وبلاگ

چکیده

برخورداری از محیط زیست سالم را می توان یکی از حقوق بنیادین بشر دانست. علی رغم این موضوع امروزه بحران های جهانی زیست محیطی رو به گسترش و وخامت گذارده اند. پدیدار شدن چنین وضعیتی حکایت از ناکارآمدی سیستم های فعلی نظارت بر اجرای قوانین و کنوانسیون های زیست محیطی و همچنین ناکارآمدی تعقیب قضایی متخلفین در عرصه محیط زیست دارد. با توجه به اینکه در حقوق داخلی و بین الملل، دولت ها از بالاترین قدرت و صلاحیت برخوردار هستند، مسئولیت اصلی حفاظت از محیط زیست به عنوان میراث مشترک بشریت به عهده ی آن ها می باشد. لیکن مسئولیت زمانی معنا و مفهوم واقعی خود را می یابد که امکان طرح دعوی در دادگاه علیه شخص مسئول به طور عینی وجود داشته باشد. فلذا لازم است حدود مسئولیت حقوقی دولت ها در رابطه با تخریب محیط زیست و دعاوی که امکان طرح علیه دولت ها را دارند، تبیین گردد. فلذا مسأله اصلی این پایان نامه به بررسی شرایط و قلمرو طرح دعاوی زیست محیطی علیه دولت اختصاص یافته است. در این راستا با بررسی مباحث مطروحه در این پایان نامه من جمله منابع قابل استناد و مبانی حقوقی مورد استفاده در طرح یک دعوای زیست محیطی علیه دولت و همچنین ماهیت این دعاوی و اصحاب دعوا و خواسته زیست محیطی به پاسخ مناسبی برای این پرسش دست می یابیم. یافته اصلی این پایان نامه در لزوم تغییر مبنای فعلی مسئولیت دولت نسبت به خسارت زیست محیطی در حقوق داخلی و همچنین تجمیع قوانین و مقررات زیست محیطی در یک مجموعه منسجم و واحد ظاهر می گردد. در نتیجه در این پژوهش پیشنهاداتی در قالب طرح جامع حمایت قضایی از محیط زیست در حوزه داخلی و بین المللی در قبال اعمال مضر دولت ها ارائه می گردد که هدف از آن نیل به چشم انداز امیدوار کننده در خصوص محیط زیست سالم می باشد.

واژگان کلیدی:

خسارت زیست محیطی، دادگاه محیط زیست، مسئولیت دولت، دعاوی زیست محیطی

فهرست مطالب

مقدمه  1

الف: بیان موضوع. 1

ب: پرسش های پژوهش… 1

پ: فرضیه پژوهش… 2

ت: ضرورت انجام پژوهش… 2

ث: اهداف پژوهش… 2

ج: پیشینه پژوهش… 3

چ: روش پژوهش… 3

ح: سامانه پژوهش… 3

 

فصل اول: کلیات.. 5

مبحث اول: مفاهیم و تعاریف زیست محیطی   6

گفتار اول: تعریف محیط زیست… 6

گفتار دوم: واژگان نزدیک به محیط زیست… 10

الف) اکولوژی.. 10

ب) زیست گاه 11

ج) زیست بوم. 11

د) اکوسیستم. 11

مبحث دوم) ماهیت دعاوی زیست محیطی علیه دولت ها 12

مبحث سوم: تاریخچه دخالت دولت ها در حفاظت از محیط زیست    17

مبحث چهارم: مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 21

گفتار اول: مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت ها در فقه امامیه و حقوق ایران.. 21

الف) مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت در فقه امامیه. 21

1- نظریه اتلاف… 22

2-نظریه تسبیب.. 23

3- نظریه لا ضرر. 24

4- نظریه تعدی و تفریط.. 25

5- نظریه احترام اموال. 26

ب) مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق ایران.. 27

1- نظریه تقصیر. 28

2- نظریه خطر. 29

3- نظریه های مختلط.. 31

1-3) مسئولیت دولت در قبال اعمال کارمندان و مدیران. 32

2-3) نظریه فرض تقصیر. 33

3-3) نظریه مسئولیت مبتنی بر انتفاع.. 33

4-3) نظریه تضمین حق.. 34

گفتار دوم: مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 35

الف) مسئولیت بین المللی در اثر خطا و تقصیر. 36

ب) مسئولیت به جبران خسارت بر مبنای نقض تعهد بین المللی.. 37

پ) مسئولیت بین المللی ناشی از خطر (مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده یا مجاز) 38

