وبلاگ

برای دسترسی و مدیریت هر چه بهتر جنگل‌ها وجود جاده‌های جنگلی ضروری بوده ولی از طرفی جاده‌های جنگلی باعث تغییر الگوی طبیعی توزیع رواناب می شود. افزایش سرعت رواناب روی سطح جاده و تولید و  انتقال رسوب به آبراهه‌های پایین دست باعث آلودگی منابع و زیستگاه‌های آبی و خاکی می‌شود.امروزه مدل­های مختلفی برای پیش­بینی میزان رسوب­دهی وجود دارد که می­توانند به کارشناسان جهت پیش­بینی میزان تولید رسوب در جاده­های جنگلی کمک کنند. این تحقیق با هدف ارزیابی و مقایسه ی میزان رسوب برآورد شده روی سطح جاده جنگلی توسط دو مدل WARSEMو SEDMODL در سری یک  جنگل آموزشی و پژوهشی دارابکلا به اجرا درآمد. کل جاده­های منطقه به واحدهای همگن تقسیم گردید و سپس برای هر واحد، طول جاده، عرض جاده، میزان فرسایش زمین­شناسی، عامل‌های مربوط به سطح جاده، ترافیک، شیب، بارندگی و تحویل رسوب از طریق جداول مربوطه استخراج گردید و برخی از این عامل‌ها از طریق اندازه­گیری و مشاهدات میدانی بدست آمد و در مدل قرار داده شد. برای برداشت میزان رسوب واقعی سطح جاده، در انتهای هر واحد با قرار دادن ظرف مناسب پس از هر بارندگی اقدام به برداشت نمونه شد. نتایج نشان داد که میزان رسوب­دهی در  جاده­های منطقه با توجه به خروجی مدل­هایWARSEMو SEDMODEL به ترتیب 14/13 و 29/18 تن در سالمی­باشد. به طور کلی، بین مقدار رسوب برآورد شده توسط WARSEM و SEDMODL تفاوت معنی­داری وجود نداشت اما این مقادیر برآوردی در سطح احتمال 5 درصد بیشتر از مقدار اندازه­گیری شده بودند. شیب طولی جاده بر مقدار رسوب برآورد شده توسط مدل­های تجربی در سطح احتمال 5 درصد تأثیر معنی­دار داشت. به کارگیری این مدل­ها و ارزیابی قابلیت آنها در برآورد رسوب جاده جنگلی می تواند درتعمیر و نگهداری جاده های جنگلی به نحوی كه میزان رسوب تولیدی به حداقل برسد، به مدیران و طراحان این جاده‌ها كمك كند.

واژه­های کلیدی: مدل‌های برآورد رسوب، جاده جنگلی، رسوب، دارابکلا

 

فهرست 

فصل اول: کلیات

عنوان

مقدمه

 

 

……………………………………………………………………………………………………………………………………

1-1-1-‌ مسئله ………………………………………………………………………………………………………………………….

1-1-2-  فرضیات ………………………………………………………………………………………………………………………

1-1-3- اهداف …………………………………………………………………………………………………………………………….

• تعاریف و مفاهیم ……………………………………………………………………………………………………………………..

1-2-1- جاده جنگلی …………………………………………………………………………………………………………….

1-2-2- یک قطعه جاده ………………………………………………………………………………………………………..

1-2-3- فرسایش پذیری خاک ……………………………………………………………………………………………..

1-2-4- هدر رفت خاک ………………………………………………………………………………………………………..

1-2-5- نقش بافت، ساختمان و مواد آلی در هدر رفت خاک …………………………………………..

1-2-6- نقش سازند زمین شناسی در هدر رفت خاک ……………………………………………………..

1-2-7- نقش درجه شیب در هدر رفت خاک …………………………………………………………………..

1-2-8- نقش جهت شیب در هدر رفت خاک …………………………………………………………………..

1-2-9- رواناب ……………………………………………………………………………………………………………………..

1-2-10- الگوی جریان رواناب روی ساختمان جاده جنگلی …………………………………………..

1-2-11- مدل برآورد رسوب SEDMODL………………………………………………………………….

1-2-12- مدل برآورد رسوب WARSEM …………………………………………………………………..

1-2-13- سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) …………………………………………………………………..

فصل دوم: پیشینه تحقیق

2-1- سابقه تحقیق در داخل کشور …………………………………………………………………………………….

2-2- سابقه تحقیق در خارج از کشور ………………………………………………………………………………….

2-2-3- جمع بندی نظرات ارائه شده …………………………………………………………………………………

فصل سوم: مواد وروش‌ها

3-1- مواد …………………………………………………………………………………………………………………………

3-1-1- مشخصات کلی منطقه مورد مطالعه …………………………………………………………

3-1-2- شیب و ارتفاع از سطح دریا ……………………………………………………………………..

3-1-3- خصوصیات اقلیمی …………………………………………………………………………………..

3-1-4- خصوصیات زمین شناسی ………………………………………………………………………..

3-1-5- مشخصات خاکشناسی ………………………………………………………………………………

3-1-6- راه‌های دسترسی ………………………………………………………………………………………

3-2- روش پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………

3-2-1- جمع آوری اطلاعات و برداشت مقدماتی ……………………………………………………..

3-2-2- برآورد رسوب جاده با SEDMODL ………………………………………………………..

3-2-3- برآورد رسوب جاده با WARSEM …………………………………………………………..

3-2-4- اندازه‌گیری میدانی رسوب ……………………………………………………………………………..

3-2-5- محاسبات آماری …………………………………………………………………………………………….

فصل چهارم: نتایج

4-1-موقعیت جاده وسگمنت‌ها ………………………………………………………………………………………..

4-2- مقایسه و ارزیابی دو مدل WARSEM و SEDMODL ……………………………………

4-2-1- محاسبه فرسایش …………………………………………………………………………………………………..

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………..

5-2- نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………………….

5-3- پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………..

 

 

مقدمه

در سطح جهانی پس از دهه‌های 60 و 70 میلادی علاوه بر ارزیابی‌ها و مطالعات فنی و اقتصادی برای پروژه‌های عمرانی از جمله راه‌سازی، ارزیابی زیست محیطی آغاز گردید. اما در کشور ما جز در سال‌های اخیر توجه چندانی به شناخت و ارزیابی‌ پیامد‌های اجتماعی – اقتصادی و زیست محیطی نشده است. با توجه به اینکه انجام ارزیابی زیست محیطی پروژه‌های راه‌سازی باعث شناخت و پیش‌بینی هرچه دقیق‌تر پیامد‌ها و اثرات اجرای این پروژها بر جوانب مختلف اجتماعی- اقتصادی وبه خصوص محیط‌های طبیعی، گیاهی، جانوری، آب، خاک و هوا گزینه‌‌های مناسب‌تر برای کاهش این اثرات نامطلوب را ارائه می‌نماید و برنامه‌های مدیریت و پایش زیست‌محیطی را مد نظر قرار می‌دهد (بی نام،1386).

جنگل‌های پهن برگ مناطق معتدله دارای اهمیت فراوانی از جهت بهبود كیفیت آب و تولید چوب هستند. برای دسترسی و مدیریت هر چه بهتر این جنگل‌ها وجود جاده‌های جنگلی ضروری بوده ولی از طرفی جاده‌های جنگلی با عملكرد اكولوژیكی و هیدرولوژیكی این جنگل‌ها در تضاد می‌باشد. جاده‌های جنگلی باعث به هم خوردن مسیر و سرعت آب‌های سطحی و زیر سطحی شده و سبب تغییر الگوی توزیع آب می شوند. افزایش سرعت رواناب در سطح جاده‌ها و كاهش پوشش گیاهی باعث تولید رسوب و انتقال آن به آبراهه‌های پایین دست شده و در نتیجه باعث آلودگی منابع و زیستگاه‌های آبی می‌شود (راهبری سی سخت و عبدی، 1389). هدر رفت خاک پدیده‌ای است که در صورت بروز در هر منطقه‌، حاصلخیزی خاک، دوام و پایداری ابنیه فنی و سازه‌های مختلف، پایداری دیواره‌های خاکی، کیفیت منابع آب سطحی، توازن بوم شناختی و منظره طبیعت را به مخاطره می‌اندازد (پارساخو 1391).

