شرکت های سرمایه گذاری…………………….………………………………………………………….8
5-12- 1- شرکت های مشاور سرمایهگذاری……………………………………………………………………………..8
فصل دوم مبانی نظری تحقیق
1-2- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….10
2-2- مالی رفتاری و کلیا ت …………………………………………………………………………………………….10
1-2-2- ریسک و بازده ………………………………..………………………………………………………………10
2-2-2- چارچوب ریسک و بازده………………….…………………………………………………………………11
3-2-2- بازارهای کارا…….……………………………………………………………………………………………..12
1-3-2-2- شکل ضعیف بازار کارا…………………..…………………………………………………………….12
2-3-2-2- شکل نیمه قوی بازار کارا………………………………………………………………………………13
3-3-2-2- شکل قوی بازار کارا……………………………………..……………………………………………..13
4-2-2- مالی رفتاری: تعریف و مفاهیم و انواع…….………………………………………………………………..13
5-2-2- حوزه های اصلی مالی رفتاری………………………..………………………………………………………..15
1-5-2-2- روانشناسی شناختی و فرآیندهای تصمیم گیری شهودی…………………………………………15
2-5-2-2- محدودیت در آربیتراژ و نظریه انتظارات…………………………………………………………….17
6-2-2- تحقیقات و مطالعات انجام شده در زمینه مالی رفتاری..………………………………………………..18
7-2-2- انتقادات بر مالی رفتاری، زمینه ظهور مالی عصبی..………………………………………………………20
8-2-2- عملکرد مغز در تصمیم گیری در سرمایه گذاری مالی..…………………………………………………..21
9-2-2- منشاء، توسعه و معنای مالی عصبی ..………………………………………………………………………….26
1-9-2-2- اقتصاد عصبی و مالی عصبی..…………………………………………………………………………..29
2-9-2-2-کاربردهای مالی عصبی..……………………………………………………………………………………30
3-9-2-2-محدودیت های تحقیقات مالی عصبی ..……………………………………………………………….32
10-2-2- تفاوت بین امور مالی سنتی، مالی رفتاری و مالی عصبی ..……………………………………………..32
11-2-2- تصمیم گیری……………………………………………………………………………………………………..35
1-11-2-2- تعریف تصمیم گیری…..……………………………………………………………………………..35
2-7-2-2-فرآیند تصمیم گیری و رویکرد مالی رفتاری……………………………………………………….35
3-2- ریسک پذیری ………………………..………………………………………………………………………………37
1-3-2- تعریف ریسک پذیری……………..………………………………………………………………………….37
2-3-2- ریسک پذیری و جنسیت.……………………………………………………………………………………37
3-3-2- مطالعات انجام شده در مورد ریسک پذیری……………………………………………………………38
4-3-2- مطالعات انجام شده در مورد رابطه تجربه و ریسک پذیری………………………………………..38
4-2- فرااعتمادی……………………………………………………………………………………………………………….40
1-4-2-تعریف فرااعتمادی…………………………..…………………………………………………………………….40
2-4-2-انواع فرااعتمادی………………………………………………………………………………………………….40
1-2-4-2- درجه بندی غلط…………………………………………………………………………………………40
2-2-4-2-خودارزیابی مثبت غیرواقع بینانه یا اثر بالاتر از میانگین……………………………………….41
3-2-4-2-توهم کنترل یا خوشبینی غیرواقع بینانه…………………………………………………………….41
3-4-2- فرااعتمادی و جنسیت…………………………………………………………………………………………42
4-4-2- آثار و پیامدهای فرااعتمادی………………………………………………………………………………….43
1-4-4-2-فراوانی حجم معامله یا انجام معاملات مکرر…………………………………………………….43
2-4-4-2– اعتقادبی اساس نسبت به توانایی خود درشناسایی سهام شرکت ها برای سرمایه گذار.44
3-4-4-2-ریسک از دست دادن اصل سرمایه ……………………………………………………………….45
4-4-4-2- عدم تنوع بخشی پرتفوی………………………………………………………………………………45
5-4-2-مطالعات انجام شده در مورد فرااعتمادی………………………………………………………………….45
6-4-2-فرااعتمادی و ریسک……………………………………………………………………………………………46
7-4-2-مطالعات انجام شده در مورد رابطه تجربه و فرااعتمادی……………………………………………..46
فصل سوم روش تحقیق
1-3- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..50
2-3- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..51
3-3- جامعه، نمونه آماری و روش نمونه گیری……………………………………………………………………..51
1-3-3-جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………..51
2-3-3- تعیین حجم نمون………………………………………………………………………………………………51
3-3-3-نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………..51
4-3- متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………….52
5-3- ابزارها و روش های جمع آوری اطلاعات……………………………………………………………………52
1-5-3- روش جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………52
1-1-5-3- روش کتابخانه ای………………………………………………………………………………………52
2-1-5-3- روش میدانی……………………………………………………………………………………………..53
2-5-3- ابزار جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………53
6-3- تعیین روایی و پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………..53
7-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………………..55
1-7-3- مدل پرابیت ترتیبی…………………………………………………………………………………………….55
2-7-3- رگرسیون سانسورشده………………………………………………………………………………………..56
1-2-7-3- مدل توبیت……………………………………………………………………………………………….57
فصل چهارم تحلیل داده ها و یافته های پژوهش
1-4- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….60
2-4- توصیف داده ها………………………………………………………………………………………………………..60
1-2-4- توزیع پراکندگی پاسخ دهنده ها از نظر نوع فعالیت…………………………………………………..60
2-2-4- پاسخ دهنده ها از نظر ویژگی های جمعیت شناختی…………………………………………………60
1-2-2-4- وضعیت پاسخ دهنده ها از نظر سن…………………….………………………………………….61
2-2-2-4- وضعیت پاسخ دهنده ها از نظر جنسیت………………………………………………………….61
3-2-2-4- وضعیت پاسخ دهنده ها از نظر تحصیلات……………………………………………………….62
4-2-2-4- وضعیت پاسخ دهنده ها از نظر تجربه حرفه ای………………………………………………..62
3-4- بررسی سوالات پرسشنامه……………….…………………………………………………………………………..63
4-4- فرضیات تحقیق…………………………..…………………………………………………………………………….64
5-4- آزمون فرضیات تحقیق…………………..…………………………………………………………………………..64
1-5-4- آزمون فرضیه اول: بررسی رابطه تجربه و فرااعتمادی ………………………………………………65
1-1-5-4-آزمون رابطه تجربه و فرااعتمادی از نوع اثر بالاتر از میانگین……………………………….65
2-1-5-4-آزمون رابطه تجربه و فرااعتمادی از نوع درجه بندی غلط فرااعتمادی در پیش بینی…..66
3-1-5-4-آزمون رابطه تجربه و فرااعتمادی از نوع توهم کنترل ………………………………………66
4-1-5-4- آزمون رابطه تجربه و فرااعتمادی به صورت کلی ……………………………………………67
2-5-4- آزمون فرضیه دوم: بررسی رابطه تجربه و ریسک پذیری …………………………………………68
3-5-4- آزمون فرضیه سوم: بررسی رابطه جنسیت و ریسک پذیری ……………………………………..69
7-4- جمع بندی فصل……………………………………………………………………………………………………….69
فصل 5 نتیجه گیری و پیشنهادها
1-5- خلاصه پایان نامه………………………………..…………………………………………………………………….71
2-5- بحث و نتیجه گیری ………………………….…………………………………………………………………….72
3-5- پیشنهادها…………………………………………..…………………………………………………………………….73
1-3-5- پیشنهادهای پژوهشی ………………………..………………………………………………………………..73
2-3-5- پیشنهادهای اجرایی ……………………………………………………………………………………………74
منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………………..75
مقالات فارسی…………………………………………….…………………………………………………………………….75
کتاب های فارسی………………………………………………………………………………………………………………75
مقالات فارسی…………………………………………….…………………………………………………………………….75
پایان نامه های فارسی…………………………………….……………………………………………………………………75
مقالات انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………75
چکیده
تحقیقات و مطالعات تجربی انجام شده نشان داده است که سرمایه گذاران کم تجربه تر در مقایسه با سرمایه گذاران باتجربه تر بازده های بالاتر قابل توجهی کسب می کنند. کسب بازده بالاتر توسط سرمایه گذاران کم تجربه تر این پرسش را مطرح می سازد که آیا کسب بازدهی بیشتر توسط آنها به معنی ریسک پذیری بیشتر بوده، یا ارتباطی با ریسک پذیری نداشته و با فرضیه بازار کارا در تناقض می باشد.