فصل دوم: منابع و ارکان مسئولیت زیست محیطی دولت ها 41

مبحث اول: منابع دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 42

گفتار اول: منابع دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق داخلی.. 42

الف) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.. 42

1- اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43

2- اصل چهل و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43

3- اصل چهل و پنجم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43

4- اصل یکصد و پنجاه و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43

ب) قانون مجازات اسلامی.. 45

1- ماده 688 قانون مجازات اسلامی.. 45

2- ماده 690 قانون مجازات اسلامی.. 46

3- ماده 686 قانون مجازات اسلامی.. 48

4- ماده 685 قانون مجازات اسلامی.. 48

5- ماده 680 قانون مجازات اسلامی.. 48

6- ماده 679 قانون مجازات اسلامی.. 49

پ) قانون شکار و صید مصوب 1346 با اصلاحات 1375 و آیین نامه اجرایی آن.. 49

ت) قانون توزیع عادلانه آب (مصوب 1361) 51

ث) قانون اراضی مستحدث و ساحلی (مصوب 1354) 52

ج) قانون حفاظت دریا و رودخانه های مرزی از آلودگی با مواد نفتی (مصوب 1354) 52

چ) تبصره ماده 42 قانون بودجه سال 1371. 52

چ) آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیل ها، مرداب ها، برکه های طبیعی، و شبکه های آب رسانی، آبیاری و زهکشی (مصوب 1379) 53

ه) قانون توزیع عادلانه آب (مصوب 1361) 53

خ) قانون حفاظت در برابر اشعه (مصوب 1368) 54

د) آیین نامه بهداشت محیط (مصوب 1371) 54

م) قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا 54

ن) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (مصوب 1353 اصلاحی سال 1371) 55

گفتار دوم: منابع دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 56

الف) معاهدات بین المللی.. 56

1- کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریا توسط نفت.. 57

2- کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتی ها (کنوانسیون مارپل). 57

3- کنوانسیون 1974 پاریس… 58

4- کنوانسیون مسئولیت مدنی خسارت ناشی از آلودگی نفتی 1969. 58

5- کنوانسیون بین المللی درباره مسئولیت مدنی برای خسارت آلودگی نفتی سوخت کشتی سال 2001. 58

6- کنوانسیون بین المللی مربوط به مداخله در دریاهای آزاد در صورت بروز سوانح آلودگی نفتی.. 60

7- کنوانسیون بین المللی نایروبی درباره انتقال لاشه کشتی ها سال 2007. 60

8- کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان 1972. 61

ب) قطعنامه های بین المللی.. 62

1-اعلامیه کنفرانس سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست، استکهلم 1972. 63

2-بیانیه کنفرانس سازمان ملل متحد درباره محیط زیست و توسعه (همایش زمین) ریودوژانیرو. 64

ج) عرف بین المللی.. 65

د) رویه قضایی بین المللی.. 67

ه) اصول حقوقی حقوق بین الملل محیط زیست.. 68

1) اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت دولت ها در قبال محیط زیست.. 68

2) اصل پیش گیری.. 70

3) اصل احتیاط.. 72

4) اصل آلوده کننده_ پرداخت کننده 73

مبحث دوم: ارکان مسئولیت دولت نسبت به تخریب محیط زیست در حقوق ایران و حقوق بین الملل   74

گفتار اول: زیان زیست محیطی.. 75

الف) زیان زیست محیطی در حقوق ایران.. 76

1-تعریف زیان به محیط زیست در حقوق ایران. 76

2- انواع زیان زیست محیطی قابل مطالبه در حقوق ایران. 79

1-2) ضرر بالفعل و بالقوه 79

2-2) ضرر مستقیم و غیر مستقیم. 79

3- شرایط ضرر زیست محیطی قابل مطالبه. 80

1-3) جبران پذیر بودن ضرر. 80

2-3) جبران نشده بودن ضرر. 81

3-3) مالیت داشتن و ملک بودن موضوع ضرر. 81

ب) زیان زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 81

گفتار دوم: فعل زیان بار زیست محیطی.. 83

الف) فعل زیان بار زیست محیطی در حقوق ایران.. 83

ب) فعل زیان بار زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 86

گفتار سوم: رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست… 87

الف)رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست در حقوق ایران.. 87

ب) رابطه سببیت بین فعل زیان بار و خسارت زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 88

