چکیده :
بهره گیری از شاخص های آسایش زیست اقلیمی یا بیوکلیماتیک در مناطق مختلف جغرافیایی، میتواند به برنامهریزی گردشگری کمک نماید تا جاذبه های گردشگری به منظور گذران اوقات فراغت مورد استفاده بهتر قرار گیر ند .
در این پژوهش با بهره گیری از آمار ایستگاه هواشناسی سینوپتیک جزیره کیش سالهای 1991 تا 2010 ، شرایط آسایش انسانی براساس مدل ها و شاخص زیست اقلیمی (TCI,PMV,PET,SET و ترجونگ ) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج شاخص TCI نشان داد که ارزش توصیفی آسایش اقلیمی از 3 آبان تا 9 اردیبهشت (ایده آل، عالی ، خیلی خوب ، خوب) و از 10 اردیبهشت تا 2 آبان درجات متفاوت (قابل قبول، حدبحرانی، نامطلوب) و شاخص PMV از 19 آبان تا 26 فروردین شرایط( آسایش و کمی گرم) و از 27 فروردین تا 18 آبان درجات متفاوت ( گرم، خیلی گرم و داغ ) و شاخص PET از 16 آبان تا 30 فروردین وضعیت (آسایش، کمی خنک و کمی گرم)و از 31 فروردین تا 15 آبان درجات متفاوت (گرم، خیلی گرم و داغ) وشاخصSET از 25 آبان تا 11 فروردین شرایط (آسایش، خنک، خیلی خنک)و از 12 فروردین تا 24 آبان وضعیت اقلیمی(گرم،خیلی گرم، شرجی ، و فوق العاده گرم) و شاخص ترجونک در آسایش اقلیمی شبانه نشان داد که از 17 آبان تا 31 فروردین نشان دهنده احساس غالب مطبوع و خنک و 1 اردیبهشت تا 16 آبان نشان دهنده احساس غالب گرم ، بسیار داغ و معمولی است و احساس غالب روزانه از 25 آذر تا 29 اسفند نشان دهنده وضعیت مطبوع و دلپذیر، نه گرم و نه سرد(معمولی) و از 1 فروردین تا 23 آذر نشان دهنده درجات متفاوت ، گرم، داغ، بسیارداغ و فوق العاده داغ می باشد لذا تمامی مدل ها و شاخص های بکار رفته نشان میدهند، حدود پنج ماه از سال شرایط اقلیمی در وضعیت مطلوب و ایده آل برای گردشگران میباشد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند راهنمای برنامه ریزان صنعت گردشگری جهت توسعه گردشگری منطقه مورد بهره برداری قرار گیرد.
کلید واژه : روزانه،آب و هوا، گردشگری، جزیره کیش
فهرست مطالب
1فصل اول ( کلیات پژوهش) 3
1-1 بیان مساله 4
1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش.. 5
1-3 اهداف پژوهش.. 5
1-3-1 اهداف اصلی. 6
1-3-2 اهداف فرعی. 6
1-4 سئوالات و فرضیه های اساسی پژوهش.. 6
1-5 کاربرد نتایج پژوهش.. 7
1-6 استفاده کنندگان از نتایج پژوهش.. 7
1-7 روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 7
1-8 موقعیت جغرافیای طبیعی. 8
1-8-1 موقعیت ریاضی جزیره کیش.. 8
1-8-2 موقعیت نسبی جزیره کیش.. 8
2فصل دوم ( ادبیات تحقیق) 9
2-1 چارچوب نظری پژوهش.. 10
2-1-1 اقلیم 10
2-1-2 زیست اقلیم انسانی. 10
2-1-3 شاخص… 10
2-1-4 منطقه آسایش.. 10
2-1-5 گردشگری و گردشگر. 10
2-2 عوامل مؤثر بر گردشگری. 12
2-3 مفهوم آب و هوا 12
2-4 نوسانات و تغییرات اقلیمی. 14
2-5 تغییرآب و هوا و صنعت گردشگری. 15
2-6 روابط بین آب و هوا و گردشگری. 16
2-7 تاثیر عناصر اقلیمی بر انسان. 17
2-7-1 دمای هوا و آسایش انسان. 17
2-7-2 رطوبت و آسایش انسان. 18
2-7-3 تابش و آسایش انسان. 19
2-7-4 باد و آسایش انسان. 19
2-8 محدوده آسایش و عوامل مؤثر بر آن. 20
2-9 آسایش اقلیم گردشگری. 21
2-10 پیشینه تحقیق. 22
2-10-1 مطالعات انجام شده در خارج از کشور 23
2-10-2 مطالعات انجام شده در ایران. 26
3فصل سوم ( داده ها و روش پژوهش) 30
3-1 روش و چارچوب نظری پژوهش.. 31
3-2 معرفی داده ها و داده های مطالعاتی. 31
3-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 32
4فصل چهارم ( تجزیه و تحلیل زیست اقلیم انسانی) 33
4-1 عوامل شکل دهنده جغرافیای طبیعی جزیره کیش 35
4-1-1 توپوگرافی. 35
4-1-2 شیب و جهت شیب جزیره کیش.. 36
4-2 عوامل شکل دهنده اقلیم جزیره کیش.. 38
4-3 توده های هوای مؤثر بر جزیره کیش.. 38
4-3-1 روباد نیمه استوایی. 39
4-3-2 پرفشارجنب حاره 39
4-4 بررسی فراسنج های اقلیمی جزیره کیش.. 40
4-4-1 دما 40
4-4-2 رطوبت نسبی. 43
4-4-3 تابش.. 45
4-4-4 بارش.. 46
4-4-5 باد 47
4-5 شاخص های آسایش اقلیمی. 50
4-5-1 شاخص اقلیم توریستی (TCI) 50
4-6 شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET) 61
4-7 بررسی شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET) جزیره کیش.. 63
4-8 روش شاخص متوسط نظر سنجی پیش بینی شده (PMV) 65
4-9 بررسی شاخص متوسط نظر سنجی پیش بینی شده (PMV) جزیره کیش.. 67
4-10 روش شاخص پیش بینی درصد نارضایتی PPD 69
4-11 روش تعادل دمایی (TEK) 69
4-12 بررسی شاخص تعادل دمایی(TEK) جزیره کیش 70
4-13 روش شاخص دمای مؤثر استاندارد(SET) 71
4-14 بررسی شاخص متوسط نظر سنجی پیش بینی شده (SET) جزیره کیش.. 71
4-15 روش زیست اقلیمی ترجونگ.. 73
4-16 ارزیابی ضریب راحتی روز و شب به روش ترجونگ.. 74
4-17 ارزیابی ضریب راحتی اقلیم فیزیولوژیک جزیره کیش بر اساس روش ترجونگ.. 76
4-18 چگونگی ارزیابی تاثیر خنک کنندگی با به روش ترجونگ.. 90
4-19 ارزیابی تاثیر ضریب خنک کنندکی باد بر اقلیم فیزیولوژیک جزیره کیش به روش ترجونگ.. 93
4-20 جمع بندی نتایج شاخص ها 113
5فصل پنجم (نتیجه گیری، تحلیل فرضیه ها و پیشنهادات) 126
5-1 خلاصه عناصر اقلیمی. 127
5-1-1 دما 127
5-1-2 بارش.. 127
5-1-3 رطوبت نسبی. 127
5-1-4 تابش.. 127
5-2 خلاصه روش شاخص اقلیم توریستی(TCI) 128
5-3 خلاصه روش دمای معادل فیزیولوژیک (PET) 128
5-4 خلاصه روش متوسط نظر سنجی پیش بینی شده (PMV) 128
5-5 خلاصه روش دمای موثر (SET) 128
5-6 خلاصه روش زیست اقلیمی ترجونگ.. 129
5-7 تحلیل فرضیه ها 129
5-7-1 تحلیل فرضیه شماره یک. 129
5-7-2 تحلیل فرضیه شماره دو. 129
5-8 پیشنهادات.. 130
فهرست جداول
جدول 3‑1: مشخصات ایستگاه هواشناسی سینوپتیک جزیره کیش.. 32
جدول 4‑1: متوسط دمای فصول سال جزیره کیش طی دوره اماری(1991-2010) 42
جدول 4‑2: مولفه های مؤثر بر شاخص اقلیم آسایش گردشگری(TCI) 51
