یکی از مهمترین انواع فرسایش آبی، فرسایش خندقی است که در آن حجم زیادی از خاک شسته میشود. فرسایش خندقی علاوه بر تولید رسوب زیاد و در نتیجه پرشدن سدها ومخازن، محدوده وسیعی از اراضی را غیرقابل استفاده نموده، سیمای کلی زمین را تغییر می دهد. در این تحقیق با توجه به اهمیت فرسایش خندقی در استان ایلام، تأثیر عوامل محیطی و بیولوژیکی بر این نوع فرسایش، در سه منطقه شهر دهلران، مهران (صالح آباد) و شهرستان ایلام (چوار) انجام گرفت. پس از تعیین مناطق عمده خندقی، به منظور مطالعات میدانی در این مناطق، نوع خندق ها شناسایی گردید. همچنین طبقه بندی آنها در سه گروه خندق های خطی، پنجه ای و جبههای اندازه گیری شد، سپس فاکتورهای شیب، جهت، مساحت، ارتفاع از سطح دریا، کاربری اراضی، درصد پوشش و سنگ ریزه ثبت شد. بعد خصوصیات خندق ها شامل طول، عمق، عرض بالا و پایین و ارتفاع رأس خندق و برداشت نمونه های خاک در دو افق سطحی و عمقی در دیواره خندقها انجام شد. جهت بررسی تأثیر و رابطه فاکتورهای مختلف بر فرسایش خندقی در تحقیق که از نتایج حاصل از بازدیدهای صحرایی، عملیات آزمایشگاهی و تحلیل داده ها بدست آمدند، از آزمون های دانکن چند جمله ای و پیرسون، همچنین جهت تعیین مهمترین فاکتورهای تأثیر گذار بر فرسایش خندقی از آنالیز مولفه های اصلی استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که شیب و ارتفاع از سطح دریا بر فرسایش خندقی تأثیر معنا داری داشته به طوریکه بیشترین فرسایش در طبقه شیب 10 – 15 درصد و در ارتفاعات پایین بود اما جهت تاثیر چندانی نداشته است. علاوه بر این، بیشترین میزان فرسایش در کاربری کشاورزی و کمترین در کاربری جنگل و از بین عوامل فیزیکی و شیمیایی پارامترهای شن سطحی، مساحت حوزه، ECسطحی همبستگی مثبت و درصد پوشش همبستگی منفی با فرسایش خندقی داشت. بر اساس این نتایج عوامل شن سطحی، عمق خندق و مساحت حوزه از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر فرسایش خندقی هستند.
کلید واژهها:
فرسایش آبی، فرسایش خندقی، آزمون های دانکن چند جمله ای، عوامل فیزیکی و شیمیایی، استان ایلام
فهرست مطالب
صفحه عنوان
| فصل اول – مقدمه و کلیات……………………………………………………… | 1 |
| 1-1 – مقدمه ………………………………………………………………………………………….. | 2 |
| 1-2- کلیات…………………………………………………………………………………………… | 4 |
| 1-2-1- فرسایش آبی………………………………………………………………………………. | 4 |
| 1-2-2- فرسایش خندقی………………………………………………………………………….. | 5 |
| 1-2-2-1- تعاریف…………………………………………………………………………………. | 5 |
| 1-2-2-2- مراحل تشکیل خندق……………………………………………………………….. | 6 |
| 1-2-2-3- مراحل تشکیل خندق از نظر سوبلو……………………………………………… | 6 |
| 1-2-2-4- مراحل تشکیل خندق از نظر لئوپلد……………………………………………. | 7 |
| 1-2-3-5- مراحل تشکیل خندق از نظر دکتر احمدی………………………………… | 8 |
| 1-3- طبقه بندی خندق ها از دیدگاه خلیلی …………………………………………………. | 9 |
| 1-3-1- طبقه بندی بر اساس شکل مقطع عرضی……………………………………………. | 10 |
| 1-3-2- طبقه بندی بر اساس تعداد و تراکم خندقها در واحد سطح………………. | 11 |