طراحی سطح جاده های جنگلی از اهمیت ویژهای برخوردار است به طوری که درجاده های تثبیت نشده سطح جاده پتانسیل تولید رسوب بالایی دارد، عبور و مرور وسایل نقلیه باعث خرد شدن مواد سطحی جاده می‌شود و آن‌ها را به ذرات ریز قابل حمل تبدیل می‌نماید. همچنین رد چرخ‌های وسایل نقلیه افزایش میزان فرسایش و حمل رسوبات را به دنبال دارد تمرکز آب در این مکان‌ها باعث افزایش انرژی رواناب و قدرت جریان رواناب شده و قدرت حمل ذرات درشت را افزایش می‌دهد، تناوب عملیات حفاظتی و نگهداری جاده نیز می‌تواند در افزایش و یا کاهش میزان تولید رسوب از سطح جاده‌ها موثر باشد عملیات مسطح سازی جاده می‌تواند مکان‌های تجمع هرز آب (شیارها و رد چرخ‌ها) را از بین ببرد و فرسایش را کاهش دهد. اما از طرف دیگر باعث خرد شدن مواد سخت سطح جاده شده و آن‌ها را به ذرات ریز قابل حمل تبدیل می‌کند(بهزادفر،1383).  سطح جاده می‌تواند به شکلی طراحی شود که شیب داخلی یا شیب خارجی داشته باشد و یا به شکل گرده ماهی باشد جاده‌هایی که دارای شیب داخلی هستند رواناب را به سمت جوی کناری هدایت می‌کنند در حالی شیب بیرونی رواناب را به سمت دیواره خاکریزی هدایت می‌کند و شکل گرده ماهی تلفیقی از دو عمل بالا را انجام می‌دهد تا رواناب کمتری در سطح جاده جریان داشته باشد (ارهان کاسکن، 2012).

 

 

ضرر از جمله مفاهیمی‌است که در رابطه با مفهوم و معنای دقیق آن، از دیرباز تحقیق و بررسی‌های بسیاری صورت گرفته است. اینکه ضرر چیست؟ چه ماهیتی دارد، معنای حقوقی آن کدام است و آیا مصادیق آن قابل احصاء هستند یا نه؟ مواردی هستند که موضوع تحقیقات بسیاری بوده­اند. تعریف ضرر، تعریفی است که در مجمع‌البحرین با عبارت «نقص در حق» آمده است و از نظر حقوقی «ممانعت از وجود پیدا کردن نفع که مقتضی آن حاصل شده است» آنچه که در پایان‌نامه حاضر بحث شده است، بررسی ماهیت ضرر و بررسی موارد مختلف و تطابق آن با مفهوم ضرر است. لذا خسارات مادی و معنوی به طور کلی بررسی شده است و سپس مصادیق هر کدام مورد بررسی قرار گرفته است.

کلمات کلیدی: ضرر، تفویت منفعت، خسارت مازاد بر دیه، ماهیت ضرر، خسارت ناشی از کاهش ارزش پول، خسارت از خسارت

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                              صفحه

 

 

مقدمه : 1

1-  بیان مساله تحقیق: 2

2-ضرورت تحقیق: 3

3-سوالات تحقیق: 3

4-فرضیه‌های تحقیق: 4

5-پیشینه تحقیق: 4

6- ساختار تحقیق : 4

فصل اول.. 6

کلیات… 6

1. مفهوم و اوصاف ضرر. 7

 

 

1-1. معنای لغوی ضرر: 8

1-2. معنای اصطلاحی ضرر: 8

1-2-1. تفاوت ضرر و زیان و خسارت: 10

1-3. اوصاف ضرر قابل مطالبه. 11

1-3-1. قطعی بودن. 11

1-3-2. مستقیم بودن : 12

1-3-2-1. تسبیب…. 12

1-3-3. لزوم وجود رابطه بین ضرر و سبب…. 13

1-4. شرایط احراز رابطه سببیت…. 14

1. اقسام ضرر. 17

2-1. تقسیم ضرر برحسب نوع آن: 17

2-1-1. ضرر مادی: 17

2-1-1-1. ضرر مادی مالی: 17

2-1-1-1-1. ضرر در اعیان اموال: 18

2-1-1-1-2. ضرر در منافع اموال و حقوق: 18

2-1-1-1-3. ضرر در صفت اموال: 18

2-1-1-1-4. ضرر در حقوق  متعلق به اموال: 18

2-1-1-2. ضرر مادی غیر مالی: 18

2-1-2. ضرر معنوی… 19

2-1-2-1. زیانهای وارد به حیثیت و شهرت افراد. 19

2-1-2-2.  لطمه به عواطف و ایجاد تألم روحی به افراد. 19

2-1-3. اثرات تقسیم ضرر به مادی و معنوی: 19

2-1-4. منابع قانونی قابل جبران بودن ضرر معنوی: 19

2-2. تقسیم ضرر بر حسب چگونگی ارتباط آن با منشاء ضرر: 20

2-2-1. ضرر مستقیم نسبت به منشاء: 20

2-2-2. ضرر غیر مستقیم نسبت به منشاء: 20

2-2-3. مبناء تقسیم ضرر به مستقیم و غیر مستقیم: 20

2-2-4. موارد قانونی قابل جبران بودن ضرر غیر مستقیم: 20

2-3. تقسیم ضرر بر حسب زمان و وقوع آن: 20

2-3-1. ضرر حال یا موجود: 21

2-3-2. ضرر آینده: 21

2-3-2-1. ضرر آینده‌ی ممکن الوقوع: 21

2-3-2-2. ضرر آینده محقق الوقوع: 21

2-3-2-3. ضرر آینده محتمل الوقوع: 22

2-3-2-4. ضرر آینده ممتنع الوقوع: 22

2-3-3. فائده تقسیم ضرر به حال و آینده‌ی ممکن و غیر ممکن: 22

1. عناصر ضرر. 23

3-1. کاهش دارایی: 23

3-1-1. مفهوم: 23

3-1-2. کیفیت و نوع تلف: 24

3-1-2-1. تلف کل: 25

2-1-2-2. تلف جزء: 25

3-1-3-3. تلف عمدی و غیرعمدی… 26

3-2. نامشروع بودن فعل فاعل.. 29

1. مقایسه ضرر با عناوین مشابه. 31

4-1. تفویت منفعت… 31

4-1-1. تفویت چیست؟. 31

4-1-2. منفعت چیست؟. 33

4-1-2-1. منفعت در مقابل عین: 33

4-1-2-2. نفع پول (بهره یا ربح پول). 33

4-1-2-3. نفع مال (به معنی اسم معنا): 33

4-1-2-4. تعریف جامع و مانع پیشنهادی… 33

فصل دوم. 36

بررسی مصادیق جدید ضرر. 36

1. عدم‌النفع. 37

1-1. تعریف عدم‌النفع. 37

1-2. پیشینه‌ی قانونگذاری.. 39

1-3. تقسیم “عدم‌النفع”. 45

1-3-1. منفعت محقق.. 46

1-3-2.  منفعت محتمل.. 46

1-3-3.  ماهیت “عدم‌النفع”. 47

1-3-3-1.  “عدم‌النفع” از دیدگاه قانون مدون ایران.. 50

1-3-3-2.”عدم‌النفع” از دیدگاه علمای حقوق.. 51

1-3-4. قابلیت مطالبه عدم‌النفع.. 55

1-3-4-1. بنای عقلا جوازی بر مطالبه عدم‌النفع.. 55

1-3-4-2. مطالبه عدم‌النفع در قوانین موضوعه. 56

1-4. فرصتهای از دست رفته. 57

1-4-1.لزوم مشروع بودن و استقرار موقعیت عملی: 60

1-4-2.از دست دادن امکان: 61

1-4-3. بیان نظرات موافقین و مخالفین.. 61

1-5.”عدم‌النفع” و تفویت منفعت عین.. 62

1-6. عدم‌النفع و منافع ممکن الحصول.. 63

1. ضرر در محیط‌های الکترونیکی.. 67

2-1. ضرر وارد بر حقوق مولفان. 69

2-1-1. تعریف حق معنوی… 69

2-1-2. ویژگیهای حق معنوی.. 70

2-1-2-1. غیر قابل انتقال بودن.. 70

2-1-2-2. محدود نبودن به زمان و مکان.. 72

2-1-3.خسارات معنوی.. 72

2-1-3-1. تعریف خسارت معنوی… 73

2-1-3-1. تاریخچه خسارت معنوی… 73

2-1-3-3. دعوای جبران خسارت معنوی… 74

2-1-3-4. خسارات معنوی شخص حقوقی.. 75

2-1-4. حق حرمت مؤلف… 75

2-1-4-1. حق عدول یا استرداد (در حقوق فرانسه). 77

2-1-4-2. قرارداد جهانی حق تألیف…. 78

2-1-5. بررسی انواع تجاوز به حقوق مؤلفان. 79

 