جدول 4‑3 مقادیر عددی شاخص (TCI) 53
جدول 4‑4: آستانه بارندگی و مقادیر شاخص مربوطه 53
جدول 4‑5: متغیر آفتاب و مبنای ارزیابی آن. 54
جدول 4‑6: روش ارزش گذاری متغیر باد 55
جدول 4‑7: طبقه بندی شاخص TCI شش ماه اول سال جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 57
جدول 4‑8: طبقه بندی شاخص TCI شش ماهه دوم سال جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 58
جدول 4‑9: ارزش نارسانایی پوشاک مختلف.. 61
جدول 4‑10:مقادیر آستانه روش PET. 62
جدول 4‑11: ارزش نارسانایی پوشاک مختلف روش PMV.. 65
جدول 4‑12: مقادیر آستانه روش PMV.. 67
جدول 4‑13: آستانه های تعیین شده برای شاخص TEK (برحسب درجه سانتی گراد) 70
جدول 4‑14: مقادیر آستانه روش SET (گوانزالس و همکاران، 1974) 71
جدول 4‑15: نفاهیم، نشانه ها و علائم نمودار ضریب راحتی برحسب ترجونگ.. 74
جدول 4‑16:مفاهیم، نشانه ها و علائم مونوگراف ضریب راحتی بر حسب ترجونگ.. 75
جدول 4‑17 : ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 78
جدول 4‑18: ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 79
جدول 4‑19: ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 80
جدول 4‑20: ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 81
جدول 4‑21: ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 82
جدول 4‑22 : ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 83
جدول 4‑23:ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 84
جدول 4‑24: ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 85
جدول 4‑25 :ادامه ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 86
جدول 4‑26 : ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 87
جدول 4‑27: ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 88
جدول 4‑28: ضریب راحتی نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 89
جدول 4‑29: ضریب تاثیر باد 91
جدول 4‑30: تاثیر مشترک باد در روز و شب بر حسب بررسی ترجونگ.. 91
جدول 4‑31: تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 96
جدول 4‑32:ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب به روش ترجونگ.. 97
جدول 4‑33: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب به روش ترجونگ.. 98
جدول 4‑34: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب به روش ترجونگ.. 99
جدول 4‑35: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب به روش ترجونگ.. 100
جدول 4‑36:ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب به روش ترجونگ.. 101
جدول 4‑37: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد نسبت روز به شب به روش ترجونگ.. 102
جدول 4‑38: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد به روش ترجونگ.. 103
جدول 4‑39: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد به روش ترجونگ.. 104
جدول 4‑40: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد به روش ترجونگ.. 105
جدول 4‑41: ادامه تاثیر ضریب خنک کنندگی باد به روش ترجونگ.. 106
جدول 4‑42: ادامه تاثیرضریب خنک کنندگی باد به روش ترجونگ.. 107
جدول 4‑43: اقلیم فیزیولوژیک نسبت روز به شب جزربره کیش به روش ترجونگ.. 109
جدول 4‑44 : ادامه اقلیم فیزیولوژیک نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 110
جدول 4‑45 : ادامه اقلیم فیزیولوژیک نسبت روزه به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 111
جدول 4‑46 : ادامه اقلیم فیزیولوژیک نسبت روز به شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 112
جدول 4‑47: مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 114
جدول 4‑48: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 115
جدول 4‑49: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 116
جدول 4‑50: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 117
جدول 4‑51: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 118
جدول 4‑52: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 119
جدول 4‑53: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 120
جدول 4‑54: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 121
جدول 4‑55: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 122
جدول 4‑56: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 123
جدول 4‑57: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 124
جدول 4‑58: ادامه مقایسه روشها و ارزیابی تطبیقی شاخص های TCI، PMV ، PET ، SET و ترجونگ جزیره کیش.. 125
فهرست اشکال
شکل 1‑1: موقعیت جغرافیایی جزیره کیش.. 8
شکل 4‑1 : نقشه نقاط ارتفاعی جزیره کیش بر حسب متر. 36
شکل 4‑2: نقشه جهت شیب و عمق آبهای ساحلی جزیره کیش.. 37
شکل 4‑3: گلباد جهت و میانگین سرعت سالانه باد جزیره کیش طی دوره آماری(1991-2010) 49
شکل 4‑4: نمودار مورد استفاده برای محاسبه شاخص های CID و CIA.. 52
شکل 4‑5:مقیاس گرافیکی جهت محاسبه رتبه فراسنج باد 55
شکل 4‑6 :نتایج نهایی شاخص آسایش اقلیم گردشگری (TCI) در ایستگاه مورد مطالعه 59
شکل 4‑7: نمودار روند تغییرات روزانه شاخص TCI جزیره کیش.. 60
شکل 4‑8: نمودار ماهانه تغییرات شاخصTCI جزیره کیش.. 60
شکل 4‑9: نتایج نهایی روزانه شاخص آسایش اقلیم گردشگری (PET) در ایستگاه مورد مطالعه 64
شکل 4‑10: نمودار ماهانه روند تغییرات شاخص PET جزیره کیش.. 65
شکل 4‑11: نتایج نهایی روزانه شاخص آسایش اقلیم گردشگری (PMV) در ایستگاه مورد مطالعه 68
شکل 4‑12: نمودار ماهانه روند تغییرات شاخص PMV جزیره کیش.. 69
شکل 4‑13: نتایج نهایی شاخص آسایش اقلیم گردشگری(SET) در ایستگاه مورد مطالعه 72
شکل 4‑14: نمودار ماهانه روند تغییرات شاخص SETایستگاه کیش.. 73