| 1-3-3- طبقه بندی بر اساس مساحت حوزه…………………………………………………. | 12 |
| 1-3-4- طبقه بندی بر اساس پیوستگی خندقها……………………………………………. | 12 |
| 1-3-5- طبقه بندی بر اساس پلان عمومی خندقها………………………………………. | 12 |
| 1-3-6- طبقه بندی بر اساس عمق …………………………………………………………….. | 14 |
| 1-3-7- طبقه بندی بر اساس طول……………………………………………………………… | 14 |
| 1-3-8- طبقه بندی بر اساس توصیه فائو……………………………………………………… | 14 |
| فصل دوم- مروری بر مطالعات انجام شده…………………………………… | 16 |
| 2-1- مروری برمنابع ……………………………………………………………………………….. | 17 |
| 2-2- مطالعات انجام شده در خارج کشور……………………………………………………. | 17 |
| 2-3- مطالعات انجام شده در داخل کشور…………………………………………………… | 19 |
| فصل سوم – مواد و روشها…………………………………………………….. | 21 |
| 3-1- معرفی منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………… | 22 |
| 3-1-1- مشخصات عمومی استان ایلام………………………………………………………. | 22 |
| 3-1-2- وضعیت اقلیمی منطقه چوار …………………………………………………………. | 23 |
| 3-1-3- وضعیت اقلیمی شهرستان مهران(صالح آباد)…………………………………… | 23 |
| 3-1-4- وضعیت اقلیمی شهرستان دهلران………………………………………………….. | 24 |
| 3-1-5- ویژگیهای زمین شناسی منطقه چوار…………………………………………….. | 24 |
| 3-1-6- ویژگیهای زمین شناسی مهران(صالح آباد)…………………………………… | 25 |
| 3-1-7- ویژگیهای زمین شناسی شهرستان دهلران…………………………………….. | 25 |
| 3-1-8- وضعیت کاربری منطقه چوار……………………………………………………….. | 26 |
| 3-1-9- وضعیت کاربری مهران(صالح آباد)……………………………………………… | 27 |
| 3-1-10- وضعیت کاربری شهرستان دهلران……………………………………………… | 27 |
| 3-1-11- پوشش گیاهی منطقه چوار ……………………………………………………….. | 28 |
| 3-1-12- پوشش گیاهی مهران(صالح آباد)………………………………………………. | 28 |
| 3-1-13- پوشش گیاهی شهرستان دهلران………………………………………………… | 29 |
| 3-2- روش تحقیق ……………………………………………………………………………….. | 31 |
| 3-2-1- تهیه اطلاعات و مدارک مورد نیاز ……………………………………………….. | 32 |
| 3-2-2- تعیین مناطق عمدهی فرسایش خندقی در استان ایلام ………………………… | 32 |
| 3-2-3- مطالعات میدانی ………………………………………………………………………… | 32 |
| 3-2-4- عملیات آزمایشگاهی …………………………………………………………………. | 35 |
| 3-2-4- 1- بافت خاک …………………………………………………………………………. | 35 |
| 3-2-4- 2- تعیین اسیدیته خاک (PH)………………………………………………………. | 36 |
| 3-2-4- 3- تعیین هدایت الکتریکی خاک(EC)………………………………………….. | 37 |
| 3-2-4- 4- تعیین پتانسیل اسمزی خاک ……………………………………………………. | 37 |
| 3-2-4- 5- تعیین وزن مخصوص ظاهری خاک …………………………………………. | 37 |
| 3-2-5- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات……………………………………………………….. | 38 |
| 3-2-5-1- رگرسیون چند متغیره……………………………………………………………….. | 39 |
| 3-2-6- مدل نهایی………………………………………………………………………………….. | 39 |
| فصل چهارم – نتایج ………………………………………………………………. | 40 |
| 4-1- نتایج …………………………………………………………………………………………… | 41 |