1-3)اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………..6

1-4) اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..8

1-4-1) هدف اصلی پژوهش………………………………………………………………………………………………….8

1-4-2) اهداف جزئی پژوهش………………………………………………………………………………………………..8

1-5) سؤالات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………9

1-6) فرضیات پژوهش………………………………………………………………………………………………………….10

1-7) تعاریف مفهومی متغیرها و اصطلاحات……………………………………………………………………………12

1-8) تعاریف عملیاتی شاخص‌ها……………………………………………………………………………………………18

فصل دوم: ادبیات نظری و تجربی پژوهش

2-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….28

2-2) تعریف سیستم یا نظام …………………………………………………………………………………………………..29

2-3) آموزش و پرورش به مثابه یک سیستم یا نظام…………………………………………………………………..29              

2-4) اهمیت آموزش و پرورش………………………………………………………………………………………………32        

2-5) نقش آموزش و پرورش در ابعاد مختلف توسعه ………………………………………………………………32          

2-5-1) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اجتماعی………………………………………………………33          

2-5-2) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه فرهنگی………………………………………………………..34          

2-5-3) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اقتصاعی……………………………………………………….35          

2-6) آموزش و پرورش و برابری فرصت‌های آموزشی……………………………………………………………..35

2-7) نظام آموزشی……………………………………………………………………………………………………………….38

2-7-1) انواع نظام آوزشی و سطوح آن ………………………………………………………………………………….39

2-8) ساختار آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………….39

2-9) آموزش ابتدایی و جوانب مختلف رشد…………………………………………………………………………..40

2-9-1) رشد ارزش‌ها…………………………………………………………………………………………………………..42

2-9-2) رشد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………..43

2-9-3) رشد عقلانی……………………………………………………………………………………………………………..43

2-10) آموزش ابتدایی در سند تحول بنیادی…………………………………………………………………………….44

2-11) اهداف آموزش ابتدایی…………………………………………………………………………………………………44

2-12) نظام های آموزشی در جهان…………………………………………………………………………………………46

2-13) چالش‌های اصلی نظام آموزشی در جهان و ایران……………………………………………………………..50

2-14) نارسایی‌های مقطع آموزش و پرورش ابتدایی ایران…………………………………………………………..52

2-14-1) مفهوم برنامه‌ریزی آموزشی……………………………………………………………………………………….53

2-14-2) تعاریف برنامه‌ریزی آموزشی……………………………………………………………………………………..53

2-15) كارایی………………………………………………………………………………………………………………………..55

2-15-1) معنی و مفهوم كارایی……………………………………………………………………………………………….56

2-15-2) تعاریف كارایی……………………………………………………………………………………………………….57

2-16) بهره ‌وری……………………………………………………………………………………………………………………58

2-17) رابطه كارایی با بهره وری و اثربخشی…………………………………………………………………………….59

2-18) كارایی در نظام‌های آموزشی…………………………………………………………………………………………60

2-19) كارایی درونی و كارایی بیرونی……………………………………………………………………………………..61

2-19-1) كارایی درونی………………………………………………………………………………………………………..62

2-20) برنامه ‌ریزی‌های توسعه بین‌المللی………………………………………………………………………………..65

2-20-1) برنامه‌ی توسعه‌ی هزاره یا اعلامیه هزاره ……………………………………………………………………65

2-20-1-1) آرمان و اهداف برنامه ریزی آموزشی در برنامه‌ی توسعه‌ی هزاره ……………………………..67

2-20-2) برنامه ریزی آموزش برای همه………………………………………………………………………………….67

2-20-2-1) تاریخچه……………………………………………………………………………………………………………67

2-20-2-2) اهداف و چارچوب برنامه ریزی در برنامه ملی آموزش برای همه…………………………….69

2-20-2-3) تدوین برنامه آموزش برای همه………………………………………………………………………….71

2-20-2-4) برنامه ملی آموزش برای همه در ایران…………………………………………………………………..72

2-20-2-5) استراتژی‌ها……………………………………………………………………………………………………….76

2-20-2-6) معرفی گروه‌های هدف برنامه در ایران…………………………………………………………………80

2-20-2-7) برنامه آموزش برای همه از منظر برنامه توسعه ملی…………………………………………………81

2-20-2-8) ارتباط برنامه های عمرانی و توسعه با برنامه ملی آموزش برای همه………………………….83

2-20-2-8-1) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در برنامه چهارم…………………………………………80

2-20-2-8-2) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در برنامه پنجم……………………………………………84          

2-20-2-8-3) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در سند برنامه راهبرد…………………………………..84         

2-20-2-8-4) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در سند تحول بنیادین…………………………………..85

2-21) ارتباط بین برنامه آموزش و پرورش و برنامه توسعه ملی………………………………………………….85

2-22) برنامه‌ها و اهداف دوره ابتدایی در طول برنامه در استان ………………………………………………….86

2-23) قوت‌ها و ضعف‌های توسعه آموزش ابتدایی استان………………………………………………………….87

2-24) تعریف شاخص آموزشی…………………………………………………………………………………………….88

2-25) نشانگرهای آموزشی برنامه ملی آموزش برای همه………………………………………………………….88

2-26) مروری بر تحقیقات انجام گرفته………………………………………………………………………………….90

2-26-1) پژوهش‌های داخلی………………………………………………………………………………………………90

2-26-2) تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………………….96

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1) روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….104

3-2) جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………….104

3-3) ابزار گرد آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………..104

3-4) شیوه تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات…………………………………………………………………………..104

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌های تحقیق

4-1)مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..106

4-2)یافته‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 106

 

 

 

4-2-1)تجزیه و تحلیل داده های مربوط به پرسش‌های پژوهش……………………………………………….106

3-4) فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….167

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..177

5-2) بحث ونتیجه‌گیری از پرسش‌های پژوهش……………………………………………………………………….177

5-3) نتایج کلی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………… 195

5-4) خلاصه نتایج………………………………………………………………………………………………………………205

5-5) محدودیت‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………..206

5-6) پیشنهادهای كاربردی …………………………………………………………………………………………………208

5-7) موضوعات پژوهشی برای تحقیقات بعدی……………………………………………………………………..209

فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………..212

فهرست منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………………..221

چكیده لاتین……………………………………………………………………………………………………………………….223

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه    

جدول 4-1)بررسی نرخ ارتقاء بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                          107

جدول 4-2) بررسی نرخ مردودی بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                      113

جدول4-3) بررسی نرخ ترک تحصیل  بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                 119

جدول4-4) نرخ ماندگاری، …..نسبت اتلاف وضریب کارایی                                                125

 جدول4-5) بررسی نرخ ماندگاری بر اساس پایه تحصیلی                                                  127

جدول4-6) درصد فارغ التحصیلی پایه پنجم بر اساس جنسیت                                             130

 جدول4-7) بررسی میانگین طول سال های تحصیل برای هر فارغ التحصیل                             133

جدول4-7) بررسی نسبت اتلاف بر اساس جنسیت                                                           135

 جدول4-8) بررسی ضریب کارایی بر اساس جنسیت                                                        138

 جدول4-9) تعداد و میزان رشد دانش آموزان                                                                 141

 جدول4-10) تعداد و سهم دانش آموزان دختر و پسر                                                      144

جدول4-11) تعداد و سهم دانش آموزان شهری و روستایی                                                147

جدول4-12) تعداد و سهم دانش آموزان دولتی و غیر انتفاعی                                             150

جدول4-13) پوشش تحصیلی ظاهری  دانش آموزان                                                       153                              

 جدول4-14) نسبت دانش آموز به معلم، میزان تحصیلات معلمان                                        156

جدول4-15) تراکم دانش آموز در کلاس دایر و…                                                           161

جدول4-16) آزمون t مقایسه میانگین نرخ ارتقا ، نرخ مردودی و نرخ ترک تحصیل                  167

جدول شماره 4-17: آزمون t مقایسه میانگین نسبت اتلاف و ضریب کارایی                           168