شکل 4‑15: محدوده ضرایب راحتی، برحسب ترجونگ (1966) 74
شکل 4‑16: نتایج نهایی تاثیرضریب راحتی اقلیم فیزیولوژیک جزیره کیش به روش ترجونک. 76
شکل 4‑17 : نمودار ماهانه ضریب راحتی روز جزیره کیش به روش ترجونگ.. 77
شکل 4‑18: نمودار ماهانه ضریب راحتی شب به روش ترجونگ جزیره کیش.. 77
شکل 4‑19: ضریب تاثیر باد و دفع انرژی بر حسب کیلوکالری بر متر مربع. 90
شکل 4‑20: نتایج نهایی تاثیر خنک کنندگی باد بر اقلیم فیزیولوژیک جزیره کیش به روش ترجونگ.. 94
شکل 4‑21 : نمودار ماهانه تاثیرضریب خنک کنندگی باد در روز جزیره کیش به روش ترجونگ.. 94
شکل 4‑22 : نمودار تاثیر ضریب خنک کنندگی باد در شب جزیره کیش به روش ترجونگ.. 95
فهرست نمودار
نمودار 4‑1: میانگین ماهانه دمای جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 41
نمودار 4‑2: رزیم ماهانه دمای جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 42
نمودار 4‑3 : رزیم ماهانه دمای جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 42
نمودار 4‑4 : حداقل ماهانه رطوبت نسبی جزیره کیش طی دوره آماری(1991-2010) 43
نمودار 4‑5 : حداکثر رطوبت نسبی ماهانه جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 44
نمودار 4‑6 : رژیم ماهانه رطوبت نسبی جزیره کیش طی دوره آماری(1991-2010) 44
نمودار 4‑7: رژیم ماهانه رطوبت نسبی جزیره کیش.. 45
نمودار 4‑8 : متوسط ماهانه ساعات آفتابی جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 46
نمودار 4‑9: میانگین ماهانه بارش جزیره کیش طی دوره آماری (1991-2010) 47
نمودار 4‑10: میانگین سرعت روزانه باد جزیره کیش در دوره آماری (1991-2010) 49
نمودار 4‑11: روند تغییرات روزانه شاخص PET جزیره کیش.. 64
نمودار 4‑12:روند تغییرات روزانه شاخص PMV جزیره کیش.. 68
نمودار 4‑13: روند تغییرات روزانه شاخص TEK جزیره کیش.. 70
نمودار 4‑14:روند تغییرات روزانه شاخص SET جزیره کیش.. 72
مقدمه
امروزه توریسم، بخش بزرگی از اقتصاد جهانی را تشکیل میدهد و در حال تبدیل شدن به بزرگترین و سودآورترین صنعت جهان است. طبق پیشبینیهای سازمان جهانی توریسم، در سال 2020 میلادی جمعیت جهانگردان به 6/1 میلیارد نفر و درآمد حاصله از آن نیز به 2000 میلیارد دلار خواهد رسید. درآمد بالا، هزینه های نسبتا پایین و پیامدهای منفی کمتر توریسم نسبت به فعالیت های دیگر بشری باعث توجه و تمایل شدید کشورهای جهان به این صنعت گردیده است.
بنابراین میتوان گفت که گردشگری فعالیتی علمی است که تحت تاثیر عوامل گوناگونی است که آب و هوا یکی از آنها محسوب می شود. بدین ترتیب آب و هواشناسی نیزدانشی خواهد بود که در توسعه این صنعت نقش ایفا می‌کند. با وجود برجستگی نقش آب و هوا در فعالیت های گوناگون گردشگری، وجود ارتباط محکم و ناگسستنی بین گردشگری وآب و هواشناسی انکار ناپذیر است.
از بین عوامل موثر بر زندگی، آسایش و سلامتی انسان، میتوان به شرایط اقلیمی اشاره کرد بهطوریکه مطالعه این تاثیرات شاخه جدیدی از علم را تحت عنوان زیست اقلیم شناسی انسانی یا زیست هواشناسی انسانی را به وجود آورده است این علم تاثیر شرایط اقلیمی را روی زندگی انسان، مطالعه می‌کند. بنابراین امروزه مطالعه و شناسایی محدودیتها و مخاطرات تهدید کننده اقلیمی و آگاهی از جاذبهها و پتانسیلهای نهفته در ویژگیهای جغرافیایی در ماهها و فصلهای مختلف سال به منظور بهرهوری از آن در برنامهریزیهای مختلف شهری وگردشگری از اهمیت ویژهای برخوردار است. لذا با ارزیابی زیست اقلیم انسانی میتوان با در نظر گرفتن فراسنجهای اقلیمی در زمان ومکانهای مختلف به محیطی همراه با آسایش دست یافت که زمینه ساز شرایط مطلوب و یا نسبتاً مطلوب برای فعالیتهای معیشتی و زیستی انسان باشد. بدین سان بحث پیرامون مقوله آسایش جهت استمرارفعالیت انسان و تکامل جسمی و روحی او مقوله ای بسیار با اهمیت میباشد. از آنجایی که مطالعه وشناخت ویژگیهای مکانها به منظور بهبود شرایط زیست انسان زیر بنای بسیاری از برنامهریزیهای اصولی است، از این رو بررسی و شناخت پتانسیلهای زیست اقلیمی میتواند در بسیاری از عرصههای مختلف فعالیت انسانی کارساز باشد. هدف اصلی این تحقیق، سعی در بررسی چگونگی تأثیرگذاری فراسنجهای اقلیمی بر ساختار فیزیولوژی انسان و در نهایت تهیه تقویم آب و هوا و گردشگری روزانه جزیره کیش میباشد. هم اکنون شاخصهای متفاوتی برای مطالعه زیست اقلیم انسانی ارائه شدهاست که با بکارگیری آنها میتوان زمینهای پایدار برای آمایش زمین، اشاعه فرهنگ توریسم و مصرف بهینه انرژی را در کشور پایهگذاری کرد. بنابراین در این پژوهش سعی شدهاست، با توجه به کمبود مطالعات مدون و به هنگام در زمینه زیست اقلیم جزیره کیش با شیوههای نوین اجرای این تحقیق با اهمیت تلقی میشود.
در این پژوهش از شاخصهای TCI,PMV,PET,SET و روش علمی ترجونگ که از دسته روشهای مطرح زیست اقلیم در سطح جهانی میباشند استفاده شده است. نتایج این تحقیق میتواند مقدمهای برای ارائه راهکارهای مدیریتی دربرنامهریزی توریستی جزیره کیش باشد.
این پژوهش در 5 فصل تنظیم شده است :
فصل نخست به کلیت پژوهش میپردازد. فصل دوم به ادبیات تحقیق اختصاص دارد. فصل سوم دربارهی داده ها و روش تحقیق می باشد. فصل چهارم شامل یافتههای تحقیق بوده که در این فصل به بررسی ارتباط فراسنجهای اقلیمی و آسایش انسان در غالب شاخصها و روشها اقدام شده است. فصل پنجم به خلاصه مطالب، نتیجه گیری، تحلیل فرضیهها و ارائه پیشنهادات اختصاص یافته است.
1 فصل اول ( کلیات پژوهش)
در این فصل به بررسی کلیات پژوهش پیرامون اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف اصلی و فرعی که قصد نیل به آنها را داریم و ارائه سوالات ویژه پژوهش و فرضیه ها، و کاربرد نتایج، روش ها وابزارهای گردآوری اطلاعات مورد نیاز و بیان ویژگیهای طبیعی جغرافیایی جزیره کیش مبادرت شده است.