در این پژوهش، برای پی بردن به پاسخ پرسش مذکور، به بررسی اثر تجربه حرفه ای سرمایه گذاران بر ریسک پذیری و نیز فرااعتمادی پرداخته شده است. جامعه آماری ما را در این تحقیق گروههای سرمایه گذار فعال در بازار سرمایه ایران شامل سرمایه گذاران حقیقی ، سرمایه گذاران نهادی و مشاوران سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می دهند که برای نمونه گیری از آنها روش نمونه گیری دردسترس و برای تعیین حجم نمونه فرمول نمونه گیری کوکران به کار رفته و حجم نمونه حدود 96 محاسبه شده است. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده است که تعداد 110 پرسشنامه توزیع و 90 پرسشنامه جمع آوری گردید.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها با مدل های رگرسیون پرابیت ترتیبی و توبیت یک متغیره با بهره گیری از نرم افزار Eviews نشان می دهد که بین تجربه و ریسک پذیری سرمایه گذاران رابطه معنی دار معکوس و بین تجربه و فرااعتمادی بر مبنای متغیر های مورد سنجش فرااعتمادی متفاوت می باشد، اما درمجموع می توان گفت بین تجربه و فرااعتمادی رابطه معنی دار معکوس وجود دارد بدین ترتیب سرمایه گذاران کم تجربه تر در مقایسه با سرمایه گذاران باتجربه تر از فرااعتمادی بیشتر برخوردار بوده و ریسک پذیرتر می باشند و بازده بالاتری کسب می نمایند. بنابراین، درکل می توان چنین نتیجه گرفت که بین تجربه حرفه ای و بازده سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معکوس وجود دارد همچنین بین جنسیت و ریسک پذیری سرمایه گذاران رابطه معنی داری مشاهده نگردید.
همچنین، لازم به ذکر است که یکی از یافته های مهم این پژوهش ارایه مدلی مفهومی است که نشانگر رابطه میان متغیرها و تأثیر هریک بر کسب بازدهی سرمایه گذاران می باشد.
واژگان کلیدی: مالی رفتاری ، تجربه، ریسک پذیری، فرااعتمادی
1-1 مقدمه :
یکی از معیارهای مهم در ارزیابی عملکرد سرمایه گذاران ، بررسی بازده های حاصل از فعالیت های سرمایه گذاری آنهاست. کسب بازده های بالاتر خود به عوامل بسیاری مرتبط می باشد که یکی از آنها عامل تجربه حرفه ای سرمایه گذاران است. مطالعات اخیر نشان داد ه اند که سرمایه گذاران کم تجربه تر و جوان تر درمقایسه با سرمایه گذاران باتجربه تر و مسن تر بازده های بالاتر قابل توجهی کسب می کنند.
ارتباط تنگاتنگ ریسک و بازده و نیز ارتباط آن باتجربه، سبب شده است که اثر عامل تجربه بر ریسک پذیری و به دنبال آن بازده، نظر محققین حوزه »مالی رفتاری« را در سال های اخیر جلب نموده و تحقیقاتی در این زمینه صورت گیرد.
در این پژوهش به دلیل اهمیت بررسی و شناخت عوامل مؤثر بر ریسک و بازده، به بررسی اثر تجربه بر ریسک پذیری و نیز فرااعتمادی گروههای سرمایه گذار فعال در بازار سرمایه ایران شامل سرمایه گذاران حقیقی ، سرمایه گذاران نهادی و مشاوران سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران می پردازیم.
2-1 مساله پژوهش
تحقیقات انجام شده روی سرمایه گذاران نشان داده است که سرمایه گذاران کم تجربه در مقایسه با سرمایه گذاران باتجربه تر بازده های بالاتر قابل توجهی کسب می کنند. این تفاوت در بازده ها مفروضات کارایی بازار را در دو جنبه به چالش می کشاند:
١- خریداران سهم های صندوق های سرمایه گذاری و شرکت های سرمایه گذاری دارای مدیران ، مشاوران و افراد باتجربه تر و مسن تر منطقی و عقلایی عمل نمی کنند.
٢- سرمایه گذاران باتجربه تر و جوان تر قادرند سهم های زیر قیمت را شناسایی کنند، که این امر با مفروضات کارایی بازار در تناقض خواهد بود.
چنانچه پرتفوی های سرمایه گذاران کم تجربه نسبت به سرمایه گذاران باتجربه ازریسک بیشتری برخوردار باشد، این تفاوت در بازده ها می تواند به عنوان صرف ریسک در نظر گرفته شود که این امر با فرضیه کارایی بازار سازگار بوده و در غیر اینصورت با آن در تناقض خواهد بود.
لذا برای رفع این ابهام، تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته، که از جمله آنها تحقیقی است که در سال 2004، روی مدیران صندوق های سرمایه گذاری آلمان » لوکاس منخوف و همکارانش« انجام دادند.
در این تحقیق سعی بر آن است که رابطه تجربه با ریسک پذیری و نیز فرااعتمادی بین سرمایه گذاران حقیقی ، سرمایه گذاران نهادی و مشاوران سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حاصل از آن با نتایج تحقیقات مشابه صورت گرفته در سایر کشورها مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
3-1 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
اطمینان بیش از حد بر تئوری خودفریبی مبتنی است. این تئوری به مکانیزم هایی می پردازد که طی آن افراد سعی می کنند از طریق توجیه تصمیمات گذشته خود احترام دیگران را جلب کنند. از آنجا که افراد بیشتر از آنچه که انتظار می رود شکست می خورند لذا یادگیری منطقی آنان را به سمت حذف رفتارهای فرااطمینانی سوق می دهد. بنابراین برای موفقیت تئوری خودفریبی، طبیعت باید مکانیزمی ارایه دهد که در فرایند یادگیری اریب ایجاد کند. این موضوع با اریب خوداسنادی منطبق است. براساس این اریب رفتاری افراد نتایج خوب یا موفقیت ها را به توانایی های خود و نتایج بد یا شکست ها را به شرایط بیرونی نسبت می دهند. این اریب موجب می شود که افراد به رفتارهای فرااطمینانی خود ادامه دهند. رفتارهای فرااطمینانی در محیط های پیچیده و کارهای قضاوتی چالشی و جاهایی که بازخور بر روی اطلاعات کند و نویزی است بروز بیشتری خواهد داشت (هیرشلیفر ، 2001). همچنین خبرگان و متخصصان بیش از سایرین در معرض اطمینان بیش از حد قرار می گیرند (گریفین و تورسکی،1992). با این اوصاف، انتظار می رود شناخت اثر تجربه برخطای ادراک اعتماد بیش از حد در بورس اوراق بهادار تهران که مملو از سرمایه گذاران فرااطمینانی می باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.
4-1 مرور ادبیات و سوابق مربوطه
در مطالعه ای که توسط گروه ((پین وبر)) درمورد نقش تجربه در انتظارات سرمایه گذاران طراحی و در سازمان ((گال آپ)) محققین دریافتند که سرمایه گذاران جوان و بی تجربه در مقایسه سرمایه گذاران مسن تر و باتجربه تر،نسبت به توانایی خود در پیشرفت در بازار از اعتماد به نفس بیشتری برخوردارند (پمپین ،1388) مطالعات دیگری نیز در این زمینه صورت گرفته است که نتایج آنها غالباً بر اساس نوع بیش اطمینانی متفاوت بوده است و از جمله مهمترین آنها می توان به این موارد اشاره نمود:
لاک و همکاران[1] (2001) ، کریستوفرسن و همکاران[2] (2002) در مطالعات تجربی خود رابطه معکوسی را بین تجربه و بیش اطمینانی مشاهده کردند.
هس و همکاران[3] (1991) و فراسکارا[4] (1999) در نتیجه مطالعات روانشناختی خود، بین تجربه و بیش اطمینانی از نوع توهم کنترل و اثر بالاتر از میانگین رابطه مستقیمی را یافتند.
کریشلر و همکاران[5] (2002) در مطالعه تجربی بازارهای دارایی ها، بین تجربه و بیش اطمینانی از نوع توهم کنترل و اثر بالاتر از میانگین رابطه مستقیمی را مشاهده کردند.
مطالعات گلسر و همکاران[6] (2003) در مورد بیش اطمینانی در افراد حرفه ای و غیر حرفه ای نشان داد که مدیران حرفه ای و باتجربه در مقایسه با مدیران غیرحرفه ای و بی تجربه در انجام بسیاری از وظایف خود به ویژه شناسایی و تشخیص روند پیشبینی نوسان و تغییر قیمت سهم، از بیش اطمینانی بیشتری برخوردارند.