جدول شماره 4-18: آزمون t مقایسه میانگین نرخ فارغ التحصیلی                                        168

جدول شماره 4-19: آزمون t مقایسه میانگین درصد رشد و هدف برنامه                                169

جدول شماره4-20: آزمون t میانگین سهم دانش آموز دختر، غیر انتفاعی با  هدف برنامه             170

جدول شماره4-21: آزمون t مقایسه میانگین سهم دانش آموز روستایی با  هدف برنامه               171

جدول شماره4-22: آزمون t مقایسه میانگین پوشش تحصیلی ظاهری و هدف برنامه                 171      

جدول شماره4-23: آزمون t مقایسه نسبت دانش آموز به معلم با هدف برنامه                          172

جدول شماره4-24: آزمون t مقایسه میانگین تحصیلات معلمان با هدف برنامه                         173

جدول شماره4-25: آزمون t مقایسه ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی و هدف برنامه            174

جدول شماره4-26: آزمون t مقایسه ضریب بهره برداری از سرانه فضای آموزشی با هدف برنامه    175

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                          صفحه

نمودار 4-1)بررسی نرخ ارتقاء بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                         108

نمودار 4-2) بررسی نرخ مردودی بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                     114

نمودار 4-3) بررسی نرخ تکرار بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                        120

نمودار 4-4) بررسی نرخ ماندگاری بر اساس پایه تحصیلی                                                 128

 نمودار 4-5) بررسی درصد فارغ التحصیلی پایه پنجم بر اساس جنسیت                                 131

 نمودار 4-6) بررسی میانگین طول سال های تحصیل برای هر فارغ التحصیل بر اساس جنسیت     133

نمودار 4-7) بررسی نسبت اتلاف بر اساس جنسیت                                                         136

 نمودار 4-8) بررسی ضریب کارایی بر اساس جنسیت                                                      139

 نمودار 4-9) تعداد و میزان رشد دانش آموزان                                                                142

 نمودار 4-10) تعداد و سهم دانش آموزان دختر و پسر                                                      145

نمودار 4-11) تعداد و سهم دانش آموزان شهری و روستایی                                                148

نمودار 4-12) تعداد و سهم دانش آموزان دولتی و غیر انتفاعی                                             151

نمودار 4-13) پوشش تحصیلی ظاهری  دانش آموزان                                                       154                                  

 نمودار 4-14) نسبت دانش آموز به معلم،                                                                     157

نمودار 4-15) نسبت معلم به کلاس دایر                                                                        159

نمودار 4-16)میزان تحصیلات معلمان                                                                          160

نمودار 4-17) تراکم دانش آموز در کلاس دایر                                                                162

نمودار4-18) تراکم کالبدی،                                                                                      163                                                                          

 نمودار4-19) سرانه فضای آموزشی                                                                            164

 نمودار 4-20)ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی                                                                            165

 

 

چکیده:

     برای حل معضلات آموزشی و ارتقاء کارکردهای آن، در کشورهای جهان، تفکر هسته‌های آموزش برای همه را به وجود آورد. در کنفرانس جهانی جامتین تایلند در سال 1990 میلادی چارچوب و شاخص‌های کیفیت نظام‌های آموزشی مشخص گردید. با توجه به عدم وجود تحقیقاتی مبنی بر سنجش کیفیت مقطع ابتدایی در استان ایلام در مقایسه با یک چارچوب بین المللی، محقق برآن شده تا پژوهشی تحت عنوان بررسی کارایی درونی آموزش ابتدایی استان ایلام طی سالهای 84 تا89 در مقایسه با شاخص‌های برنامه ملی آموزش برای همه(E.F.A) انجام دهد. و با دسته بندی و بررسی شاخص‌های مربوطه، میزان تحقق اهداف پیش بینی شده در برنامه استانی آموزش برای همه را مشخص نماید. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ کنترل متغیر از نوع غیر آزمایشی است. جامعه و نمونه آماری به شیوه سرشماری انتخاب شده و شامل کلیه دانش آموزان مقطع ابتدایی استان در سال 84 تا 89 است. برای تحلیل داده‌ها از روشهای آمار توصیفی استفاده شده است.یافته‌های آن نشان می‌دهد که: نرخ‌های قبولی، مردودی، ترک تحصیل، ماندگاری، فارغ‌التحصیلی، میانگین طول تحصیل، نسبت اتلاف، ضریب کارایی، سهم دانش آموزان دخترو سهم دانش آموزان غیرانتفاعی، بهبود یافته است. نرخ رشد دانش آموزان ، سهم دانش آموزان روستایی کاهش و  پوشش ظاهری در مقایسه با میزان پیش بینی در سند برنامه ملی آموزش برای همه طی دوره مذکور بیشتر است که نامطلوب است. مقدار نسبت دانش آموز به معلم، تقریباً برابر با هدف برنامه است. شاخص معلم به کلاس دایر همسو با هدف برنامه است. میزان سطح تحصیلات معلمان از هدف برنامه کمتر است. تراکم دانش آموز در کلاس دایر، کمتر از هدف برنامه بوده،تراکم کالبدی، در طول برنامه بالا بوده و سرانه فضای آموزشی پایین تر از هدف است، ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی برابر با هدف برنامه است.

 

کلید واژه ( کارایی درونی، برنامه ملی آموزش برای همه)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

طرح تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

•  مقدمه:

     عصری که در آن زندگی می‌کنیم عصر دگرگونی‌های متعدد و متنوع و عرصه‌ی خرد ورزی و پویایی اندیشه‌هایی است که بتوانند راه روشن گسترش و شکوفایی را فراهم آورند و تصویری گویا از آینده‌ی درخشان علم و دانش عرضه نمایند. لازمه این تلاش، تربیت انسان‌هایی است که خود به خوبی محیط پیرامونشان را بشناسند و با رویکردهای علمی روز آشنا باشند. که در این راستا آموزش و پرورش نقش خود را به عنوان عامل اساسی در سرشتن آینده افراد ایفا نموده است. زیرا آموزش و پرورش باید انسان‌ها را برای همساز شدن با تغییر و تبدیل، این خصیصه بارز هزاره‌ی سوم آماده سازد. دست یابی به آموزش و کیفیت بخشی به آن، آموزش در همه‌ی مکان‌ها و زمان‌ها و حفظ محیط زیست، بهداشت، دموکراسی، حقوق بشر و خلاصه دست یابی به حقوق انسانی همه‌ی افراد به ویژه در کشورهای عقب نگه داشته شده و در حال توسعه، سازمان بین المللی یونسکو را بر آن داشته است تا برنامه‌ی ملی آموزش برای همه [1] را برای دستیابی انسان‌ها به موارد یاد شده تدارک ببیند و از طریق تعهدات جهانی حکومت‌ها را ملزم به تلاش در راستای این اهداف نماید.

     مقطع ابتدایی پایه و شالوده‌ی نظام آموزش عمومی کشور است و افراد تحت تعلیم این مقطع در آینده کشور تاثیر شگرف خواهند داشت. در برنامه ملی آموزش برای همه، نیز اساس و مبنای برخورداری از سواد، تکمیل تحصیلات این مقطع برای افراد می‌باشد. لذا بررسی کارایی آن نیز خالی از اهمیت نخواهد بود.و تحقیق در این زمینه نتایج ذیل را درپی خواهد داشت  :

1- نمایان ساختن جایگاه نظام آموزشی در جهان 2- کمک کردن به پژوهندگانی که در این باب تمایل به پژوهش دارند، به طوری که به آنان این امکان را می‌دهد که با شناخت و سرعت بیشتری مصالح کار و اطلاعات مورد نیاز خود را فراهم آورند و کار تحقیق را شروع کنند و بر حسب هدف و زمینه‌ی کار، از این اطلاعات بهره گیرند. چه بسا این اطلاعات آنان را از مطالعه‌ی بعضی کتب بی نیاز کند یا به عکس به مطالعه‌ی کتاب‌های دیگر رهنمون سازد و مصالح تازه‌ای در اختیار آن‌ها بگذارد.

 

•  بیان مسئله:

     درجهان امروز، آموزش و پرورش کلید رشد و توسعه‌ی کشورهاست. و این در صورتی محقق خواهد بود که به رشد و توسعه‌ی همه جانبه و از جمله به زیر ساخت‌های آن توجه شود. اولین ساختار رسمی نظام آموزش و پرورش  در کشور ما دوره یا مقطع آموزش ابتدایی می‌باشد. این سطح از آموزش، با توجه به رشد و تربیت و تکوین شخصیت انسان‌ها در دوره کودکی- 6تا10سالگی- دوره مهمی است( عصاره، 1386).