1-1 بیان مساله
امروزه صنعت گردشگری یکی از امید بخش ترین فعالیتهایی است که از آن به عنوان گذرگاه توسعه[1]یاد می کنند( اسواربوک[2]،1998) به گونه ای که نیمه دوم قرن بیستم را باید عصر صنعت گردشگری نام نهاد( پاپلی یزدی و سقایی ،1386: 6) که براساس پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی[3] تا سال 2020 حدود 6/1 میلیارد توریسم بین المللی وجود خواهد داشت و درآمد حاصل از آن به ارزش تقریبی2 تریلیون دلار در سطح جهان می شود گرچه ایران از نظر جاذبه های اکو توریستی در میان 10 کشور برتر دنیا قرار دارد( ارمغان ،1386: 236 )اما متاسفانه همه آمارهای سازمان جهانی جهانگردی نشان از روند بسیار کند ورود گردشگران به ایران و در نتیجه سهم ناچیز این صنعت در درآمد ناخالص ملی کشورمان حکایت دارد (کارگر، 1386). اقلیم میتواند به عنوان یک ثروت اقتصادی برای گردشگری (دی فریتاس[4] ، 2003 :47 ) و به عنوان یک شاخص محلی برای جذابیت منطقه مطرح باشد (وسکنکلوز[5] و همکاران ، 2007). تاثیر هوا و اقلیم نه تنها به پیدایش گردشگری میانجامد بلکه سبب تقاضای توریستی میشود( محمدی،174:1385) از اینرو وابستگی زیاد اقلیم و گردشگری به یکدیگر به گونهای که دارا بودن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیتها و توانهای بالقوه برای گردشگری محسوب میشود،شناخت ویژگی های هرمنطقه ، بخصوص آب وهوا می تواند در امر برنامه ریزی و آمایش سرزمین نقش عمده ای ایفا نماید و پهنه بندی اقلیمی جهت دستیابی به توسعه همه جانبه در ابعاد مختلف زمانی – مکانی ضروری میباشد (گرامی مطلق، شبانکاری،1385 : 187 ). هیلوتروپیسم[6] بهترین مثال در این زمینه به شمار می رود بطوریکه معلوم شده است تعداد زیادی از گردشگران به جستجوی مناطقی می پردازند که از آفتاب آنجا لذت ببرند، درجه حرارتهای بالا و برف مثال هایی از اهمیت منابع اقلیمی برای توریسم تابستانی یا زمستانی محسوب می شود. بنابراین آب و هوا را می توان منبعی در نظر گرفت که توسط گردشگر مورد بهره برداری قرار می گیرد(ذوالفقاری ، 1389 : 46،48) از اینرو شناخت دقیق و تحلیل علمی این پدیده می تواند چهارچوب مطمئنی برای برنامه ریزی متناسب با ظرفیت گردشگری منطقه و گردشگران فراهم آورد. جزیره زیبای کیش بهعنوان نخستین منطقه آزاد تجاری، صنعتی و سیاحتی کشوربا داشتن دریای پاک و شفاف، سواحل آرام با ماسه های مرجانی که مشاهده آبزیان در عمق چند متری مقدور می سازد و اماکن تاریخی از قبیل شهر باستانی حریره، مجموعه قنات با قدمت 2000 ساله و اماکن تفریحی، ورزشی، بازارها و مراکز اقامتی مدرن و فرودگاه و بندرگاه بین المللی این ظرفیت را دارد تا با شناسایی و ارزیابی شرایط اقلیمی منطقه با استفاده از شاخص ها و عناصر مختلف اقلیمی به عنوان یک قطب گردشگری درکشور ودر دنیا مطرح گردد با توجه به مطالب عنوان شده این پژوهش در نظر دارد با استفاده از شاخص های اقلیم توریستی(TCI , SET , PMV , PET TEK ) و روش ترجونگ به ارزیابی و شناسایی آسایش اقلیمی در طی روزهای سال در سطح جزیره کیش بپردازد، بدین منظور پاسخگویی به سئوالات زیر مد نظر میباشد. اگرچه تحقیقات مختلفی در زمینه آب و هوا و گردشگری جزیره کیش انجام گرفته است. اما کمبود مطالعات مدون، تمرکز بر روشهای خاص زیست اقلیمی و عدم استفاده از دادههای با بازه زمانی روزانه مساله اساسی این تحقیق است.
1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش
توسعه گردشگری، به ویژه در کشور های کمتر توسعه یافته عامل موثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می شود ) نکویی صدر، 1388 : 12) تحقیقات نشان داده است که نیازهای گردشگران به اطلاعات اقلیمی به طور قابل توجهی طی سال های اخیردگرگون شده است. وابستگی زیاد اقلیم و گردشگری به یکدیگر به گونه ای که دارا بودن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیت ها و توان های گردشگری محسوب می شود و اغلب مسافران درانتخاب مکان و زمان سفر به شرایط آب و هوایی توجه می کنند. لذا با توجه به اینکه بهره برداری از توانهای محیطی در هر منطقه می تواند زمینه ساز توسعه آن مکان باشد و خصوصاً که اقلیم یکی از عوامل اساسی در توسعه مناطق محسوب می شود و اینکه جزیره کیش با داشتن توانها و جاذبه های ویژه و غنی، در صورت برنامه ریزی عملی و هدفمند می تواند در تمام بخش های مختلف زیربنایی توسعه گردشگری ایفای نقش نماید، بنابراین اهمیت و ارزش این پژوهش در مطالعه بررسی علمی تاثیر اقلیم بر آسایش و راحتی انسان و تطبیق آن با ویژگی های اقلیمی جزیره کیش در دورههای زمانی، روزانه می باشد، همچنین در جهت تصمیم گیری برنامه ریزان گردشگری جزیره کیش می تواند مفید و موثر واقع شود.
1-3 اهداف پژوهش
هدف کم کردن فاصله بین یک وضعیت مطلوب و وضعیت موجود است (بحرینی،347:1382)
هدف از انجام این پژوهش شامل موارد زیر میباشد:
1-3-1 اهداف اصلی
نوعی هدف است که پس از پایان پژوهش (معمولا پژوهشهای کاربردی) حاصل تحقیق منجر به آن خواهد شد.
1- تهیه تقویم اقلیم گردشگری روزانه جزیره کیش و شناخت محدودیت ها و قابلیتهای اقلیم گردشگری محدودهی مورد مطالعه
2-شناخت عناصر غالب در تعیین زیست اقلیمی انسانی جزیره کیش
1-3-2 اهداف فرعی
1- شناخت فراسنج های موثر در محاسبه ضریب خنک کنندگی از جمله ساعت آفتابی و سرعت متوسط باد.
2- شناخت زیست اقلیمی جزیره کیش از لحاظ درجه آسایش یا عدم آسایش
3- مقایسه روشهای ترجونگ ، TCI,PMV,PET,PPD,TEK در دوره زمانی روزانه
4- توان سنجی اقلیم گردشگری جزیره کیش بر اساس روشهای TCI,PMV,PET,PPD,TEK در دورههای زمانی روزانه
1-4 سئوالات و فرضیه های اساسی پژوهش
در این پژوهش سعی بر آن است که سؤالات ویژه پژوهش پاسخ داده شود و همچنین صحت فرضیههای شماره 1و 2 مورد ارزیابی قرار گیرد.
