وبلاگ

2-3- معنای لغوی و اصطلاحی قواعد. 14

2-4- تعریف قواعد تفسیر. 15

2-5- انواع قواعد تفسیر. 17

فصل دوم: نگاهی به زندگی ملا فتح الله و تفسیر منهج الصادقین.. 19

الف: زیست نامه ملا فتح الله کاشانی.. 19

ولادت و رشد. 19

استادان.. 21

شاگردان.. 22

آثار. 23

وفات.. 27

نسبت زنده شدن پس از مرگ… 28

ب) نگاهی گذرا به تفسیر منهج الصادقین.. 29

انگیزه نوشتن و وجه تسمیه منهج الصادقین.. 30

مباحث مقدماتی.. 32

منابع تفسیری.. 34

شیوه طرح مباحث در منهج الصادقین.. 41

1-3- فرهنگ عامه عصر نزول. 78

2- توجه به وجود معانی مختلف در لفظ.. 81

3- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها 82

4- روش ملا فتح الله کاشانی در کشف و تبیین واژه ها 83

4-1- استناد به آیات دیگر. 83

4-2- استناد به روایات پیامبر9و امامان معصوم:. 85

4-3- توجه به فرهنگ عامه مردم عصر نزول(اشعار و متون عرب معاصر نزول). 87

4-4- استناد به سخنان صحابه و اهل لغت.. 89

4-5- اشاره به وجود معانی مختلف در لفظ.. 90

4-6- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها 91

5- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به مفردات.. 92

فصل پنجم: توجه به قاعده در نظر گرفتن ادبیات عرب در فهم و تفسیر قرآن.. 98

1- ادله اهمیت توجه به ادبیات عرب در تفسیر قرآن.. 98

1-2- روایات معصومان:: 101

 

1-3- سخنان مفسّران و دانشمندان علوم قرآنی.. 104

2- روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب.. 105

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله کاشانی در توجه به قواعد ادبیات عرب.. 110

3-1- امتیازات.. 110

3-2- کاستی ها 110

3-2-1- ذکر احتمالات در ترکیب آیات بدون تعیین و ترجیح. 110

3-2-2- عدم ذکر برخی نکات ادبی.. 111

فصل ششم: توجه به قراین تفسیر در منهج الصادقین.. 114

4- سبب نزول.. 126

4-2- روش ملا فتح الله در توجه به سبب نزول.. 129

5-1- روش ملا فتح الله در توجه به شأن نزول.. 135

6- توجه به فرهنگ زمان نزول.. 137

8- روش ملا فتح الله در استفاده از آیات دیگر به عنوان قرینه. 141

9- استفاده از روایات به عنوان قرینه. 147

10-2- کاستی ها 156

فصل هفتم: در نظر گفتن انواع دلالت ها در تفسیر منهج الصادقین.. 161

2- روش ملا فتح الله در توجه به اقسام دلالت ها 169

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به اقسام دلالت ها 173

3-1- امتیازات.. 173

نتایج.. 175

 

مقدمه

قرآن کریم کامل ترین و جامع ترین و آخرین پیام الهی برای دستیابی بشر به سعادت و رستگاری و مایه هدایت تمام انسان ها است«هُدًى لِّلنَّاسِ»[1] و چگونگی برخورداری از این هدایت در گرو فهم و کشف رموز این کتاب الهی است و کشف این رموز تنها از طریق فهم صحیح آن به دست می آید.

بدین جهت خداوند خود را معلم و مفسّر قرآن معرفی کرده است(الرَّحْمَنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ)[2]، به علاوه آیات قرآن نیز خود مبین و مفسّر یکدیگر هستند؛ در مرحله بعد رسول خدا برای اصحاب و یاران خویش آیات قرآن را تبیین می کرده است تا آن ها از هدایت این کتاب برخوردار شوند و خداوند تفسیر و تبیین قرآن را یکی از وظایف پیامبر9بیان کرده است.(وَأَنزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ)[3]؛ بعد از پیامبر9نیز به تبع ایشان اهل بیت3به تفسیر و تبیین قرآن پرداخته اند و در طول دوران حیات خویش به رهنمود های آن توجه داشته و برای اصحاب و یاران خویش آن را بیان کرده اند؛ تفسیری که توسط پیامبر9و ائمه3بیان می شد به دلیل اتصال علم آن ها به علم الهی از هر گونه خطا و اشتباه عاری بود.