زمینه تحقیق در رابطه با مباحث مالی رفتاری، چندسالی است که در کشور آغاز شده وچند پایاننامه در مورد مباحث مالی رفتاری، از جمله ریسک پذیری، تهیه شده است. اما در زمینه رابطه تجربه با ریسک پذیری و فرااعتمادی ، در ایران تاکنون تحقیقی صورت نگرفته و تحقیق حاضر در نوع خود برای اولین بار است که در کشور انجام می شود.
5-1 جنبه جدید بودن و نوآوری در تقیق
براساس بررسی های انجام شده تاکنون تحقیقی پیرامون بررسی رابطه خطای اعتماد بیش از حد ، تجربه و تخصص در گروههای سرمایه گذار فعال در بازار سرمایه ایران انجام نشده است.
باتوجه به اینکه تاکنون تحقیقی از این نوع صورت نگرفته است این پژوهش جدید می باشد.
6-1 اهداف پژوهش
به دلیل اهمیت عامل تجربه به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر کسب بازدهی و نیز ارتباط تنگاتنگ ریسک و بازده، هدف ما در این تحقیق آن است که پی ببریم:
آیا بین تجربه و ریسک پذیری و فرااعتمادی سرمایه گذاران حقیقی ، سرمایه گذاران نهادی و مشاوران سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد یا نه هم چنین هدف غایی ما آن است که دریابیم آیا بین بازده و تجربه سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد یا نه و درصورت کسب بازده بالاتر توسط سرمایه گذاران کم تجربه تر فرض کارایی بازار نقض می شود یا نه .
7-1 نهاد و مؤسساتی که می توانند از یافته های این پژوهش بهره گیرند.
نتایج حاصل از این پژوهش میتواند برای کلیه سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی فعال در بازار سرمایه، مدیران و کارشناسان شرکتها و صندوقهای سرمایه گذاری و تأمین سرمایه، کارگزاری ها، بانکها، شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و سایر نهادهای مالی و اعتباری، همچنین اساتید دانشگاهی، پژوهشگران و متخصصان مفید باشد.
8-1 پرسش های پژوهش
1- آیا بین تجربه و فرااعتمادی گروه های سرمایه گذار فعال در بازار رابطه معنی داری وجود دارد؟
2- آیا بین تجربه و ریسک پذیری گروه های سرمایه گذار فعال در بازار رابطه معنی داری وجود دارد؟
3- آیا جنسیت بر ریسک پذیری گروههای سرمایه گذار فعال در بازار تأثیر معنی داری دارد؟
9-1 فرضیات پژوهش
١- تجربه بر فرااعتمادی گروه های سرمایه گذار فعال در بازار مؤثر می باشد.
٢- تجربه بر ریسک پذیری گروه های سرمایه گذار فعال در بازار مؤثر می باشد.
٣- جنسیت گروه های سرمایه گذار بر ریسک پذیری آنها مؤثر می باشد.
10-1 تعریف واژهها و اصطلاحات فنی و تخصصی
1-10-1 اعتماد به نفس بیش ازحد (Overconfidence):
بیش اطمینانی یا اعتماد به نفس بیش ازحد، یکی از مهمترین مفاهیم مالی رفتاری مدرن است که هم در تئوریهای مالی و هم روان شناسی جایگاه ویژه ای دارد . بیش اطمینانی سبب می شود انسان دانش و مهارت خود را بیش از حد و ریسک ها را کمتر از حد تخمین زده، احساس کند روی مسائل و رویدادها کنترل دارد در حالیکه ممکن است در واقع این گونه نباشد . دراغلب وظایف شاهد بروز بیش اطمینانی در افراد هستیم، اما انتخاب اوراق بهادار وظیفه دشواری است که بیشترین میزان بروز بیش اطمینانی در آن دیده میشود (Nofsinger. 2001) بیش اطمینانی تنها منحصر به سرمایه گذاران انفرادی نیست بلکه شواهدی وجود دارد که تحلیل گران مالی نسبت به تجدید نظر درباره برآوردهای قبلی در زمینه عملکرد احتمالی آتی شرکت کند عمل می کنند، حتی زمانی که شواهد قابل توجهی وجود دارد که ارزیابیهای فعلی آنها نادرست است.
انواع مختلف بیش اطمینانی عبارتند از :
درجه بندی غلط[7] :
خود ارزیابی مثبت غیر واقعبینانه[8] یا اثر بالاتر از میانگین[9] :
توهم کنترل[10] یا خوشبینی غیر واقع بینانه[11] :
2-10-1 بورس اوراق بهادار:
بازاری متشکل و رسمی است که درآن خرید و فروش سهام شرکتها ، اوراق قرضه دولتی یا موسسات معتبر خصوصی ، تحت ضوابط و قوانین و مقررات خاصی انجام می شود مشخصه مهم بورس اوراق بهادار حمایت قانونی از صاحبان پس انداز و سرمایه های راکد و ایجاد الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است از جانب دیگر بورس اوراق بهادار مرجع رسمی و مطمئن و محل سرمایه گذاری نسبتاً مناسب و ایمنی برای دارندگان پس انداز های راکد است تا از طریق آن بتوانند مازاد سرمایه خود را جهت سرمایه گذاری در شرکت ها بکار اندازند و یا با خرید اوراق قرضه دولتها و شرکت های معتبر از سود معین و تضمین شده ای برخوردار شوند(چیذری,امیرحسین.1382)
11-1 اطلاعات مربوط به روش شناسی پژوهش
1-11-1 شرح کامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجراء
پژوهش حاضر به لحاظ هدف تحقیق کاربردی و از حیث ماهیت روش، توصیفی و پیمایشی می باشد. و داده های مورد استفاده در تحقیق اولیه بوده و نحوه اجرا از ابزار گرداوری پرسشنامه استفاده گردیده است.
2-11-1 جامعه آماری
نمونه گیری به معنای انتخاب تعدادی از افراد , اشیا از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه می باشد (دلاور,1385).
جامعه آماری تحقیق شامل سرمایه گذاران فعال در بورس اوراق بهادار تهران شامل سرمایه گذاران حقیقی ، سرمایه گذاران نهادی و مشاوران سرمایه گذاری است,که از سال 1391-1370 دربورس اوراق بهادار تهران به خرید و فروش و مشاوره سهام فعالیت دارند است.
نمونه گیری باتوجه به محدودیت مشروحه درذیل انجام می گیرد:
1.باتوجه به قلمرو زمانی فعالان قبل ازسال (1370) به دلیل عدم دسترسی به فعالان در بورس ازجامعه آماری حذف می شوند.
موردبررسی دربازه زمانی مورد نظر توقف معاملاتی نداشته باشند.
بادرنظرگرفتن شرایط بالا ازبین فعالان واجدشرایط به صورت تصادفی جهت انتخاب نمونه ازجامعه آماری این تحقیق استفاده می گردد.
3-11-1 نمونه گیری
برای نمونه گیری از روش نمونه گیری دردسترس و برای تعیین حجم نمونه از فرمول نمونه گیری کوکران استفاده میکنیم که در آن با لحاظ نمودن سطح خطای 5 درصد و دقت برآورد 10درصد حجم نمونه حدود 96 به دست می آید.
4-11-1 روش تجزیه و تحلیل داده ها
برای تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون های توبیت و پرابیت ترتیبی یک متغیره استفاده می شود.
1-12 تعاریف عملیاتی متغیرها
1-12-1 فرااعتمادی[12]
یکی از رایج ترین پدیده ها در روانشناسی قضاوت و تصمیم گیری می باشد که دارای حالات مختلفی است:
– درجه بندی غلط[13] یا فرااعتمادی در پیش بینی : رایج ترین نوع فرااعتمادی در ادبیات مالی است که در این تحقیق عمدتاً بر آن تأکید می شود. در آن معمولاً افراد دقت دانش خود را بیشتر و ریسک و واریانس متغیرهای تصادفی را کمتر از آن چه هست تخمین می زنند.
– خودتخمینی مثبت غیرواقع بینانه[14] یا اثر بالاتر از میانگین : سبب می شود انسان مهارت خود را بیشتر از آن چه هست تخمین بزند.
– توهم کنترل[15] : سبب می شود انسان احساس کند روی مسائل کنترل دارد در حالی که ممکن است در واقع اینگونه نبوده و احتمال موفقیت خود را بیش از آنچه هست برآورد نماید.