1- آیا هر یک از روشهای اقلیم فیزیولوژیک قادر به تفکیک زمانی اقلیم گردشگری جزیره کیش میباشند؟
2- از لحاظ شرایط اقلیمی زمان مناسب برای گردشگری چه مواقعی است؟
فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیدهها ،اشیاء و متغیرها که محقق را برای کشف مجهول کمک می نماید. بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی، که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد.( حافظ نیا، 110:1377 )
در رابطه با جزیره کیش بعنوان منطقه مورد بررسی در این پژوهش فرضیه های زیر متصور است:
1) هر یک از روشهای اقلیم فیزیولوژیک قادر به تفکیک زمانی اقلیم گردشگری جزیره کیش میباشند.
2) به نظر میرسد زمان مناسب برای گردشگری در محدودهی مطالعاتی کوتاه باشد.
1-5 کاربرد نتایج پژوهش
با توجه به نقشی که آب و هوا در فعالیت های گردشگری دارد نتایج این پژوهش می تواند:
1- در تصمیم گیری به برنامه ریزان صنعت توریسم و ارائه راهکارهای اساسی جهت برنامه ریزی صنعت جهانگردی خصوصاً سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می تواند نقش داشته باشد.
2- تقویم مناسب را برای توسعه فعالیت های اقلیم گردشگری منطقه از نظر زمانی و مکانی ارائه دهد.
3- برای برنامه ریزان اقلیم کاربردی مفید واقع خواهد شد .
4- مناسبترین زمان را برای اقامت یا سکونت افرادی که دارای حساسیت یا بیماریهای ریوی، تنفسی، قلبی و … می باشند را مشخص کند.
1-6 استفاده کنندگان از نتایج پژوهش
از نتایج این تحقیق ادارهها و سازمانهای زیر استفاده خواهند نمود:
1) دانشگاه ها و مراکز و موسسات آموزش عالی کشور
2) مراکز پژوهشی کشور
3) دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد کشور
4) سازمان منطقه آزاد کیش ( معاونت گردشگری)
5) سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری
6) برنامه ریزان صنایع گردشگری ( دفاتر و آژانس های خدمات مسافرتی و گردشگری، تورگردانان )
7) گردشگران داخلی و خارجی
1-7 روش و ابزار گردآوری اطلاعات
اندازه گیری و سنجش متغیرهای مورد مطالعه به نحو مطلوب در صورتی میسر میگردد که محقق بتواند: اولاً، اطلاعات مرتبط با مسأله تحقیق را گردآوری کند، ثانیاً، این اطلاعات را به خوبی استخراج و طبقه بندی نماید و ثالثاً، تجزیه و تحلیل آن ها را برای او مقدور نماید ( حافظ نیا ، 1387 : 146 ). جهت تهیه پیشینه تحقیق و همچنین درک مبانی نظری تحقیق و با هدف جمع آوری اطلاعات مربوط به مطالعات مشابه انجام شده:
1- از مطالعات کتابخانه ای و سایت های معتبر و ترجمه مقالات مختلف استفاده شده است.
2- مراجعه حضوری به سازمان ها و ارگانهای مرتبط با موضوع پژوهش
3- جمع آوری اطلاعات از مطالعات و گزارش های انجام شده در گذشته
4- تهیه بانک اطلاعاتی بر اساس دوره ی آماری مطالعه حاضر در دوره زمانی روزانه، ماهانه، فصلی
و سالانه
5- استفاده از سایت های اینترنتی
1-8 موقعیت جغرافیای طبیعی
1-8-1 موقعیت ریاضی جزیره کیش
جزیره کیش با مساحت 91 کیلومتر مربع در بین 26 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و53 درجه و59 دقیقه طول شرقی واقع شده است.
1-8-2 موقعیت نسبی جزیره کیش
جزیره کیش، پیرامون ساحلی 43 کیلومتر و شکل کلی تقریباً بیضی، در فاصله 18 کیلومتری بندر گرزه (بندر آفتاب) سرزمین پیوسته ایران در خلیج فارس قراردارد. از شرق جنوب شرقی به جزیره فرور با فاصله 48 کیلومتر و از جنوب جنوب شرقی به بندر ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی با فاصله 230 کیلومتر از غرب به بندرالدمام درعربستان با فاصله 375 کیلومترمی رسد. کیش در ربع اول راستای سواحل 1359کیلومتری جنوب ایران در دهانه ی خلیج فارس وتقریباً در نزدیک بخش پایانی این آبراه در محدوده تنگه هرمز واقع است.
شکل 1‑1: موقعیت جغرافیایی جزیره کیش
2 فصل دوم ( ادبیات تحقیق)
در این فصل به بیان چارچوب نظری پژوهش پیرامون واژگان به کار رفته در این تحقیق، و نیز به دلیل اهمیت شرایط اقلیمی و تاثیر آن بر آسایش انسان مطالعات زیادی که در رابطه با زیست اقلیم انسانی در سطح ایران و جهان شده به ذکر آنها پرداخته ایم.
2-1 چارچوب نظری پژوهش
واژگانی که موضوع پژوهش به آنها می پردازد عبارتند از :
2-1-1 اقلیم[7]
هوای غالب یک محل در دراز مدت را اقلیم گویند. اقلیم دستگاهی است که از هم بر کنش خرده سامانه هایی نظیر هوا سپهر، آب سپهر، زیست سپهر، سطح خشکی ها و نیز فرایندهای متداخل ومرتبط با آنها تشکیل می شود. دستگاه اقلیم از عوامل خارجی متاثر می گردد. مهم ترین و کلیدی ترین عامل موثر بر این سامانه خورشید است(عساکره،1:1386).
2-1-2 زیست اقلیم انسانی[8]
زیست اقلیمی انسانی یا زیست اقلیم شناسی علمی است که تأثیر شرایط جوی و اقلیمی را روی انسان مطالعه می کند(کاویانی،77:1372).
2-1-3 شاخص[9]
عموماً بیانگر، مفهوم یا سازه پیچیده ی واحدی است که از ترکیب چند معرف در یک اندازه مرکب، مشترک، درست شده است(نایبی،111:1386).
2-1-4 منطقه آسایش[10]
منطقه ای است که با توجه به در هم آمیختگی فراسنج های مجموعه حرارتی محیط یعنی، دما، رطوبت، باد و تابش، اکثر افراد (80%) در آن منطقه احساس آسایش می کنند(قیابکلو،66:1380).