     اهمیت این مقطع آموزشی به عنوان یک خرده سیستم، شناخت موقعیت کنونی، تعیین اهداف و ارزیابی عملکرد آن جهت سنجش موفقیت برنامه‌ها و هم چنین برنامه‌ریزی جهت افزایش اثر بخشی در آینده و کیفیت آموزشی، بر کمتر کسی پوشیده است. لذا در چند سال اخیر، کیفیت آموزشی به طور جدی در اکثر کشورهای در حال توسعه و بسیاری از کشورهای توسعه یافته مورد سؤال واقع شده است. این مسئله فقط دغدغه والدین، معلمان و کارفرمایان نبوده، بلکه سیاست گزاران و برنامه ریزان نیز نگران این مسئله هستند. این عبارت به خوبی نمایان گر مسئله و اهمیت گسترش مطالعات در خصوص کارایی نظام‌های آموزشی است و مشخص می‌سازد که این موضوع به صورت یک مسئله مهم جهانی مطرح است.

     نظام آموزش و پرورش به زعم گلابی(1368)، در جوامع امروز به مثابه عامل اصلی و مؤثر در تحولات اقتصادی- اجتماعی وظیفه اساسی خود را بر آموزش و پرورش همه جانبه فرد و شکوفایی و رشد استعدادهای کلیه افراد جامعه و تربیت نیروی کار ماهر و متخصص و انتقال ارزش‌های فرهنگی و علمی و فنی متمرکز نموده است. از جمله اهداف کیفی نظام تعلیم و تربیت از نظر صاحب نظران (محسن پور، 1389)، افزایش کارایی در همه سطوح و انواع آموزش‌ها می‌باشد. پس لازم است اطلاعات و داده‌ها در این خصوص فراهم گردد و با ارائه تصویری روشن و واضح از وضع موجود نظام آموزشی، با استفاده از شاخص‌ها و معیارهای مربوط به تهیه یک برنامه توسعه، و گذراندن وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب اقدام کرد. با توجه به این که نظام آموزش و پرورش خیل کثیری از جمعیت کل کشور را زیر پوشش قرار می‌دهد، بدون برنامه ریزی نمی‌تواند از کارایی درونی و بیرونی برخوردار شود و در جهت بهبود بخشیدن به فعالیت‌هایش گام بردارد. از این رو به کارگیری شیوه‌های برنامه‌ریزی (مشاوران یونسکو،1379) امری اجتناب ناپذیر است. در این اثنا ارزیابی کارایی درونی، یکی از شیوه‌های برنامه‌ریزی است، که از طریق گردآوری داده‌های نرم و سخت در باره اثربخشی آن چه برنامه ریزی کرده‌اند، قضاوت می‌کند. آن چه باید تغییرکند و آن چه باید ادامه یابد، را مشخص می‌کند( کافمن[2] وهمکاران، 1387).

     مشاوران یونسکو(1379)، کارایی را اصطلاحی دانسته‌اند که برای توصیف داده‌ها و ستاده‌ها به کار می‌رود و اساسا” با توجه به بازده حاصل از یک نظام در مقایسه با درون داد آن محاسبه می‌شود. در تحلیل‌های نظام آموزشی علاوه بر جنبه كمّی باید جنبه‌های كیفی از جمله نحوه یادگیری و موفقیت دانش آموزان در درون نظام باید مد نظر قرار گیرد كه تلفیق این دو« كارآیی درونی نظام» نامیده می‌شود. از آن جا که نظام آموزشی اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دارد، کارایی نظام آموزشی از نظر درونی و برونی مطرح می‌شود. کارایی درونی نظام آموزشی طی سال و در پایان مقطع آموزشی و با توجه به اهداف تعیین شده مشخص می‌شود و منظور از کارایی درونی این است که دریابیم با توجه به امکانات، منابع و مدت زمانی که برای تحصیل دانش آموزان در هر پایه تحصیلی در نظر گرفته شده است، نحوه‌ی عبور دانش آموزان به چه صورت است، و از لحاظ اقتصادی چه تاثیری بر بازده نظام آموزشی دارد. برای سنجش کارایی نظام آموزشی از شاخص‌های گوناگون استفاده می‌شود. صراف اسماعیلی(1371)، شاخص را میزانی می‌داند که اگر در تصمیم گیری، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و ارزشیابی مورد توجه قرار نگیرد باعث از هم پاشیدگی برنامه ریزی می‌گردد.

     با وجود پیشرفت‌هایی که نظام‌های آموزشی در دهه‌های پایانی قرن بیستم در توسعه فعالیت‌هایشان و تحت پوشش بردن لازم التعلیم‌ها و واجدین شرایط استفاده از خدمات آموزشی داشته‌اند، شاخص‌ها یا نشانگرهایی که حاکی از عملکرد فعالیت‌های آموزشی می‌باشند، در حوزه‌های برابری فرصت‌های دستیابی به آموزش، وضعیت سواد، کیفیت آموزش، آموزش‌های مادام العمرو… وضعیت نگران کننده‌ای را به ویژه در کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهند. آسیب شناسی نظام‌های آموزشی( موسوی، 1383) به منظور بررسی عوامل به وجود آورنده‌ی این وضعیت حاکی از آن است که مهم‌ترین عامل، حاشیه‌ای شدن فعالیت‌های آموزشی در مقایسه با فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی است. هم چنین ایجاد تغییرات قابل توجه در نشانگرهای آموزشی(حتی در کشورهای توسعه یافته) نیز مستلزم تغییر برخی زیر ساخت‌های عملکردی نظام‌های آموزشی و فعالیت‌های مربوط به آن می‌باشد.

     بدین ترتیب عمده کردن مسائل آموزش و پرورش و ضرورت بسیج امکانات عمومی یک کشور برای حل معضلات آموزشی و ارتقاء کارکردهای آن، تفکرایجاد هسته‌های آموزش برای همه را به وجود آورد و تمامی کشورهای عضو یونسکو متعهد شدند تا در زمینه توجه به گروه‌های هدف، فعالیت‌های آموزشی و ارتقاء کیفیت فعالیت‌ها همکاری نمایند. براین اساس کنفرانس آموزش برای همه در سال  1369 (1990میلادی) در جامتین تایلند به همت پنج سازمان بین المللی یونسکو[3]، یونیسف[4]، صندوق جمعیت سازمان ملل[5]، بانک جهانی[6] و برنامه عمران ملل متحد[7] با هدف گسترش سواد در جهان، افزایش فرصت‌های یادگیری برای همگان و بهبود کیفیت یادگیری برگزار شد و شاخص‌هایی نیز برای آن تعیین گردید. سپس در اردیبهشت 1379 مصادف با2000 میلادی در داکارسنگال، سران و وزیران آموزش و پرورش کشورها، جملگی متعهد شدند که با بسیج تمامی توان خود، در راه دست یابی به اهداف این اعلامیه بکوشند و تا سال 1394(2015میلادی) تمامی مفاد آن را در کشورهای خود جامه‌ی عمل بپوشانند (سند ملی آموزش برای همه،83).

 

•  اهمیت و ضرورت تحقیق:

     مهمترین عامل از میان عوامل متعدد توسعه منابع انسانی، آموزش است زیرا، بر سایر عوامل نیز تاثیر فراوان دارد. ژاک هلک[8](1371) در این باره می‌گوید: منابع نیرو با یکدیگر مرتبط بوده و به هم وابسته‌اند. اما، آموزش شالوده و بنیان سایر منابع شمرده می‌شود، و عامل اساسی در بهبود تغذیه و بهداشت، حفظ محیط زیستی با کیفیت بالا، بهبود ذخیره نیروی کار و حفظ و ارتقای مسئولیت پذیری، توسعه سیاسی و اقتصادی است.