2-12-1 ریسک پذیری [16]
دهه ی 1980 به بعد، یادگیری خودتنظیمی به عنوان راهبردی نو برای کمک به دانش آموزان به منظور تسلط بر فرآیندهای یادگیری و به طور کلی بهبود کیفیت یادگیری، مورد توجه روان شناسان، مشاوران و متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفت. تا قبل از دهه ی 1980، مطالعات در حوزه ی یادگیری خودتنظیمی بر زمینه های گوناگون فردی، خانوادگی و اجتماعی متمرکز بود و پس از آن، این سازه در زمینه ی یادگیری مطرح شد و مورد توجه نظریه های گوناگون روان شناسی از جمله رفتارگرایی[2]، شناخت گرایی[3] و ساخت گرایی[4] قرار گرفت(کدیور،1380).
2-2-2-2. مفهوم یادگیری خودتنظیمی:
پنتریچ(2002)، یادگیری خودتنظیمی را به عنوان فرآیندی فعال و ساختاری پردازشی تعریف می کند که با آن یادگیرنده اهداف فعالیت های یادگیری، شناخت، انگیزه و رفتار خود را تنظیم و کنترل می کند(محمدامینی،1387). هم چنین نظریه ی شناختی- اجتماعی بندورا(1993)، برای رشد مدل یادگیری خودتنظیمی چهارچوب نظری مناسبی فراهم کرد که براساس آن در هر فرد عامل های بافتی و رفتاری فرصت لازم را، برای کنترل یادگیری دانشجو، فراهم می کنند(نیکوس و جرج[5]،2005).
مطابق نظر بندورا[6] (1977)، خودتنظیمی کاربرد توانایی ها و قابلیت های خود هدایتی، خودکنترلی و خودمختاری می باشد. از نظر وی قابلیت های ذکر شده تحت تأثیر باور افراد درباره ی خودکارآمدی در فعالیت ها و رفتارهای مختلف است .خودتنظیمی، به عنوان کوشش های روانی در کنترل وضعیت درونی، فرایندها و کارکردها جهت دستیابی به اهداف بالاتر تعریف شده است (کول، لوگان و والکر[7] ،2011). به طور کلی زیمرمن[8](1990)، خودتنظیمی در یادگیری را به مشارکت فعال یادگیرنده (از نظر رفتاری، انگیزشی، شناختی و فراشناختی ) در فرآیند یادگیری، به منظور بیشینه کردن فرآیند یادگیری اطلاق نموده است.
خودتنظیمی رفتار، به استفاده ی بهینه از منابع گوناگون که یادگیری را بیشینه می سازد، گفته می شود. خودتنظیمی انگیزشی، به کاربرد فعال راهبردهای انگیزشی اطلاق می شود که یادگیری را بیشینه می سازد و ترس و اضطراب را کاهش می دهد . خودتنظیمی شناختی به کاربرد فعال راهبردهای شناختی (که خاص تکالیف هستند ) مربوط می شود و خود تنظیمی فراشناختی، به کاربرد فعال راهبردهای فراشناختی (که راهبردهای نظارتی و مدیریتی هستند ) اطلاق می شود که یادگیری را بیشینه می سازند(زاهد، رجبی و امیدی،1391).
بنابراین، نحوه ی مدیریت خودتنظیمی به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت تحصیلی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان نقش دارد (پاجاراس و والیانته[9] ،2002؛ کاپرارا، فیدا، وسچیون، دل بوو، وسچیو و باربارانلی[10]، 2008)وبا ارتقای سلامتی مرتبط است و در کنترل سلامتی اهمیت ویژه ای دارد(بندورا،2005).
یادگیری خودتنظیمی بدین معنی است که دانشجو مهارت هایی برای طراحی، کنترل و هدایت فرایند یادگیری خود کسب می کند و برای یادگیری تمایل دارد و قادر است کل فرایند یادگیری خود را ارزیابی[11] کند و در مورد آن بیندیشد(بری[12]، 1992). اسکراو و بروکس[13] (2000)، خودتنظیمی در یادگیری را، توانایی دانشجویان برای درک و کنترل یادگیری شان می دانند که برای موفقیت در مواد درسی بسیار مهم است و آن ها را به یادگیرندگانی اثربخش و کارامد تبدیل می کند. بنابر تعاریف بالا، می توان نتیجه گرفت که راهبرد یادگیری خودتنظیمی برای آموزش این موضوع به دانشجویان است که رفتارشان آموختنی است و می توانند اثرهای رفتاری خود را بررسی کنند و محیط یادگیری خود را چنان سازمان دهند که رفتارها و تلاش هایشان بازدهی بیشتری داشته باشد(زیمرمن،2003).
دکتر غلامرضا جمشیدیها
اساتید مشاور:
دکتر یوسف اباذری و دکتر جمشید مصباحی پور ایرانیان
رساله برای دریافت درجه دکتری
در
رشته جامعه شناسی نظری – فرهنگی
چکیده
رساله حاضر با عنوان صورتبندی میدان تولید ادبی در ایران معاصر حاصل تلاشی است در جهت شناخت وضعیت ادبیات با توجه به سازوکارهای اجتماعی گوناگونی که در سرنوشت آن دخالت دارند. این سازوکارها در پرتو نظریه میدان های اجتماعی پییر بوردیو برجسته شده اند، به گونه ای که فهم شان تنها در گرو فهم نظریه مذبور قرار دارد. بنابراین مبانی این نظریه با واکاوی ریشه های آن در نظریه میدان های فیزیکی نشان داده می شود، زیرا این واکاوی زمینه را برای بررسی مبسوط نظریه عمل پییر بوردیو و دیالکتیک مفاهیم نوبنیاد منش و میدان در آن آماده می سازد. از رهگذر این مقدمات چارچوب تئوریک رساله با تمرکز بر منش زیبایی شناسانه از یکسوی و میدان تولید ادبی از سوی دیگرشکل می گیرد و ساختارگرایی تکوینی نیز به منزله روش شناسی پیشنهادی آن تنظیم می گردد.
این مباحث تئوریک شرایط را برای مطالعه میدان تولید ادبی ایران فراهم می آورند، چنانچه با پی گیری فرآیند تمایز به منزله ذات مدرنیته می توان شاهد طلا یه های شکل گیری میدان تولید ادبی در ایران معاصر بود. جریان نقد ادبی به پیشگامی میرزا فتحعلی آخوندزاده روشنایی بخش این قضیه می باشد. به هر تقدیر با پیشرفت فرآیند مدرنیته ساختار میدان تولید ادبی نیز تمایز می یابد، به گونه ای که ابتدا قطب تولید گسترده و سپس قطب تولید محدود شکل می گیرند. قطب تولید وابسته در قالب دو ژانر ادبی پرفروش یعنی ژانرهای رمان تاریخی و رمان اجتماعی ظاهر می شود، که به ترتیب معطوف به بخش های فوقانی و تحتانی طبقه متوسط می باشند. از نویسندگان مشهوررمان های تاریخی می توان به محمد باقر میرزا خسروی، شیخ موسی دستجردی، محمد حسن خان بدیع و عبدالحسین صنعتی زاده و از نویسندگان معروف رمان های اجتماعی می توان به مرتضی مشفق کاظمی، عباس خلیلی، یحیی دولت آبادی و ربیع انصاری اشاره نمود.
قطب تولید مستقل در مقابل این قطب تکوین می یابد، قطبی که از قواعد عملکردی خود میدان تولید ادبی تبعیت می کند و به آثار ناب تعلق دارد. صادق هدایت بزرگترین نماینده این قطب بحساب می آید، نماینده ای که پس از محمد علی جمالزاده که در ایستگاه بین راه برای همیشه توقف نمود، راه را تا قلب قطب مستقل پیمود. مسیر زندگی هدایت در میدان تولید ادبی با توجه به منش زیبایی شناسانه متفاوت او قابل فهم است، که انعکاس آن در آثار ادبی این نویسنده نامدار تجلی می یابد. به هر روی زندگی ادبی هدایت به دو دوره تقسیم می شود. دوره نخست که سالهای 1300 تا 1315 را پوشش می دهد، سالهایی که میدان تولید ادبی شاهد بیشترین استقلال است. رمان بوف کور حاصل این دوره است. دوره بعدی از سال 1316 آغاز می شود و تا خودکشی نویسنده در سال 1329 ادامه می یابد.این سالها با از دست رفتن استقلال میدان تولید ادبی همراه است، سالهایی که در آن رمان حاجی آقا نوشته می شود. مسیر زندگی هدایت در میدان تولید ادبی در سطح صیقلی این رمان ها و مسیر زندگی قهرمانانشان بازتاب می یابد و همتایی ساختاری با آنها دارد، چنانچه پایان بخش این مطالعه تفسیر رمان بوف کور در سایه این نوع
ازآموزه های نظری است. مطابق این آموزه ها در واپسین جستار رساله مسیر زندگی راوی در فضای داستانی رمان با مسیر زندگی نویسنده در میدان تولید ادبی انطباق داده می شود، تا سرانجام صدای نابودی ناب بوف کور در گلوی ادبی ناب صادق هدایت شنیده شود.