2-1-5 گردشگری و گردشگر
گردشگری به عنوان یک علم میان رشته‌ای دارای ابعاد گسترده و پتانسیل عظیمی است که با شناخت و بهره گیری از آن می توان حوزه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه را متحول نمود وبعلت ارتباط با سایر علوم با گرایش های مختلف علمی خود قابلیت نگرش‌های متفاوت را دارا میباشد، ولی در ریشه و مبنا تمامی تعاریف دارای نکات کلیدی مشترکی میباشد که خود سبب ارائه تعاریف بسیاری از آن گردیده است. اصطلاح «« توریست »» یا جهانگرد از قرن نوزدهم معمول شد، در آن زمان اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت نمایند. این جوانان در آن زمان توریست نامیده می شدند و بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند و بعدا” با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق می شد که اصولا” به این منظور سفر می رفتند. کمکم کلمه توریست به بعضی زبان ها ی دیگر نیز وارد شده و از آن واژه توریسم بوجود آمد. در زبان فارسی کلمه سیاح (توریست ) در گذشته به کسانی گفته می شد که با هدف و منظور شخصی دست به سفر می زد و این واژه در زبان فارسی تا نیمه اول قرن بیستم در معنی فوق به کار می رفت تا آنکه واژه های گردشگر وگردشگری یا جهانگرد و جهانگردی جای آن را گرفت ( رضوانی ، 1374 : 15 ) در تعاریف اولیه بیشتر بر بعد فاصله تأکید گردیده و گردشگران بر مبنای فاصله‌ای که از محل مسکونی داشتند، طبقه‌بندی می‌شدند. به گونهای که کمیسیون ملی گردشگری آمریکا (1973) در تعریف گردشگری داخلی فاصله پنجاه مایل را در نظر گرفته که دربر گیرنده تمامی سفرها به جز سفر برای کار می‌شد ( گارتنر، 1996 : 5 )[11]. در بعد جغرافیایی گردشگری زمانی از فعالیت‌گذران اوقات فراغت یا تفریح که مستلزم غیبت شبانه از مکان مسکونی عادی است تعریف میشود ( اسکینر ، 1999 : 280 )[12]. از بعد اجتماعی نیز تعریف گردشگری، فصل مشترک بین زندگی عادی ساکنان بومی و زندگی غیرعادی گردشگران را دربر میگیرد ( برنارد ، 1996 : 552 )[13]. گردشگر کسی است که برای یک دوره 24 ساعته یا بیشتر به کشوری غیر از محل اقامت خود مسافرت می کند و یا اینکه هدف آنها استراحت، گردش، سرگرمی و آشنایی با مردم بود، نه کسب درآمد و اشتغال به کار ( ارمغانی ، 1386 : 2) است. به طور کلی گردشگر به کسی اطلاق می شود که به مکانی غیر از محل سکونت سفر کرده و هدفش مقاصد کاری و یا استفاده از اوقات فراغت باشد و مخارج او در مقصد، از درآمدی که در محل سکونت بدست آورده پرداخت شود. تعریف فوق تعریفی نسبتا جامع است که شامل همه انواع گردشگری می شود ( موسایی ، 1390 : 16). ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ، ﺑﻪ ﻓﺮﺩﻱ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻛﺴــﺐ ﻭﻛﺎﺭ ﻣﺪﺕ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ 24 ﺳــﺎﻋﺖ ﻭ ﻛﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﺎﻝ، ﺑﻪ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻲ ﻏﻴــﺮ ﺍﺯ ﻣﺤﻞ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺧــﻮﺩ ﻣﻲﺭﻭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، ﮔﺮﺩﺷــﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ.
2-2 عوامل مؤثر بر گردشگری
عوامل بی شماری در توسعه گردشگری نقش دارند. ارتباط و تعامل بین آنها توسعه گردشگری را شکل میدهد. سه عامل اصلی در توسعه گردشگری عبارتند از : گردشگران، مردم منطقه، و ویژگی های مقصد (الوانی و پیروز بخت ، 1385 : 112) به عبارت دیگر میهمانان، میزبانان و جاذبه ها سه عامل اصلی در توسعه گردشگری اند (ترایب ، 1997 : 32)[14]. و سه بعد اصلی گردشگری ، سرمایه ، مدیریت و فناوری و دو رکن فرعی آن عوامل طبیعی و مجموعه میراث فرهنگی است (پاپلی یزدی و سقایی، 1387 :64 ). در میان عوامل شکل دهنده، تشکیلات و ساختار گردشگری و وجود سرمایه از بنیان های ضروری است. فناوری مناسب به عنوان یک زیر ساخت، جریان گردشگری را متحول می کند وسرمایه عامل تاثیر گذار در روند ممتد گردشگری است. افزایش ورود گردشگران خارجی به کشور با تجهیزات و گسترش برخی از امکانات رابطه مستقیمی دارد گسترش امکانات رفاهی و زیربنایی، بهبود بهداشت، بهبود خطوط ارتباطی از جمله فعالیت هایی است که به بهبود وضعیت گردشگری کمک می کند لذا برخی از عوامل موثر بر توسعه صنعت توریسم و گردشگری عبارتند از:
وجود امکانات رفاهی و اقامتی مناسب
امنیت کافی برای گردشگران
وجود جاذبه های وسیع و استاندارد بودن آنها
وجود خدمات بهداشتی در مراکز اقامتی و بین جاده ای
تبلیغات مناسب
برخورد رفتاهای فرهنگی مناسب
با این وجود گسترش گردشگری را نه تنها باید موجب رونق اقتصادی، بلکه باید موجب گسترش روابط بین المللی، همزیستی مسالمت آمیز، استحکام دوستی ها و گسترش صلح و امنیت جهانی دانست (پاپلی یزدی و سقایی ، 1386 : 5 ).
2-3 مفهوم آب و هوا
آب و هوا یا اقلیم از لغت یونانی کلیما «Klima» گرفته شده است و اصلا به معنی خمیدگی و انحراف بوده و اصطلاحا به معنی تمایل و انحراف ناحیه از زمین نسبت به آفتاب است ( فرهنگ دهخدا ) . هواشناسی، هوا را تبیین می‌کند و به مجموعه شرایط جوی کوتاه مدت یک مکان خاص اصطلاحا” هوا (Weather )گفته می شود که وضعیت جوی را بطور عام و برای یک لحظه بررسی می‌کند اما اقلیم شناسی آب و هوا را شناسایی و تبیین می کند، تیپ غالب یک مکان معین در دوره طولانی مطالعه و تفاوتهای آب و هوایی مکانها را کشف می‌کند به عبارت دیگر هوا ترکیب عناصر جوی یا شرایط فیزیکی جو حاضر در یک مکان و زمان معین و فرایندهای حاصل از آنها در مقیاسهای زمانی روزها، هفته ها، و ماههاست. آب و هوا یا اقلیم (climate ) نمایش عمومی جو و فرایندهای هوا در یک مکان یا ناحیه معین طی یک دوره زمانی طولانی است و به وسیله توزیع فراوانیها، میانگین ها و فرایندهای مقادیر هواشناسی درمقیاس دوره های عادی اغلب سی ساله مشخص می شود (ذوالفقاری ، 1389 : 6). اقلیم شناسی عبارت است از مطالعه علمی اقلیم یعنی توصیف و نمایش اقالیم، تجزیه و تحلیل عوامل، تفاوت بین اقالیم و کاربرد اطلاعات اقلیمی در حل مسائل جامعه (هاسچک[15] ، 1980) به عبارت دیگر هدف اقلیم شناسی عبارت است از کشف و تبیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداری از آن در جهت منافع انسان. اقلیم به عنوان موضوع اصلی علم اقلیم شناسی از زمانهای بسیار دور برای انسان و جامعه علمی شناخته شده بوده است. مردم عامه آن را وضعیت دراز مدت حالات اتمسفر می دانستند و آن را با بیان روزهای بارانی، هوای خشک و پرازگردوغبار، بادهای شمالی یا جنوبی و غیره توصیف می کردند. آناکسیمندر (رامنی ، 1968 )[16] در تهیه اولین نقشه جهان، زاویه پرتوهای خورشید را اندازه گرفت و براساس این اندازه گیری کره زمین را به پنج ناحیه متفاوت از نظر میل خورشید تقسیم کرد. واژه اقلیم در زبان فارسی به معنی مملکت، کشور و ناحیه ای از عالم است که از نظر آب و هوا و سایر اوضاع طبیعی با نواحی دیگر فرق دارد ( فرهنگ عمید ، 1362) از نظر علمی، اقلیم عبارت است از سنتز هوا یا به عبارت دیگر وضعیت دراز مدت اتمسفر یک مکان (دارست[17] ، 1951). مجموعه اطلاعات آماری هوا که در توصیف یک مکان یا منطقه دخالت می کند اقلیم نام دارد (محمدی ، 1385 : 2). عمده ترین عامل هر توزیع آماری میانگین آن است که تا اواخر قرن نوزدهم مهمترین آماره تعریف اقلیم محسوب می شد. اگر چه امروز بسیاری از افراد عامه و حتی اقلیم شناس ها آن را بکار می برند، اما در اواخر قرن نوزدهم «« کوپن »» اعلام کرد که اقلیم یک منطقه فقط از طریق محاسبه میانگین دراز مدت عناصر هواشناسی آن تشریح و توصیف نمی شود ( استرینگر[18] ، 1982 )، بلکه در توصیف اقلیم یک مکان باید به فرین ها و فراوانی ها توجه کرد بنابراین امروزه اقلیم از طریق بررسی فراوانی حدوث عناصر اقلیمی یک مکان مانند دما، بارش، نم نسبی، ابرناکی، شدت تابش، جهت باد و … تعیین می شود.