     امروزه آموزش و پرورش به عنوان یکی از سیستم‌های جامعه و متولی اصلی امر آموزش، نقش مهمی در فرآیند توسعه دارد، و با توجه به سرمایه گذاری در آموزش و پرورش انتظار می‌رود دانش آموزانی که وارد یک مقطع تحصیلی می‌شوند بدون تاخیر طی یک زمان معین آن دوره را با موفقیت به پایان برسانند. اما این آرزو هیچ گاه صد در صد محقق نشده و تعداد زیادی از دانش آموزان قبل از اتمام دوره دچار افت، مردودی و یا شکست تحصیلی می‌شوند که وقوع هر یک از موارد ذکر شده خسارت اقتصادی عظیمی برای کشورهاست. لذا سازمان تربیتی علمی و فرهنگی ملل متحد( یونسکو) از همان اوان تاسیس، کوشش‌هایی را در جهت تعمیم آموزش و پرورش و ریشه کنی بی سوادی در کشورهای در حال توسعه آغاز نمود و با ارائه کمک‌های فنی و مشورتی به کشورها و برگزار ی کنفرانس‌ها و دوره‌های کار آموزی، زمینه‌ی استفاده از فنون و روش‌های برنامه ریزی در کشورهای مختلف را فراهم نمود که برنامه‌ی ملی آموزش برای همه از این نمونه است. اجرای برنامه ملی آموزش برای همه باعث برنامه ریزی برای یک مشارکت فراگیر در کشور می‌گردد که علت بسیاری از تحولات مثبت در کشور، همگام با سایر کشورهای هدف خواهد شد. و به تبع آن حساسیت مسئولان و برنامه ریزان ارشد چه در سطح ملی و چه در استان‌ها را برانگیخته و به جذب بودجه کلان جهت صرف در مدارس منجر خواهد شد. و در قدمی فراتر جایگاه نظام آموزشی کشور را در بین نظام‌های آموزشی کشورهای جهان مشخص می‌سازد. فقدان چنین برنامه‌ی منسجمی باعث می‌شود که سه شاخص عمده یعنی سواد آموزی و پوشش تحصیلی و سهم دختران در مناطق مختلف کشور افت نموده و رتبه‌ی کشور را نیز در مقایسه با کشورهای دیگر دچار افت نماید. لذا بررسی کارایی مقاطع مختلف تحصیلی( در این پژوهش مقطع ابتدایی) آن هم در مقایسه با شاخص های یک برنامه بین المللی ودر استان محرومی همانند ایلام که چنین تحقیقاتی کمتر در آن صورت گرفته است، ضروری به نظر می‌رسد. تا با تشخیص کم و کاستی‌های این مقطع از نظام آموزشی، مسئولان از کارایی و میزان شاخص‌های آن اطلاع دقیق یافته و در جهت بهبود وضع موجود و رفع موانع به برنامه ریزی بپردازند.

 

1-1- مقدمه.. 2

1-2- اهداف.. 3

1-3- ساختار پایان‌نامه.. 3

فصل 2: مجازی‏سازی و پردازش ابری    5

2-1- مقدمه.. 6

2-2- تعریف مجازی‏سازی.. 6

2-3- تاریخچه‏ی مجازی‏سازی.. 7

2-4- ناظر ماشین مجازی.. 8

2-5- کاربردهای مجازی‏سازی.. 9

2-5-1- جعبه‏ی شنی … 9

2-5-2- محیط‏های اجرایی چندگانه… 9

2-5-3- سخت‏افزار مجازی… 9

2-5-4- سیستم‏عامل‏های چندگانه همزمان… 9

2-5-5- اشکال‏زدایی… 10

2-5-6- مهاجرت نرم‏افزار… 10

2-5-7- بسته‏ی پیش‏نصب مجازی… 10

2-5-8- تجمیع كارگزار… 10

2-6- سطوح مختلف مجازی‏سازی.. 14

2-6-1- معماری یک سیستم قابل مجازی سازی… 14

2-6-2- مجازی‏سازی در سطح معماری مجموعه دستور… 18

 

 

 

2-6-3- مجازی‏سازی در سطح انتزاع سخت‏افزار… 19

2-6-4- مجازی‏سازی در سطح سیستم‏عامل… 24

2-6-5- مجازی‏سازی در سطح برنامه‏ی کاربردی… 26

2-6-6- مجازی‏سازی در سطح کتابخانه… 29

2-7- پردازش ابری.. 30

2-7-1- تاریخچه… 30

2-7-2- مزایای اقتصادی ابر… 31

2-7-3- انواع ابر پردازشی… 32

فصل 3: تحقیقات مرتبط    33

3-1- مقدمه.. 34

3-2- رویكردهای متفاوت به زمان‏بندی ماشین‏های مجازی.. 34

3-2-1- مزایا و معایب رویکردهای زمان‏بندی ماشین‏های مجازی    36

فصل 4: الگوریتم DVMS   37

4-1- مقدمه.. 38

4-2- ملاحظات زمان‏بندی در یک محیط پردازش ابری.. 38

4-2-1- کارایی… 38

4-2-2- هزینه… 38

4-2-3- همجواری… 39

4-2-4- قابلیت اعتماد و دسترس‏پذیری مستمر… 39

4-3- چالش‏های زمان‏بندی.. 39

4-4- الگوریتم ارایه شده برای زمان‏بندی ماشین‏های مجازی   39

4-4-1- نگاشت مساله‏ی زمان‏بندی به مساله‏ی کوله پشتی… 40

4-4-2- مدل سیستم… 40

4-4-3- فرمول‏بندی مساله… 40

4-4-4- الگوریتم DVMS.. 42

4-4-5- قضیه… 45

4-4-6- بررسی پیچیدگی زمانی الگوریتم:… 47

4-4-7- پیچیدگی فضایی الگوریتم:… 48

فصل 5: ارزیابی الگوریتم ارایه شده    49

5-1- مقدمه.. 50

5-2- شرایط و محدودیت‏های ارزیابی.. 50

5-2-1- مشخصات سخت‏افزاری و نرم‏افزاری محیط ارزیابی… 51

5-3- فرض‏ها و تعریف‏ها.. 51

5-4- بررسی زمان اجرای الگوریتم.. 52

5-4-1- تعداد ماشین‏های فیزیکی ثابت، تعداد ماشین‏های مجازی متغیر    52

5-4-2- تعداد ماشین‏های مجازی ثابت، تعداد ماشین‏های فیزیکی متغیر    55

5-5- مقایسه الگوریتم DVMS با دو الگوریتم پایه.. 56

5-5-1- الگوریتم تصادفی… 57

5-5-2- الگوریتم توازن بار… 57

5-5-3- روش مقایسه الگوریتم DVMS با الگوریتم تصادفی و چرخشی    57

فصل 6: نتیجه‏گیری و كارهای آینده    61

6-1- نتیجه‏گیری.. 62

6-2- کارهای آینده.. 62

منابع    64

 

فهرست شكل‏ها

شکل (1-1) ساختار پایان‌نامه.. 4

شکل (2-1) ناظر ماشین مجازی و ماشین‏های مجازی.. 8

شکل (2-2) تجمیع كارگزارها.. 11

شکل (2-3) مشكل مقیاس‏پذیری تجمیع كارگزارها.. 13

شکل (2-4) سطوح انتزاعی مجازی‏سازی.. 16

شکل (2-5) ساختار ماشین مجازی مستقل.. 21

شکل (2-6) ساختار ماشین مجازی میزبانی.. 22

شکل (2-7) معماری VMware Workstation. 23

شکل (2-8) معماری VMware ESX.. 24

شکل (2-9) یك ماشین با دو jail 26

شکل (4-1) شبه‏كد الگوریتم DVMS. 42

شکل (4-2) فاز دوم از بخش اول الگوریتم.. 44

شکل (4-3) بخش دوم الگوریتم DVMS. 45

شکل (4-4) شبه كد محاسبه‏ی تداخل دو به دوی ماشین‏های مجازی   47

شکل (4-5) شبه‏كد تداخل بین ماشین‏های زمان‏بندی شده و ماشین‏های زمان‏بندی نشده.. 48

شکل (5-1) نتیجه‏ی آزمایش شماره 1.. 53

شکل (5-2) نتیجه‏ی آزمایش شماره 2.. 53

شکل (5-3) نمودار تلفیقی دو آزمایش 1و2.. 54

شکل (5-4) نتیجه‏ی آزمایش شماره 3 و4.. 55

شکل (5-5) نتیجه‏ی زمان‏بندی 100 ماشین مجازی.. 56

شکل (5-6) مقایسه‏ی زمان اجرای ماشین‏های مجازی در سه الگوریتم مورد آزمایش.. 58

شکل (5-7) مقایسه‏ی زمان اجرای سه الگوریتم مورد آزمایش.. 59

شکل (5-8) مقایسه‏ی زمان اجرای ماشین‏های مجازی در سه الگوریتم مورد آزمایش بدون زمان اجرای الگوریتم.. 59