پیشگفتار
موضوع رساله حاضر صورتبندی میدان تولید ادبی ایران است. این عنوان متضمن نگاه نظری پشتیبان خود می باشد. به بیان دیگر این رساله می کوشد در چارچوب نظریه میدان های اجتماعی پییر بوردیو به نحوه تکوین میدان تولید ادبی درایران بپردازد. بی تردید انجام چنین پژوهشی مستلزم مراحل چندی است که بازنمود آن در فصول پنجگانه این رساله مشهود است. فصل اول در قالب کلیات به بیان مسئله، چارچوب نظری وروش شناسی این مطالعه اختصاص دارد. فصل دوم بنیان های تئوربک نظریه میدان های اجتماعی را واکاوی می کند. بدین منظور ابتدا جایگاه این نظریه تلفیقی در زمینه سنت های عین گرایی و ذهن گرایی جامعه شناسی تعیین و پس از آن مناسبت معرفت شناسی رابطه گرا و جامعه شناسی بازاندیشانه پییر بوردیو بیان می گردد.در این رهگذر تاریخچه نظریه میدان درفیزیک وروانشناسی تعقیب می شود تا به فهم هرچه بیشتر نظریه میدان های اجتماعی پییر بوردیو یاری رساند. تشریح این نظریه از مبادی آن آغاز می شود و تا توصیف نظریه عمل بواسطه مفاهیم نوبنیاد منش و میدان ادامه می یابد. با این تفاصیل نوبت به فصل سوم می رسد که صرفأ به نظریه پییر بوردیو در زمینه جامعه شناسی ادبیات تعلق دارد و فرایند شکل گیری عمل ادبی را با توجه به دیالکتیک منش زیبایی شناسانه و میدان تولید ادبی توضیح می دهد. روش ساختارگرایی تکوینی وانتقادات مطرح در باره نظریه بوردیو از دیگر مباحث این فصل می باشند. فصل چهارم با عنوان میدان تولید ادبی ایران در واقع تلاشی است برای صورتبندی ساختار میدان تولید ادبی ایران که با استفاده از نظریه بوردیو صورت می گیرد. در این فصل پس از بیان زمینه های تاریخی تمایز و ظهور همه جانبه آن در سالهای بعد به طلایه های شکل گیری میدان تولید ادبی در ایران پرداخته می شود. پس از آن ساختار این میدان با توجه به آرایش نیروهای ادبی در اقطاب گسترده و محدود زیر میدان شعر و زیرمیدان داستان به گونه
یک
جداگانه ترسیم می گردد و سرانجام صادق هدایت، سرآمد نویسندگان آوانگارد ایران، و رمان بوف کور او مورد تحلیل واقع می شود. فصل پنجم نیز دستاوردهای این مطالعه را بیان می نماید. این تصویر شمای کلی رساله حاضر است. فارغ از این مطالب ذکر این نکته الزامی است که تمامی تاریخ ها به سالشمار شمسی می باشد، مگر در مواردی که به عمد سالشمار میلادی و یا قمری قید شده باشد.
اینک نوبت به تقدیر از کسانی می رسد که مرا در نگارش این رساله یاری رسانده اند. پیش از همگان باید از استاد راهنمای گرانقدرم جناب آقای دکتر غلامرضا جمشیدیها سپاسگذاری نمایم که با صعه صدر، کندی مرا تحمل کردند و همواره پشتیبانم بودند. پس از ایشان بی گمان باید از اساتید مشاورم جناب آقایان دکتر یوسف اباذری و دکتر جمشید مصباحی پور ایرانیان تشکر نمایم که مرا با تعلیمات خود همواره مورد لطف قرار داده اند. در اینجا همچنین باید از سرکار خانم بریژیت فولر، استاد دپارتمان جامعه شناسی و انسانشناسی دانشگاه گلاسگو، یاد نمایم که با تکیه بر مشورت های ایشان و تفاسیرشان بر نظریه بوردیو در کتاب پییر بوردیو و نظریه های فرهنگی این مطالعه قوام گرفت. همچنین نباید زحمات دوستم دکترمهندس محمد جواد عفاف رافراموش کنم که باملایمت مفاهیم فیزیکی مربوط به نظریه بوردیو را برایم تشریح نمودند، ضمن آنکه باید از زحمات دوست دیگرم سید جواد غفاریان قدردانی نمایم. سرانجام نوبت به خانواده ام می رسد، همسرم یلدا که با مهرورزی های بی دریغ خود همیشه مرا به یاد آب می اندازد، و پسرم محمد امین که زندگی من است.
دو
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات 1- 12
بیان مسأله (1-1) 2
چارچوب نظری ( 1-2) 6
روش شناسی (1-3) 11
فصل دوم: بنیان های نظری 13- 83
مقدمه (2-1) 14
معرفت شناسی رابطه گرا و جامعه شناسی باز اندیشانه (2-2) 20
تاریخچه نظریه میدان (2-3) 29
میدان های فیزیکی (2-3-1) 29
میدان های روانی (2-3-2) 38
نظریه میدان های اجتماعی پییر بوردیو (2-4) 41
مبادی (2-4-1) 41
نظریه عمل (2-4-2) 48
منش (2-4-3) 53
میدان (2-4-4) 61
برآیند بحث (2-4-5) 83
سه
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل سوم: نظریه و روش 84- 148
علم آثار ادبی (3-1) 85
درآمد (3-1-1) 85
منش زیبائی شناسانه (3-1-2) 92
میدان تولید ادبی (3-1-3) 99
ساختارگرائی تکوینی به منزله روش (3-1-4) 120
ملاحظات انتقادی (3-1-5) 132
انتفادات مربوط به جامعه شناسی عمومی (3-1-5-1) 133
انتقادات مربوط به جامعه شناسی هنر و ادبیات (3-1-5-2) 140
فصل چهارم: میدان تولید ادبی ایران 149- 261
زمینه های تاریخی تمایز (4-1) 150
طلایه های شکل گیری میدان تولید ادبی ایران (4-2) 152
ظهور همه جانبه تمایز (4-3) 158
ساختار میدان تولید ادبی ایران (4-4) 165
زیر میدان شعر (4-4-1) 167
زیر میدان داستان (4-4-2) 178
قطب تولید گسترده (4-4-2-1) 178
قطب تولید محدود (4-4-2-2) 196
چهار
فهرست مطالب
عنوان صفحه
محمد علی جمال زاده (4-4-2-2-1) 196
صادق هدایت (4-4-2-2-2) 199
سرمایه های داخلی (4-4-2-2-2-1) 211
سرمایه های خارجی (4-4-2-2-2-2) 216
دوره تأ لیف (4-4-2-2-2-3) 223
دوره ترجمه (4-4-2-2-2-4) 224
بوف کور: روایت نابودی ناب (4-4-2-2-3) 234
خلاصه (4-4-2-2-3-1) 238
روایت (4-4-2-2-3-2) 244
نابودی ناب و ادبیات ناب (4-4-2-2-3-3) 257
فصل پنجم : نتایج، ضمائم و منابع 262- 300
نتیجه گیری (5-1) 263
منابع فارسی (5-2) 275
منابع انگلیسی ( 5-3) 284
واژه نامه (5-4) 289
پیوست ( 5-5) 296
سال شمار زندگی صادق هدایت (5-5-1) 296
پنج
فهرست اشکال
عنوان صفحه
تصویر میدان مغناطیسی 39
تصویر برآیند نیروهای وارد بر یک ذره باردار 40
بردارتوزیع سرمایه های فرهنگی و اقتصادی 85
محور سرمایه ترکیبی 86
تصویر ساختار میدان تولید ادبی 120
نمودار توزیع نیروی میدان 121
نمودار درختی میدان تولید ادبی 122
شکل روابط هومولوژیک 124
شجره نامه خانواده هدایت 210
عکس هدایت(شماره1) 212
عکس هدایت(شماره2) 213
1-1 بیان مسأله
مدرنیته زادگاه رمان است، نوع ادبی نوظهوری که به تعبیر میخاییل باختین کیهان شناسی مرکززدایی شده گالیله را در ساختار چندآوایی[1] خود بازمی تاباند. به لحاظ تاریخی نیز تقارن محاکمه گالیله در سال 1603میلادی وانتشار دون کیشوت اثر نویسنده مشهور اسپانیایی سروانتس، بعنوان نخستین رمان، در سال 1605ازروابط پنهان این دو پدیده پرده برمی دارد. اصولأ رمان، به منزله یک نوع ادبی مدرن، فرزند شرایط جدیدی است که سابقه آن را در دنیای قدیم نمی توان جستجو کرد. زلزله شگرفی که ارکان زندگی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و علمی جهان را پس از رنسانس تکان داد، رمان را بر ویرانه های حماسه بنیاد نمود. گویی حماسه دیگر نمی توانست مناسبات جهان جدید را تحمل نماید وجای خود را به رمان داد که بقول جورج لوکاچ مظهر ناسازگاری سوژه و ابژه بود. با این تفاصیل به ناگاه صفحه روزگار از وجود حماسه سرایان بزرگی چون هومر و فردوسی تهی گردید و رمان نویسان قدرتمندی نظیر تولستوی، داستایووسکی، تورگینف، شولوخوف، گورکی، اسکات، آستین، وولف، برونته، جویس، هاکسلی،اورول، بکت، کنراد، دوما، هوگو، شاتوبریان، بالزاک، زولا، فلوبر، مالرو، رولان، رب گریه، ساروت، دوراس، هسه، سیلونه، کوندرا، کازانتزاکیس، اشتاین بک، همینگوی، گرین، مارکز، بورخس، کوییلو، ساراماگو، یوسا و…آنرا تسخیر نمودند. بدین ترتیب با پیشرفت فرایند مدرنیته در گوشه و کنار جهان رمان بعنوان محملی برای روایت تجربه امر مدرن توسعه یافت. واز آنجا که هیچ نقطه ای حتی در اقصی نقاط جهان وجود نداشت که به تعبیر مارشال برمن مدرنیته در آن راه نیافته باشد، رمان نیز عمومیت پیدا کرد.