| 4-2- اثر عوامل فیزیوگرافی بر فرسایش خندقی ………………………………………….. | 42 |
| 4-2-1- اثر شیب بر فرسایش خندقی …………………………………………………………. | 42 |
| 4-2-2- اثر جهت بر فرسایش خندقی…………………………………………………………. | 43 |
| 4-2-3- اثر ارتفاع از سطح دریا بر فرسایش خندقی………………………………………. | 43 |
| 4-2-4- رابطه بین کاربری و فرسایش خندقی…………………………………………… | 44 |
| 4-2-5- رابطه بین نوع خندق و فرسایش خندقی………………………………………….. | 45 |
| 4-3- همبستگی عناصر فیزیکی وشیمیایی با فرسایش خندقی……………………………. | 46 |
| 4-3-1- همبستگی پارامترهای فیزیکی با فرسایش خندقی ……………………………… | 46 |
| 4-3-2- همبستگی پارامترهای شیمیایی با فرسایش خندقی……………………………… | 47 |
| 4-4- تعیین مهمترین فاکتورهای موثر بر فرسایش خندقی ………………………………. | 48 |
| 4-5- ارائه مدل فرسایش خندقی ……………………………………………………………….. | 50 |
| فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری …………………………………………….. | 52 |
| 5-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………….. | 53 |
| 5-2- بررسی نقش عوامل فیزیوگرافی در تولید رسوب خندقها………………………. | 53 |
| 5-2-1- شیب زمین ………………………………………………………………………………… | 53 |
| 5-2-2- مساحت حوزه…………………………………………………………………………….. | 54 |
| 5-2-3- جهت زمین………………………………………………………………………………… | 54 |
| 5-2-4- ارتفاع از سطح دریا……………………………………………………………………… | 54 |
| 5-2-5- نوع خندق …………………………………………………………………………………. | 55 |
| 5-3- بررسی نقش عناصر فیزیکی و شیمیایی با فرسایش خندقی………………………. | 55 |
| 5-4- بررسی نقش پارامترهای بیولوژیکی بر فرسایش خندقی…………………………. | 56 |
| 5-4-1- تاثیر کاربری بر فرسایش خندقی …………………………………………………… | 56 |
| 5-4-2- تاثیر درصد پوشش بر فرسایش خندقی …………………………………………… | 56 |
| 5-5- تعین مهمترین فاکتورهای موثر بر فرسایش خندقی مناطق مورد مطالعه ………. | 57 |
| 5-6- راه حلها و پیشنهادات……………………………………………………………………… | 59 |
| منابع مورد استفاده……………………………………………………………………………………. | 61 |
فهرست جداول
| عنوان و شماره شکل | صفحه
|
| جدول(1-1) طبقه بندی براساس تعداد و تراکم خندقها در واحد سطح……………… | 11 |
| جدول(1-2) طبقه بندی براساس عمق مساحت حوزه……………………………………… | 12 |
| جدول(1-3) طبقه بندی براساس عمق ووسعت منطقه خندقی……………………………. | 14 |
| جدول(1-4) طبقه بندی براساس طول………………………………………………………….. | 14 |
| جدول(1-5) طبقه بندی براساس توصیه فائو………………………………………………….. | 14 |
| جدول (4-1) میانگین پارامترهای مربوط به فرسایش خندقی…………………………….. | 41 |
| جدول (4-2) همبستگی پارامترهای فیزیکی با فرسایش خندقی………………………… | 46 |
| جدول (4-3) همبستگی پارامترهای شیمیایی با فرسایش خندقی………………………. | 47 |
جدول(4-4)پارامترها با محورهای 1 و 2 -PCA………………………………………….. جدول (4-5)گونه های موجود درحوزه زهکشی خندقهای منطقه چوار……………. |
48 49 |
| جدول (4-6)گونه های موجود درحوزه زهکشی خندقهای منطقه صالح آباد…….. | 49 |
| جدول (4-7)گونه های موجود درحوزه زهکشی خندقهای منطقه دهلران…………. | 49 |