شکل (5-9) مقایسه‏ی میزان تداخل ماشین‏های مجازی در سه الگوریتم مورد آزمایش.. 60

شکل (5-10) مقایسه‏ی نسبت تجمیع سه الگوریتم مورد آزمایش با توجه به تعداد ماشین‏های مجازی.. 60

 

 

 

1-4- فرضیه­ها……………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-5 – روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..6

1-6 – مروری بر تحقیقات گذشته……………………………………………………………………………………………….6

فصل دوم: معناشناسی

2-1- معناشناسی توبه…………………………………………………………………………………………………………………9

2-1-1- معناشناسی لغوی توبه…………………………………………………………………………………………………..9

2-1-2- معناشناسی اصطلاحی توبه…………………………………………………………………………………………10

2-1-2-1- معناشناسی فقهی توبه…………………………………………………………………………………………..10

2-1-2-1-1- معناشناسی توبه از نظر فقه امامیه……………………………………………………………………10

2-1-2-1-2- معناشناسی توبه از نظر فقهای اهل سنت…………………………………………………………11

2-1-2-2- معناشناسی حقوقی توبه…………………………………………………………………………………………11

2-2- حقیقت توبه…………………………………………………………………………………………………………………….12

2-2-1- توبه نصوح……………………………………………………………………………………………………………………17

2-3- فضیلت توبه……………………………………………………………………………………………………………………..20

2-4- معناشناسی حدود……………………………………………………………………………………………………………21

2-4-1- معناشناسی لغوی حدود……………………………………………………………………………………………..21

2-4-2- معناشناسی اصطلاحی حدود……………………………………………………………………………………..21

2-4-2-1- معناشناسی فقهی حدود ……………………………………………………………………………………….21

2-4-2-2- معناشناسی حقوقی حدود……………………………………………………………………………………..22

فصل سوم: جایگاه و ارزش توبه در اسلام

3-1- توبه در قرآن…………………………………………………………………………………………………………………….24

3-1-1- وجوب توبه………………………………………………………………………………………………………………….24

3-1-2- دعوت به توبه………………………………………………………………………………………………………………25

3-1-3- فوریت توبه………………………………………………………………………………………………………………….27

3-2- توبه در روایات………………………………………………………………………………………………………………….28

3-2-1- توبه پیشوایان دینی و دیگران…………………………………………………………………………………….28

3-3- آثار توبه……………………………………………………………………………………………………………………………33

3-3-1- آثار ثبوتی توبه…………………………………………………………………………………………………………….33

3-3-1-1- بازیابی شخصیت…………………………………………………………………………………………………….33

3-3-1-2- محبوب خدا شدن…………………………………………………………………………………………………34

3-3-1-3- بخشش گناهان………………………………………………………………………………………………………34

3-3-1-4- تبدیل سیئات به حسنات……………………………………………………………………………………….35

3-3-1-5- رستگاری ابدی……………………………………………………………………………………………………….35

3-3-1- 6- آسایش ابدی………………………………………………………………………………………………………….35

3-3-1-7- بهره گیری از دعای فرشتگان…………………………………………………………………………………36

3-3-1-8- افزایش روزی………………………………………………………………………………………………………….36

3-3-2- آثار اثباتی توبه…………………………………………………………………………………………………………….37

3-3-2- 1- سقوط مجازات………………………………………………………………………………………………………37

3-3-2- 2- قبول شهادت تائب………………………………………………………………………………………………..39

3-3-2-3- سبب عفو توسط امام……………………………………………………………………………………………..40

فصل چهارم: فروعات توبه

4- 1- مراتب توبه………………………………………………………………………………………………………………………43

4- 2- شرایط توبه……………………………………………………………………………………………………………………..47

4-2-1- بررسی شرایط درونی توبه…………………………………………………………………………………………..47

4-2-1-1- پشیمانی و اراده بر ترک گناه ……………………………………………………………………………….48

4-2-1-2- عزم بر عدم بازگشت……………………………………………………………………………………………….48

4-2-1-3- توانایی بر انجام گناه سابق……………………………………………………………………………………..49

4-2-1- 4- وجوب استغفار………………………………………………………………………………………………………51

4-2-1-5- توبه افراد مشرف به موت……………………………………………………………………………………….52

4-2-2- بررسی شرایط بیرونی توبه………………………………………………………………………………………….52

4-2-2-1- ادای حقوق الهی…………………………………………………………………………………………………….52

4-2-2-2- تأدیه حقوق مردم………………………………………………………………………………………………….53

4-2-2-3- انجام عمل صالح…………………………………………………………………………………………………….54

4-2-3- دو شرط اساسی پذیرش توبه از دیدگاه قرآن…………………………………………………………..56

4-2-3-1- ارتکاب جاهلانه جرم……………………………………………………………………………………………..56

4-2-3-2- زود توبه کردن………………………………………………………………………………………………………..59

4-3- طریق توبه در گناهان………………………………………………………………………………………………………61

4-3-1- طریق توبه در حقوق الناس………………………………………………………………………………………..61

 

 

 

4-3-1-1- حق بر مال………………………………………………………………………………………………………………62

4-3-1-2- حق بر بدن……………………………………………………………………………………………………………..62

4-1-1-3- حق معنوی……………………………………………………………………………………………………………..62

4-3-2- طریق توبه در حقوق الله……………………………………………………………………………………………..63

4-4- رابطه توبه با ایمان و عمل صالح……………………………………………………………………………………..63

4-4-1- مصادیق عمل صالح…………………………………………………………………………………………………….63

4-4-1-1- عمل صالح در قرآن کریم……………………………………………………………………………………….63

4-4-1-2- عمل صالح در روایات تفسیری……………………………………………………………………………….65

4-4-2- رابطه عمل صالح با ایمان……………………………………………………………………………………………65

4-4-3-رابطه توبه با عمل صالح……………………………………………………………………………………………….67

4-5- اخلاص در توبه………………………………………………………………………………………………………………..69

فصل پنجم: پذیرش توبه و اثرگذاری آن در اسقاط حدود

5-1- پذیرش توبه……………………………………………………………………………………………………………………..73

5-1-1- پذیرش توبه در قرآن کریم ………………………………………………………………………………………..76

5-1-2- پذیرش توبه در روایات………………………………………………………………………………………………..78

5-1-3- پذیرش توبه از نظر اجماع…………………………………………………………………………………………..85

5-1-4- پذیرش توبه از نظر عقل……………………………………………………………………………………………..85

5-2- نوع پذیرش توبه………………………………………………………………………………………………………………86

5-3- زمان پذیرش توبه …………………………………………………………………………………………………………..94

5-3-1- دیدگاه فقهای امامیه…………………………………………………………………………………………………..94

5-3-1-1- توبه قبل از دستگیری………………………………………………………………………………………….. 94

5-3-1-2- توبه بعد از اقرار به جرم…………………………………………………………………………………………95

5-3-1-3- توبه بعد از اثبات جرم با شهادت شهود………………………………………………………………….96

5-3-2- دیدگاههای فقهای اهل سنت…………………………………………………………………………………..101

5-3-2-1- دیدگاه اول……………………………………………………………………………………………………………101

5-3-2-2- دیدگاه دوم…………………………………………………………………………………………………………..102

5-3-2-3- دیدگاه سوم………………………………………………………………………………………………………….103

5-3-3- زمان پذیرش توبه در قانون مجازات اسلامی……………………………………………………………104

5- 4- علم قاضی و توبه………………………………………………………………………………………………………….105

5-4- 1- حجیت علم قاضی……………………………………………………………………………………………………106

5-4-1-1- حجیت علم قاضی از منظر فقهی………………………………………………………………………..107

5-4-1-2- حجیت علم قاضی از منظر حقوقی……………………………………………………………………..108

5-4-2- تأثیر توبه مرتبط با علم قاضی در سقوط مجازات………………………………………………….110

5-4-3- کیفیت احراز توبه با ملاحظه قواعد فقهی……………………………………………………………….111

5-4-4- احراز توبه و ارتباط آن با قاعده اصاله الصحه…………………………………………………………..112

5-4-5- احراز توبه و ارتباط آن با قاعده درأ………………………………………………………………………….114

5-4-6- احراز توبه و ارتباط آن با قاعده ما لایعلم الی من قبله …………………………………………..116