در پرتو این بینش اینک آشکار می گردد که چرا تاریخ ادبیات جدید وبخصوص پیدایش رمان در ایران با تاریخ مدرنیته همخوانی دارد، به گونه ای که نخستین رمان فارسی با عنوان شمس و طغرا اثر میرزا باقر خسروی در سال 1287 خورشیدی در حالی انتشار یافت که فقط دو سه سال قبل از آن انقلابیون مشروطه خواه پرچم مدرنیته را به نشانه گسست از سنت برافراشته بودند. درحقیقت انقلاب مشروطه نماد پیشروی فرایند تمایز به منزله ذات مدرنیته در ایران بود. دراین انقلاب مردم برای نخستین بار از زیر سایه سنگین شاه بیرون آمدند، تا حدی که توانستند در مقابل او قیام کنند و خانه خود یعنی خانه ملت را از شاه طلب نمایند.با این اعتبار تأسیس مجلس شورای ملی بیش از هر چیز نشانه تعمیق فرایند مدرنیته تا اعماق روح جامعه و هویت یابی متمایز مردم می باشد. این فرایند همچنین با شکل گیری نهادهای مستقلی همراه بود که از جمله آنها میتوان به ادبیات – به مثابه یک نهاد اجتماعی متمایز – اشاره نمود. نهاد ادبیات هنجارهای حاکم بر فعالیت ادبی را دربرداشت وبه استقلال وجودی ادبیات انجامید. این نهاد شرایط پیدایش رمان را فراهم کرد. با استفاده از تعابیر پییر بوردیو می توان گفت که رمان محصول شکل گیری میدان تولید ادبی ایران است، همچنانکه مفهوم نویسنده یا رمان نویس نیز در این میدان تولد یافت. رمان نویس ایرانی از چنان منش متفاوتی برخوردار بود که دریافت او از واقعیت را به کلی متمایز کرد، تا آنجا که این دریافت جدید دیگر در قالب های قدیمی ادبیات نمی گنجید و برای بیان خود نوع ادبی جدیدی را دست وپا می کرد. این نوع ادبی جدید رمان بود. جالب این است که سیر رمان نویسی در ایران از تاریخ جهانی این ژانر تبعیت می کند و نخستین رمان نویسان ایرانی – همانند همکاران خود در سراسر جهان – شکل رمان تاریخی را برای بیان تجربیاتشان در ابتدا آزمون نمودند. فرانکو مورتی راز این قضیه را در همراهی نهاد دولت – ملت و نهاد رمان می داند. در ایران نیز نخستین نشانه های تکوین دولت مدرن را در آینه رمان های تاریخی نویسندگانی چون محمد باقر میرزا خسروی، شیخ موسی دستجردی، محمد حسن خان بدیع وعبدالحسین صنعتی زاده می توان مشاهده نمود. پس از رمان تاریخی وبعدها در کنار آن، قالب دیگری که مورد توجه رمان نویسان ایرانی واقع گردید ژانر رمان اجتماعی بود که درواقع به آسیب شناسی مدرنیته تعلق داشت. رمان نویسانی چون مرتضی مشفق کاظمی، عباس خلیلی، یحیی دولت آبادی و ربیع انصاری این ژانر را اختیار نمودند تا در آن به مسایل اجتماعی مختلف از جمله فقر، فحشاء، ارتشاء و دیگر مفاسد فرهنگی بپردازند. در مقابل این نوع رمان نویسانی که با تولید انبوه همراه بود، بتدریج قطب مستقلی شکل گرفت که در تولید آثار ادبی به مصرف کنندگان داخلی میدان عطف نظر داشت. بجز محمد علی جمالزاده که درواقع نقش یک نویسنده درحال گذار از قطب تولید انبوه به قطب تولید محدود را بازی می کرد، باید از صادق هدایت سرآمد ادبیات ناب ایران یاد نمود که با نوشتن بوف کور به این قطب هویت بخشید. پس از هدایت نیز نوبت به نسل دوم آوانگارد از جمله صادق چوبک و جلال آل احمد رسید که با طرح رمان ریالیستی خود درواقع رمان سوریالیستی نسل اول را به آثار کلاسیک میدان تولید ادبی تبدیل نمودند. بدین ترتیب میدان تولید ادبی ایران شکل گرفت، میدانی که آشنایی بیشتر با مشخصات آن و چگونگی شکل گیری اش مستلزم طرح سووالات زیر می با شد:
صورتبندی میدان تولید ادبی ایران چگونه است و از چه زیر میدان هایی تشکیل شده است ؟
وضعیت اقطاب متقابل تولید گسترده وتولید محدود در ساختار تقاطعی هر زیر میدان چگرنه است ؟
منازعه شعر نو و شعر کهنه در زیرمیدان شعر چگونه توجیه می شود ؟
وضعیت منازعات در زیرمیدان داستان با توجه به منازعات درونی هر قطب چگونه است ؟ به بیان دیگرمنازعه ادبیات اشرافی در مقابل ادبیات عامه پسند ومنازعه سبک های ادبی در قطب ادبیات ناب چگونه توضیح پذیر است ؟
میدان تولید ادبی با میدان قدرت چه مناسباتی دارند و چگونه می توان هومولوژی ساختاری آنها را نشان داد ؟
توزیع عاملان ادبی در ساختار میدان تولید ادبی چگرنه است و سرمایه های فرهنگی و اقتصادی آنها در موقعیت شان چه نقشی دارند ؟
صادق هدایت، بعنوان آوانگاردترین نویسنده میدان تولید ادبی ایران، از چه موقعیتی در این میدان برخوردار می باشد و چگونه می توان بین موقعیت او در میدان قدرت و موقعیت او در میدان ادبی هومولوژی برقرار نمود ؟
وضعیت قهرمان رمان بوف کور در جهان این رمان چگونه با وضعیت هدایت در میدان تولید ادبی همتایی دارد ؟
این سؤالات محدوده تاریخی پژوهش حاضر را تعیین می نماید که از انقلاب مشروطه تا سال 1330را دربرمی گیرد. البته سالهای قبل و بعد از این محدوده نیز بنا به مورد باید بررسی گردند، زیرا ریشه بعضی ار پدیده های ادبی مدرن در سالهای قبل از انقلاب مشروطه قرار دارد، و پیامد بعضی از پدیده های دیگر در سالهای بعد از 1330. اما تمرکز این مطالعه روی همان محدوده ای است که میدان تولید ادبی در آن شکل می گیرد و ساختار درونی اش تکمیل می گردد. به هر تقدیر با پاسخگویی به این سووالات می توان به شناخت کاملتری از نقشه میدان تولید ادبی ایران و نحوه تکوین تاریخی ادبیات ناب در برابر ادبیات متعهد دست یافت.