2-4 نوسانات و تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی یکی از ویژگیهای طبیعی چرخه اتمسفری میباشد که بر اثر ناهنجاری ها و یا نوساناتی در روند پارامترهای هواشناسی از جمله بارندگی و دما حاصل میشود (رضئیی و همکاران، 1382 ). شواهد نشان میدهند از گذشته های دور تاکنون شرایط اقلیمی جهان بارها دچار تغییرات و تحولات کلی گشته است، به خصوص در دوران کواترنر که کوتاهترین و جدیدترین دوره ی زمین شناسی است، این تغیرات چشمگیرتر بوده به گونه ای که موجب دگرگونی کلی در سیمای کره زمین شده است (شهابفر و همکاران، 1382) به طور کلی اقلیم سیستم پیچیده ای است که عمدتاً به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای در حال تغییر است. تغییر اقلیم در عصر حاضر به عنوان مهمترین تهدید برای توسعه پایدار مطرح است، که به منابع طبیعی، منابع پایه، محیط زیست، سلامت انسان، امنیت غذایی، فعالیتهای اقتصادی و غیره آسیب می رساند یکی از عوامل مشخص کننده ی تغییرات اقلیمی، بروز تغییرات در پدیده های اقلیمی حدی از جمله تشدید چرخه هیدرولوژی، تغییر در فرکانس خشکسالی ها، سیلها و گسترش تغییر دامنه تحت پوشش سیل و خشکسالی در مناطق جدید است (تقوی و محمدی، 1386) دقیقاً مشخص نیست که تغییر اقلیم چه تأثیری بر دامنه تغییرات درجه حرارت خواهد گذاشت حتی اگر هیچ تغییری در این زمینه صورت نگیرد باز متوسط درجه حرارت به دلیل افزایش فراوانی درجه حرارتهای بالاتر از آستانه های ویژه، افزایش خواهد یافت. تغییرات فراوانی و توزیع بارندگی کمتر قابل پیشگویی است ولی ترکیب درجه حرارتهای بالا و خشکی یا سیل احتمالاً باعث میشود که تغییر اقلیم جهانی در برخی مناطق بیشترین مخاطره را به دنبال داشته باشد ) کوچکی و همکاران ، 1377 ). طی دگرگونی های گذشته اقلیم ، دوره های گرم جای خود را به دوره های سرد داده اند و دوره های گرم و مرطوب، پیوسته با دوره های سرد و خشک در تناوب بوده است ( کاویانی و علیجانی ، 1380 ). بسیاری از دگرگونی ها تدریجی و آرام بوده اند و آثار ناشی از آنها به صورت آنی به منصه ظهور نرسیده، بلکه به طور تدریجی در طی زمان بروز کرده است ( رامشت ، 1371). امروزه تغییر اقلیم یک موضوع اصلی در مجامع علمی و در میان نشریات است و خطر تغییر آب و هوا حتمی است اما هنوز ناشناخته هایی در مورد سرعت این گرم شدن وجود دارد. تمامی متخصصین در این موضوع توافق دارند که در صورت حفظ وضع موجود، دمای کلی کره ی زمین تا پایان قرن بیست و یکم 2 تا 5 درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت در ایران نیز این دو عنصر(دما و بارش ) از عناصر اصلی تمایز آب و هوای نواحی مختلف کشور از یکدیگر به شمار میآیند. بررسی ها نشان می دهند که دمای شبانه ایران با آهنگ 3 درجه در هر صد سال و دمای روز هنگام با آهنگ 1 درجه در هر صد سال افزایش داشته است. به این ترتیب دمای شبانه روزی کشور با آهنگ 2 درجه درهر صد سال درحال افزایش است. دراین صورت آهنگ گرم شدن ایران چهار برابر سرعت گرمایش جهانی است( مسعودیان ، 1390 : 95 ). در نهایت در تغییر اقلیم نقش انسان وفعالیت های او در زمینه های مختلف بسیار بارز است از این رو مسئله تغیر اقلیم و تمایل به گرم شدن کره زمین و پیامدهای اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ناشی از آن علاوه بر صاحبان علم، افکار دولتمردان و سیاستمداران را نیز در سرتاسر دنیا به خود جلب کرده است. به طور کلی پیامدهایی نظیر خشکسالی ها، سیلابهای شدید و ناگهانی، امواج هوای سرد و گرم، از جمله آثار و شواهد ناهنجاریهای اقلیمی است که کره زمین را با بحرانهای مختلف مواجهه کرده است. بدین ترتیب بدون شناخت و آگاهی از وضعیت اقلیمی حال و آینده، مدیران و برنامه ریزان قادر به اجرای برنامه های مختلف نخواهند بود ) عزیزی وهمکاران، 1387 : 14 )
2-5 تغییرآب و هوا و صنعت گردشگری
گردشگری بزرگترین صنعت جهان است که به وضوح با آب و هوا مرتبط می باشد و از آنجا که آب و هوا مدت زمان و کیفیت فصول گردشگری را تعیین می‌کند، از این رو بر فرآیند‌های صنعت گردشگری و نیز شرایط محیطی، که هر دو از عوامل جذب و یا دفع گردشگران هستند، تاثیر می‌گذارد. به همین خاطر، صنعت گردشگری در مقابل تغییرات آب و هوایی بسیار حساس است و تغییرات آب و هوایی تاثیر مهمی در تجارت سفر و گردشگری دارند. با وجود اهمیت اقتصادی گردشگری جهانی و تاثیر مهم آب و هوا بر الگوهای گردشگری و منابع ضروری گردشگری، آسیب پذیری بخش گردشگری نسبت به تغییرات آب و هوایی هنوز به شکل مناسبی مورد ارزیابی قرار نگرفته است ( پری ، 2005 )[19] و توجه بسیار کم ادبیات گردشگری به مقوله آب و هوا و تغییرات آب و هوایی شاید به این دلیل بوده که آب و هوا موردی آشکار یا خارج از کنترل مدیران یا پدیده ای لایتغیر در نظر گرفته می شد(همیلتون وهمکاران ، 2005 )[20]. آب و هوا یک منبع قابل توجه برای گردشگری و یک ویژگی اساسی مقاصد گردشگری به شمار می آید و نقشی آشکار در انتخاب مقصد گردشگری بازی می کند(بریتلا ، 2006 )[21] سفرهای تفریحی[22] بیشترین تاثیر را از شرایط آب و هوایی می پذیرند. عوامل اقلیمی، خصوصاً آنهایی که در ارتباط با آب و هوای قابل اعتماد تابستان هستند، انگیزه های اصلی برای مسافرت تفریحی انبوه می باشند. اثر آن ها بر سایر گونه های گردشگری تفریحی براساس اهمیت متغیر است. مسافران با اهداف تجاری، و تا حدی مسافرت جهت بازدید دوستان و بستگان[23] تاثیر کمتری از شرایط آب و هوایی می پذیرد.