فصل سوم: اصحاب دعوا، خواسته و دادگاه صالح در دعاوی زیست محیطی علیه دولت ها 91

مبحث اول: اصحاب دعوی زیست محیطی علیه دولت ها در حقوق ایران و حقوق بین الملل   91

گفتار اول: خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 91

الف) خواهان دعوی زیست محیط علیه دولت در حقوق ایران.. 92

1-اشخاص حقوق عمومی.. 92

1-1)سازمان حفاظت محیط زیست.. 92

2-1) سازمان جنگل ها و مراتع. 93

3-1) شهرداری ها 94

4-1) شرکت سهامی شیلات.. 95

2) اشخاص حقیقی حقوق خصوصی.. 96

3) اشخاص حقوقی حقوق خصوصی (سازمان های غیردولتی). 99

ب) خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها در حقوق بین الملل.. 102

1-دولت ها به عنوان خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 104

2-سازمان های بین المللی به عنوان خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 109

گفتار دوم: خوانده دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 111

الف) خوانده دولتی در دعاوی زیست محیطی در حقوق داخلی.. 111

ب) خوانده دولتی در دعاوی زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 112

1-اعمال مقامات دولتی.. 115

2)اعمال اشخاص خصوصی.. 116

3-اعمال شورشیان. 117

مبحث دوم: خواسته دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 117

گفتار اول) خواسته های پیش گیرانه یا حمایتی در دعوی زیست محیطی علیه دولت.. 118

الف-خواسته های حمایتی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق داخلی.. 118

ب-خواسته حمایتی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل. 120

گفتار دوم) خواسته های جبرانی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت ها 123

الف-خواسته جبرانی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق داخلی.. 123

1-الف) وجود ضرر. 123

2-الف) فعل زیان بار. 124

3-الف) رابطه سببیت.. 125

ب-خواسته جبرانی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل. 126

1-ب)اعاده به وضعیت سابق.. 129

2-ب)پرداخت غرامت.. 130

3-ب) جلب رضایت.. 131

مبحث سوم: مراجع صالح به رسیدگی دعاوی زیست محیطی علیه دولت    132

گفتار اول: مراجع صالح به رسیدگی به دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق ایران.. 132

گفتار دوم: مراجع صالح به رسیدگی به دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 133

الف) دیوان بین المللی دادگستری.. 134

ب) دیوان دائمی داوری.. 138

پ) دیوان بین المللی حقوق دریاها 139

ت) دیوان بین المللی داوری.. 140

ث) سازمان تجارت جهانی.. 140

نتیجه گیری.. 142

پیشنهاد : طرح جامع حمایت قضایی از محیط زیست.. 147

فهرست منابع. 150

مقدمه
الف: بیان موضوع
از دیدگاه حقوق بخصوص حقوق بین الملل، حق بر محیط زیست سالم به مانند سایر مفاهیم اخلاقی محصول تجربه حیات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی انسان ها در جامعه ی بشری است.چرا که صاحب حق بودن، مستلزم خودآگاهی و امکان مطالبه حق از سوی صاحب حق میباشد. لیکن این حق توسط همین جوامع انسانی بسته به چگونگی ارزش گذاری، بهره برداری و کیفیت سلطه انسان بر طبیعت پیرامون آن گاه مورد تعدی و تفریط قرار میگیرد.در این بین شناسایی مسولیت دولت ها و دعاوی که ممکن است در این راستا علیه دولت ها مطرح شود از اهمیت به سزایی برخوردار است. چرا که با وجود چنین گسترش وسیعی که در دامنه اختیارات و امکانات دولت ها در جامعه امروزی پدیدار شده است، قرار دادن بخش عظیمی از بار مسولیت حقوقی در قبال عدم حفاظت از محیط زیست بر دوش فردی حقیقی از اعضای جامعه، انتظاری است دور از ذهن.از سوی دیگر جبران چنین ضرری ممکن است با اعسار محکوم علیه شخصی، متعسر بل متعذر گردد.

ب: پرسش های پژوهش
سوال اصلی: شرایط و قلمرو طرح دعاوی زیست محیطی در حقوق ایران و حقوق بین الملل چگونه است؟