[1] polyphonic
1-2 چارچوب نظری
دو رویکرد متفاوت در قرائت آثارادبی وجود دارد :رویکرد درونی و رویکرد بیرونی. رویکرد نخست اثر ادبی را شکل نابی می داند که فهم آن نیازمند مطالعه درونی اثر است، بدون آنکه به عوامل بیرونی توجه گردد. به نظر بوردیو این رویکرد تقلیل گرا از یک طرف در سنت نوکانتی صور نمادین و از طرف دیگر در ساختارگرایی ریشه دارد(Bourdieu, 1993: 166) هدف سنت نوکانتی کشف صور جهانی عقل ادبی یا شعری است که الزامأ ساختاری فراتاریخی دارند. اما ساختارگرایی آثار ادبی را به منزله ساختارهایی فرض میکند که فاقد سوژه ساختار دهنده هستند. بنابراین اثر را بدون توسل به شرایط اجتماعی و اقتصادی تولید آن یا تولید پدیدآورنده اثر تحلیل می کند. رویکرد بیرونی تحت تأثیر مارکسیسم شکل گرفته است. جورج لوکاچ، لوسین گلدمن و تیودور آدورنو در شمار پیروان این سنت می باشند. ایشان می کوشند آثار ادبی را در رابطه با منافع طبقاتی یا جهان بینی طبقه ای خاص تبیین نمایند. در این دیدگاه فهم اثر به معنی فهم جهان بینی گروهی است که خود را در این رسانه بازنموده است. به نظر بوردیو در این رویکرد علت تولید اثر وکارکرد نهایی آن در گروه اجتماعی قرار دارد و آفرینندگان ادبی در آن نقشی ندارند. البته آشکار است که بیان کارکردهای اثری خاص به هیچ روی به فهم اثر یاری نمی رساند. نزد بوردیو رویکرد درون گرا از کارکرد اثر غفلت می کند و رویکرد برون گرا با یک جانبه نگری از منطق درونی اثر وفهم ساختار آن باز می ماند. بوردیو درمقابل این دو نوع تقلیل گرایی رویکرد رابطه گرایانه خود را درباره فضای اجتماعی تولیدکنندگان آثار ادبی پیشنهاد می کند.بر اساس این رویکرد نویسنده با منش خود در میدان ادبی اثر تولید می کند.آرائ بوردیو در اینجا به مبانی تئوریک وی درباره منش ومیدان بازمی گردد.
بوردیو به جای قواعد هنجاربخش و اراده آزاد، شرایط سازنده عمل را قرار می دهد. این شرایط منش و تمایلاتی را در عامل بوجود می آورند که امکانات کنش به حساب می آیند (ریتزر، 1378، 716). منش[1]مجموعه ای از خوی و خصلت های نسبتأ ماندگار است، خصلت هایی که به درک وداوری درباره جهان می انجامند و کنشگر به کمک آنها دست به عمل می زند. همچنین منش محصول تجربیات پیشین است، اگرچه تجربیات جدید را مشروط می سازد چنانچه همیشه در حال تغییر است. بنابراین می توان گفت منش نظامی از علایق نسبتأ پایدار است که تغییرپذیر می باشد. به بیان دیگر ساختاری است که هم ساخت یافته وهم ساخت دهنده است(Bourdieu, 1999: 108).منش از یک طرف ساخت یافته است زیرا نیروهای اجتماعی قاعده مند آنرا تولید می کنند واز طرف دیگر ساخت دهنده است چون با تولید عمل به ساختارهای اجتماعی شکل می بخشد. همچنین منش به فعالیت های گوناگون کنشگر در موقعیت های مختلف زندگی نظم می دهد.
اما کنشگردر خلأ عمل نمی کند، بلکه در موقعیت های انضمامی درون میدان قرار دارد. بوردیو تحلیلی روشنگرانه از نیروهای اجتماعی واقعی، نقش ها و استراتژی هایی ارائه می دهد که میدان را شکل می دهند(Shusterman, 1999:18).اما میدان نشانه درغلتیدن بوردیو به جبرگرایی عین گرایانه نیست، بلکه نقش شرایط اجتماعی در شکل گیری عمل را بیان می کند(بوردیو،1378: 381). هر صورتبدی اجتماعی به واسطه مجموعه ای از میدان های گوناگون ساخته می شود که به نحو سلسله مراتبی سازمان یافته اند. بدین ترتیب هر میدان نسبتأ مستقل است، اگرچه با میدان های دیگرهومولوگ ساختاری دارد. ساختار هر میدان نیز با مناسبات میان موقعیت های دررون خود مشخص می شود. با این تعابیر میدان نوعی پس زمینه مبهم نیست، بلکه ” یک جهان اجتماعی واقعی است که مطابق قوانین اش شکل خاصی از سرمایه درآن انباشت می شودومناسبات ویژه مبتنی بر قدرت در آن جریان دارد”(Bourdieu, 1999: 146) .هر میدان از موقعیت های گوناگونی شکل می گیرد که کنشگران اجتماعی در آنها قرار دارند. البته این به معنی پیشینی بودن موقعیت ها نیست، بلکه در برخی از موارد کنشگران می توانند موقعیت های جدیدی را خلق نمایند، همانند همه موقعیت های جدیدی که هنرمندان آوانگارد در میدان هنری آنها را بوجود می آورند. در هر حال موقعیت های مختلف در هر میدان متناظر با انواع سرمایه است و هر موقعیت به میزان متفاوت از سرمایه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار می باشد (واکوانت، 1379: 335).این سرمایه ها قابلیت تبدیل دارند و نحوه توزیع شان در میدان به گونه نامتقارن است. بنابراین کسب سرمایه موضوع اصلی منازعه در هر میدان است. از اینرو کشمکش خصوصیت دایمی همه میدان ها است، که در هر میدان به نحو خاصی ظهور می یابد. بعنوان مثال منازعه اساسی در میدان تولید فرهنگی بر سر تصاحب حق انحصاری تعریف مواد فرهنگی و تولید کنندگان حقیقی آنها است. به عبارت دیگربرسر اینکه “چه چیزی هنری وادبی است و یا هنرمند ونویسنده کیست؟” (بوردیو، 1379: 151). جدای از این مطالب خصوصیت دیگر هر میدان استقلال نسبی آن است که موجب می گردد میدان به لحاظ مفهومی از میدان های دیگر تمایز بیابد و همانند یک منشور عمل نماید، یعنی اثرات محیطی را منکسر کند و آنها را به زبان خود بازگرداند.
میدان تولید ادبی یکی از میدان های مهم مورد مطالعه بوردیو است، میدانی که در آن نویسنده و اثر ادبی خلق می شوند. تمامی خصوصیات یک میدان از جمله استقلال نسبی و منازعه بین موقعیت های متعارض در میدان تولید ادبی نیز وجود دارد. همچنین این میدان از ویژگی های خاصی برخوردار است، چنانچه قانون بنیادی اش به تعبیر بوردیو اصل بی طرفی[2] است. بدین ترتیب با الهام از این اصل میتوان گفت که میدان تولید ادبی در واقع جمهوری ادبیات است، به این معنی که قواعد حاکم بر این میدان از قواعد حاکم بر میدان های دیگر متفاوت است . به هر روی اصل بی طرفی میدان تولید ادبی را باژگونه جهان اقتصادی جلوه می دهد.این اصل بین موفقیت مالی و ارزش ادبی یک اثر رابطه معکوس برقرار می کند. بعبارت دیگر در این میدان نوع متفاوتی از بازی جریان دارد که برخلاف بازی های دیگر در آن بازنده بازی را می برد. درحقیقت کنشگرانی که به میدان تولید ادبی وارد می شوند به منافع خود نگاه نمی کنند، بلکه همچون پیامبرانی عمل می نمایند که همه چیز خود را بر سر دعویشان می گذارند چنانچه ” این برداشت از ارزش رنج بردن برای رستگاری است که بوردیو در مفهوم خود از هنرمند بوهمی بکار می برد”(Fowler,1998: 51). نویسنده واقعی همانند پیامبر راستین آینده میدان را در ازای ناکامی های حال به دست می آورد. در اینجا به منظور روشنتر شدن ساختار درونی میدان تولید ادبی باید به روابط این میدان با میدان قدرت پرداخت. میدان قدرت در دستگاه نظری بوردیو مهمترین میدان در فضای اجتماعی است و میدان تولید ادبی در بخش تحتانی این میدان قرار می گیرد. به بیان دیگر میدان تولید ادبی و بازیگران آن جایگاه فرادستان فرودست[3] را در میدان قدرت اشغال کرده اند، زیرا از موقعیت تحت سلطه در طبقه مسلط برخوردارند. در این میدان نویسندگان و شاعرانی قرار دادند که همه مشخصات طبقه فرادست بجز مکنت مالی را دارا هستند. بنابراین آنها خویشاوندان فقیر خانواده های بورژوا شمرده می شوند (بوردیو،1375: 107).این وضعیت نویسندگان وشاعران را با سه امکان در میدان تولید ادبی مواجه می سازد: نزدیکی با طبقات فرودست یا مردم، نزدیکی با طبقات فرادست یا اشراف و سرانجام وضعیت میانجی یا بین الاقطاب. بوردیو در تحلیل خود از میدان ادبی فرانسه در طی سالهای 1830 تا 1850 سه موقعیت مذکور را به روشنی تشریح و بازسازی کرده است (Bourdieu, 1993:166). این سه موقعیت به قرار زیر می باشند :
ادبیات اجتماعی : گروهی که از موقعیت پایین هم در میدان قدرت وهم در میدان تولید ادبی برخوردار بودند و از کارکرد اجتماعی سیاسی ادبیات دفاع می کردند.