دانشمندان و مفسّران شیعه نیز در طول تاریخ تحت آموزش اهل بیت3به تفسیر قرآن همت گماشتند و آثار جاودانه ای از خود به جای نهادند اما با وجود تلاش های فراوان صورت گرفته از سوی این مفسّران باز هم تفسیر قرآن در طول تاریخ دچار ضعف ها و نقص هایی شده است و این امر را می توان نتیجه عدم توجه کافی به رعایت قواعد و ضوابط تفسیر دانست. قواعد تفسیر، قوانین و ضوابط کلی ای هستند که مفسّر باید با در نظر گرفتن آن ها اساس و شالوده تفسیر خویش را پی ریزی کند و بر اساس آن ها به تفسیر قرآن بپردازد؛ به گونه ای که عدم رعایت آن ها موجب خطا و اشتباه در تفسیر خواهد شد. برخی از قواعد تفسیر عبارتند از: توجه به قرائت صحیح، در نظر گرفتن مفردات و تبیین آن ها، توجه به قواعد و ادبیات عرب، توجه به قراین و در نظر گرفتن انواع دلالت ها.

تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین اثر مفسّر گرانقدر ملا فتح الله کاشانی از مفسّران شیعی قرن دهم هجری، تفسیری است که ما در این پژوهش به بررسی آن از حیث رعایت قواعد تفسیر خواهیم پرداخت.

این تفسیر که به زبان فارسی نگاشته شده است، بدون شک یکی از بهترین و جامع ترین تفاسیر فارسی تالیف شده در عصر خویش بوده است.

در پژوهش حاضر که در هفت فصل نگاشته شده است در فصل نخست به بیان مفاهیم و کلیات از قبیل تفسیر، قواعد تفسیر و لزوم توجه به آن ها می پردازیم؛ در فصل دوم نگاهی به زندگی ملا فتح الله صاحب تفسیر منهج الصادقین و دیگر آثار وی داریم و در فصل سوم تا هفتم نیز به بررسی پنج قاعده تفسیری بعنی در نظر گرفتن قرائت صحیح، توجه به مفردات، توجه به قواعد ادبی، توجه به قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها، در تفسیر منهج الصادقین و میزان رعایت آن ها در این تفسیر خواهیم پرداخت.

در زمینه قواعد تفسیر کتب و مقالاتی تالیف شده است مانند «قواعد التفسیر لدی الشیعه والسنه» اثر محمد فاکر میبدی، «قواعد التفسیر جمعاً و دراسهً» از خالدبن عثمان سبت، «اصول التفسیر و قواعده» از خالد عبدالرحمن عک، و «روش شناسی تفسیر قرآن» از علی اکبر بابایی که در فصل دوم آن به بیان هفت قاعده کلی از قواعد تفسیر پرداخته است. اما این آثار تنها به ذکر قواعد تفسیر پرداخته و تفسیر خاصی را از حیث رعایت این قواعد مورد بررسی قرار نداده اند.

در مورد رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین، با وجود این که این تفسیر حاوی مطالب تفسیری رفیع و در خور تامل بسیاری است، باید گفت آن گونه که شایسته است، مورد بررسی قرار نگرفته است و با تحقیقی که درباره کتب و مقالات و پایان نامه هایی که در رابطه با ملا فتح الله کاشانی و تفسیر منهج الصادقین انجام گرفته، روشن می شود که اکثر این آثار به منهج و روش تفسیری آن اشاره کرده اند و قواعد مورد استفاده در این تفسیر را بررسی نکرده اند.