تغییر اقلیم جهان به احتمال زیاد بزرگترین چالش قرن بیست و یکم خواهد بود و این چالش برای مناطق توریستی ناپایدار بسیار حیاتی خواهد بود زیرا نه تنها این تغییرات اقلیمی منابع حیاتی آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد بلکه بر سلامتی انسان نیز اثرات منفی قابل توجهی خواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که تغییر اقلیمی دربرخی از مناطق توریستی نه تنها چالش زا نخواهد بود بلکه فرصت های مناسبی نیز به وجود خواهد آورد( پری ، 2000). گردشگری نیز به عنوان یکی از بخش های پویا و اساسی از اقتصاد بسیاری از ملت ها و کشورها از تاثیرات تغییرآب و هوا مستثنی نخواهد بود. در دهه های آینده، تغییر آب و هوا یک موضوع حیاتی درتوسعه و مدیریت گردشگری به شمار خواهد آمد. با توجه به این حقیقت که آب و هوا یک پدیده غالب درتمام مقاصد توریستی جهان است، گرمایش جهانی و پیامدهای حاصله مثل تغییر در سطح آبهای اقیانوسی، تغییر فراوانی و شدت پدیدههای افراطی جوی مثل طوفان ها یا امواج گرم که وابسته به تغییر اقلیم هستند، اثرات بسیار مهمی بر توریسم ساحلی، زمستانی، کوهستانی، سلامتی وامثال آن خواهد داشت ( ذوالفقاری، 1389: 154 – 157) تغییرات آب و هوایی ممکن است چالش های عمیقی برای گردشگری مسئولانه در برخی مکان ها به وجود آورد در حالی که فرصت های جدیدی در سایر مکان ها ایجاد می کند. برای تخمین عواقب تغییرات آب و هوایی در یک مقصد خاص، نه تنها بایستی به تغییر در جذابیت آن مکان توجه کرد، بلکه باید همچنین اثرات تغییرات آب و هوایی بر جذابیت آن مکان در مقایسه با رقبایش را مدنظر قرار داد (همیلتون و همکاران ، 2005) پیش بینی های فرسایش فزاینده سواحل، کمبود پوشش برفی قابل اعتماد در برخی تفریحگاه های اسکی و امواج حاد گرما، همگی حاکی از این نکته اند که در آینده ممکن است ایجاد یک صنعت گردشگری پایدار و پررونق مشکل تر از امروز باشد ( پری ، 2005) .
2-6 روابط بین آب و هوا و گردشگری
روابط بین هوا، اقلیم و توریسم به طور سنتی در دو شاخه جغرافیای توریسم و اقلیم شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد. هر دوی این گرایش های علمی سعی در نشان دادن اهمیت هوا و اقلیم در تنظیم فعالیتهای گردشگری دارند ( گومز ، 2005 )[24]. گردشگری تحت تاثیر عوامل گوناگونی است که هوا و آب وهوا از مهمترین آنها محسوب می شود، آب و هوا یکی از مهمترین عوامل ژئوفیزیکی است که در الگو دهی فضای جغرافیایی و شکل دهی شرایط زیست محیطی مشارکت و نقش مهمی در استقرار یا عدم استقرار سکونتگاههای انسانی دارد، در واقع توریست، مناطقی را برای سکونت انتخاب می کند که بالاترین میزان آسایش اقلیمی را داشته باشد. آب و هوا بر مدت زمان ماندن و کیفیت فصلی گردشگری نیز تاثیرگذار است و یک نقش اصلی در انتخاب مقصد و مخارج گردشگری ایفا می کند . هیلوتروپیسم[25] بهترین مثال در این زمینه به شمار می رود بطوریکه معلوم شده است تعداد زیادی از گردشگران به جستجوی مناطقی می پردازند که از آفتاب آنجا لذت ببرند، درجه حرارتهای بالا و برف مثال هایی از اهمیت منابع اقلیمی برای توریسم تابستانی یا زمستانی محسوب می شود. بنابراین آب و هوا را می توان منبعی در نظر گرفت که توسط گردشگر مورد بهرهبرداری قرار می گیرد (ذوالفقاری ، 1389 : 45) بدین ترتیب ، آب و هوا یک سرمایه اقتصادی برای توریسم است که قابل محاسبه و ارزیابی است، هرچند فرایند ارزیابی هنوز مشکلات فراوانی دارد ( دو فریتاس ، 2001 )[26] آب و هوا همچنین بر شرایط محیطی که می تواند مانع ورود گردشگر به آن محیط یا منطقه شود، مانند بیماری های عفونی، به عنوان یک عامل مهم محسوب می گردد. شاید صنعت گردشگری در خط مقدم آسیب پذیری نسبت به تغییرات آب وهوایی به مانند کشاورزی قرار نداشته باشد اما از آن فاصله چندانی ندارد. ضمن اینکه گردشگری نیز از طریق مصرف انرژی و منابع محدود که منجر به انتشار گازهای گلخانه ای[27] می شود در تغییرات آب و هوایی و اقلیم موثر بوده و فعالیت های بازدید کننده نیز فشار بیشتری بر اکوسیستم تحت فشار وارد می کند. پاسخ انسان به آب وهواشناسی به استثنای جزء حرارتی، عمدا” یک موضوع ادراکی است بطوریکه بعضی از متغیرها کاملا” فیزیکی ، بعضی فیزیولوژیکی، بعضی روانشناختی و بعضی نیز ترکیبی از انواع سه گانه فوق است.
Tourism Passport to development 1–
2-Swarbrook
[3] – WTO
[4] – D freitas
[5] – vasconcelons
[6] – Heliotropism
[7] – Climate
[8] – Human Bioclimatic
[9] – Index
[10] – Comfort Zone
[11] – Gartner