ادبیات بورژوایی : گروهی که از موقعیت بالا در میدان قدرت برخوردار بودند و جهت گیری تولید شان در عرصه ادبی معطوف به بازارهای بورژوایی بود.
ادبیات ناب : گروهی که از موقعیت پایین در میدان قدرت و موقعیت بالا در میدان تولید ادبی برخوردار بودند. این وضعیت آنها را دچار تناقض در موضع گیری هایشان می کرد به نحوی که هیچگاه نتوانستند تکلیف خود را با مردم از سویی واشراف از سوی دیگر تعیین کنند. به عبارت دیگر این موقعیت متناقص موجبات ابهام در جهت گیری سیاسی و زیباشناختی آنها را فراهم آورد، چنانچه در عرصه سیاست نه با اشراف ونه با توده مردم کنار آمدند و در عرصه ادبیات نیز آنها را مخاطب خود قرار ندادند، بلکه به ادبیات ناب تمایل یافتند.
با این احتساب می توان ساختار میدان تولید ادبی را در ذهن به گونه ای تجسم نمود که مرکز آن به قطب مستقل تولید ادبی یا ادبیات ناب تعلق دارد و حاشیه هایش به قطب وابسته یا ادبیات متعهد ی که بنا به مورد به اشراف یا مردم معطوف است. این ساختار با ساختار میدان قدرت هومولوژی دارد و محصول یک نظام رتبه بندی دوگانه است که با دو معیار متعارض یعنی معیار رتبه بندی مستقل [4]و معیار رتبه بندی وابسته[5] مشخص می شود. این دومعیار با میزان خودگردانی میدان تولید ادبی رابطه دارند. معیار نخست ارزش ادبی اثر را تعیین می کند؛ حال آنکه معیار دوم ناظر بر موفقیت بازاری اثر می باشد. در هر حال هرچه میدان خودآیین تر باشد، نشانه تفوق اصل رتبه بندی مستقل بر اصل رتبه بندی وابسته است. در حالت بیشترین استقلال، میدان تولید ادبی قادر خواهد بود قواعد خود را حتی بر نزدیک ترین تولید کنندگان ادبی به قطب وابسته تحمیل نماید. این تحمیل بواسطه نوع تعریف مستقلانه از نویسنده و ادبیات صورت می گیرد. آشکار است که در این حالت ادبیت اثر بر اساس معیارهای درونی تعیین می گردد. اما میزان استقلال میدان بنا بر شرایط تاریخی از یک دوره به دوره دیگر تغییر می کند. بنابراین منازعه بر سر تعریف ادبیات معیار همیشه در میدان وجود خواهد داشت. نهایت آنکه میدان تولید ادبی نظیر سایر میدان های فضایی از امکانات را برای شاعران و نویسندگان فراهم می آورد. این میدان با تعریف معیارها و هرآن چیزی که برای ورود به بازی ادبی لازم است به تولیدات عاملان خود جهت می دهد (بوردیو، 1380: 80). فضای امکانات در این میدان موجب می شود که هر اثری به یک دوره تاریخی خاص تعلق داشته باشد، ضمن آنکه بررسی نسبتأ مستقل میدان را پیشنهاد می کند. بدین ترتیب دریافت اثر ادبی منوط به روی آوری به تاریخ تولید آن و شرایط حاکم بر میدان تولید ادبی می گردد.
1-3 روش شناسی
پییر بوردیو در نظریه جامعه شناختی خود می کوشد که عامل را با ساختار جمع نماید تا در نهایت بتواند ازچنگال یک جانبه نگری بگریزد و راهی نوین در مطالعه پدید ه اد بی بگشاید. این رهیافت نوین لاجرم نیازمند دگردیسی در سطح معرفت شناسی و روش شناسی است، تا متعاقب آن در سطح هستی شناسی پدیده ادبی ظاهر گردد. بدین منظور مفاهیم نوبنیادی چون منش و میدان در سطح معرفت شناسی وضع می شوند که الزامات روش شناختی خود را در مواجهه با پدیده ادبی دارند، چنانچه پیشنهاد ساختارگرایی تکوینی به منزله روش مطالعه نظریه میدانی از سوی بوردیو ناظر بر این قضیه می باشد.
ساختارگرایی تکوینی بوردیو تحت تأثیر اثر کلاسیک امیل دورکیم با عنوان صور بنیادی حیات دینی پرداخته شده است. به بیان بهتر بوردیو می کوشد شیوه تاریخی دورکیم در بررسی واقعیت اجتماعی دین را در عرصه ادبیات تعقیب نماید. بدین ترتیب ساختارگرایی او جنبه تاریخی به خود می گیرد که نشانه پیروی بورد یو ازایدئولوژی تلفیق گرایی ودوری از یک جانبه نگری جا افتاده در سطح روش شناسی است . به نظر او در این مرحله می بایست از قید تناقض ذاتی ساختارگرایی و تاریخ گرایی به نفع ساختارگرایی ژنتیک به منزله یک روش نو بنیاد درگذشت. البته ساختارگرایی تکوینی مورد نظر بوردیو اگر چه ریشه در ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن دارد، اما او گلدمن را نظیر دیگران متهم به ساده نگری و می کند.زیرا گلدمن ازتحلیل روانشناختی یا مبتنی برنویسنده خلاق درمی گذرد تا به نقش ساختار ذهنی گروه های اجتماعی مهم یعنی طبقات اجتماعی در آفرینش آثار ادبی دست یابد. حال آنکه بوردیو این آموزه را نمونه دیگری از یک جانبه نگری مرسوم در مطالعه پدیده ادبی می داند و آن را به نفع رویکرد رابطه گرایانه خود در تلفیق عاملیت و ساختار کنار می گذارد. بازتاب این رویکرد را در ساختارگرایی تکوینی بعنوان روش پیشنهادی بوردیو در مواجهه با پدیده ادبی می توان مشاهده نمود.
بدین ترتیب این رویکرد رابطه گرا اثر ادبی را یکبار در رابطه با ساختار اجتماعی یا میدان تولید ادبی و بار دیگر در رابطه ساختار فردی یا منش نویسنده قرار می دهد. با این اعتبار ساختارهای عینی با ساختارهای ذهنی رابطه تحلیلی پیدا می کنند (Bourdieu, 1993: 162) .بعبارت دیگر این ساختارها به نحو همگون مطابقت داده می شوند تا هومولوژی آنها پدیدار گردد. بوردیو کاربرد این روش را در بررسی خود از رمان تربیت احساسات اثر نویسنده فرانسوی گوستاوفلوبر نشان داده است (بوردیو، 1375 :108). مطابق این روش ابتدا ساختار میدان قدرت و موقعیت نویسنده در آن ترسیم می گردد و در مرحله بعدی ساختار میدان تولید ادبی و موقعیت نویسنده در آن بازسازی می شود. الگوی راهنما در این بازسازی همانا کشف موقعیت های ساختاری هومولوژیک می باشد. بدین ترتیب مسیر زندگی[6] نویسنده در هر دو میدان نمایان می گردد. سرانجام با اجرای این روش فهم ساختار اثر امکان پذیر خواهد شد، چرا که ساختار اثر و موقعیت قهرمان در آن بازتولید ساختار میدان تولید ادبی و موقعیت نویسنده در آن است. از این روست که بوردیو در باره فلوبرابراز می دارد که او با نوشتن تربیت احساسات در واقع موقعیت متناقض خود در میدان