5-5- مرور زمان در احراز توبه……………………………………………………………………………………………….118

5-5-1- مفهوم مرور زمان………………………………………………………………………………………………………119

5-5-1-1- مرور زمان کیفری حدود در فقه………………………………………………………………………….120

5-5-1-1-1- فقه اهل سنت………………………………………………………………………………………………….120

5-5-1-1-2- فقه امامیه………………………………………………………………………………………………………..120

5-5-1-1-2- 1- فقهای متقدم…………………………………………………………………………………………….120

5-5-1-1- 2-2- فقهای معاصر…………………………………………………………………………………………….121

5-5-2- ادله فقهی عدم تأثیر مرور زمان در سقوط حد………………………………………………………..123

5-6- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………….126

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………128

منابع عربی……………………………………………………………………………………………………………………………..132

چکیده:

انسان به گونه ای است که همیشه در معرض لغزش و خطاست . توبه بهترین وسیله است که آدمی از درگاه خدا ناامید نگردد. و به خود اجازه برگشت به پیشگاه الهی را بدهد. با تأمّل در آیات و روایات و نیز سخنان فقهای اسلام، استنباط می شود که برای توبه، ندامت حقیقی و عزم بر ترک گناه برای همیشه کافی است و انجام آن نیاز به لفظ و اعمال خاصی ندارد. در قانون مجازات اسلامی توبه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و اگر با شرایط کامل انجام شود، یکی از عوامل اسقاط مجازات حدود شناخته شده است که در جرایم «حق اللّه» پیش از ثبوت جرم به وسیله اقرار یا شهادت شهود، مسقط مجازات بوده و پس از اثبات جرم موجب اسقاط حد نمی شود. همچنین در جرایمی که جنبه «حق الناس» دارند موجب سقوط مجازات نیست؛ زیرا مرتکب علاوه بر اینکه اوامر و نواهی الهی را نادیده گرفته، موجب ضرر و زیان مالی و جسمی یا آبرویی برای دیگران شده و باید جبران کند. البته توبه تنها موجب سقوط مجازات اخروی می شود، اما وضع مجازات دنیوی تابع مجازات اخروی نیست. با توجه به تحقیقات بعمل آمده می توان گفت: مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود الهی، آیات قرآنی، روایات، نظر اجماع و عقل می باشد. و این پذیرش توبه بر خداوند از روی تفضّل است. در خصوص چگونگی احراز توبه مرتکب و پذیرش آن، قاضی می تواند به علم خود که یکی از مجاری اثبات جرم است استناد کند. مثلاً؛ اگر بزهکار پس از اقرار توبه کند، قاضی می تواند (مخیر است) که از ولی امر برای او تقاضای عفو نماید یا مجازات را در حق وی اعمال نماید. در بحث زمان پذیرش توبه پس از قیام بیّنه، توبه هیچ اثر حقوقی ندارد و با گذشت زمان در مسئله حدود، توبه مرتکب قابل پذیرش نیست و موجب اسقاط حد نمی شود، چرا که اجرا نکردن حد اثباتی و تأخیر در اجرای آن، سلامت جامعه را به خطر می اندازد.

کلید واژه ها: پذیرش توبه، اسقاط حدود، قیام بینه، علم قاضی، مرور زمان.

 

مقدمه

اسلام برای تهذیب نفس و تربیت افراد جامعه شیوه های مسالمت آمیز به کار گرفته است که هر گاه در پاکسازی مردم مؤثر نیفتاد، نوبت به اجرای کیفرهای اسلامی می رسد. این کیفرها دو دسته اند یا از نوع کیفرهایی که خداوند متعال برای شخص مجرم در نظر گرفته ( حد) یا از نوع کیفرهایی است که توسط حاکم شرع تعیین می شود ( تعزیر). این مجازات و کیفرهایی که اسلام برای برخی جرم ها پیش بینی کرده است کاملاً منطقی است و نمی توان نام آن را خشونت نام نهاد و اجرای آن ضامن حفظ و سلامت جامعه می باشد.

اما در مسئله حدود، خداوند متعال حال مجرم را در نظر گرفته و راهی را برای نجات او قرار داده تا از کرده خود پشیمان و اصلاح شود. این راه توبه نام دارد و در آیات و روایات نسبت به مهم بودن آن تأکید شده است. توبه از معارف مهم اسلامی است و به اقتضای اینکه توبه حضرت آدم(ع) سرآغاز حیات انسان بر روی زمین می باشد، عمری به درازای تاریخ حیات بشری دارد. توبه در قانون جزایی اسلام، یکی از اسباب اسقاط حد، به شمار می رود. بنابراین با توجه به اهمیت آن در آیات و روایات، به نظر می رسد که هدف اسلام از مجازات مجرم، هرگز انتقام جویی و یا زجر و شکنجه نیست، بلکه برای اصلاح و مصلحت جامعه است. در نتیجه اگر مجرم خود، اصلاح شود و از کار خود پشیمان گردد‌، با توجه به شرایط خاصی که در فقه اسلامی و قانونی مجازات، تعیین شده است، سقوط مجازات او نه تنها اشکالی ندارد، بلکه در برخی موارد، اجرای مجازات به مصلحت نخواهد بود.

در این پژوهش سعی بر آنیم، تا مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود، و نوع پذیرش و دیگر سؤالاتی که در آینده خواهد آمد، را مشخص نماییم.

 1-1- بیان مسئله

در منابع نظام کیفری اسلام، مجازات هایی که خود شارع برای مجرمین در نظر گرفته است حد نامیده می­شود. هدف از اجرای حدود، اصلاح مجرمین و حفظ مصالح عمومی جامعه در تحقق امنیت و عدالت اجتماعی می­باشد. در نظام فقهی، بازگشت مجرم از گناهی که مرتکب شد، همراه با پشیمانی و تصمیم بر عدم عود به آن، توبه نام دارد. توبه از مسائل مهمی است که در آیات و روایات نسبت به ارزشی بودن آن سفارش شده است، بطوریکه هم اکنون وارد مسئله علم حقوق گردیده و در شرایط خاصی که فقه اسلامی و قانون مجازات تعیین کرده باعث اسقاط حدود می گردد. در این پژوهش سعی شده تا مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود مشخص کرد. مثلاً معلوم شود که مبنای پذیرش آیات قرآنی است یا روایات  یا …. و به دنبال آن تلاش گردیده، تا زمان پذیرش توبه و تأثیر علم قاضی در رابطه با پذیرش توبه مرتکب و دیگر مسائلی که در آینده خواهد آمد، پاسخ داده شود.

1-2- ضرورت، اهداف و اهمیت موضوع

در پژوهش حاضر انگیزه انتخاب به عنوان «بررسی مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود» تبیین این نکته می باشد که، با توجه به اهمیت  توبه و سفارشهای زیادی که نسبت به آن شده و در قانون مجازات به عنوان عامل اسقاط حدود می باشد. متهم می تواند از این راهکار( توبه) استفاده و خود را از مجازات نجات دهد، لذا جهت جلوگیری از سوء استفاده احتمالی در این مسئله نیاز به یک راهکار مناسب می باشد.

با مشخص شدن پذیرش توبه، زمان توبه، همچنین رابطه علم قاضی با آن و مبنای پذیرش آن در اسقاط حدود می توان، تا حدود زیادی به تمام سؤالاتی که در آینده مطرح خواهد شد، پاسخ مناسبی داد. قانونگذار در برخی جرائم عواملی را که موجب تخفیف یا سقوط مجازات می شود، را ذکر نموده است. در حقوق جزای اسلامی، از جمله عواملی که منجر به سقوط مجازات می شود، تحقق توبه مجرم در شرایط خاص مد نظر قانونگذار می باشد.

به نظر می رسد که  مبنای پذیرش توبه آیات قرآنی و روایات می باشد. با توجه به پذیرش توبه در اسقاط حدود، می توان گفت که در زمان خاصی توبه کردن می تواند باعث اسقاط حدود شود، مثل آنکه اگر توبه قبل از قیام بینه انجام گیرد، توبه باعث اسقاط حدود می شود. همچنین در مسئله توبه و علم قاضی، علم قاضی نقش مؤثری را بر عهده دارد.

با توجه به اینکه این امر مهم (توبه) یک مسئله فقهی، اخلاقی و…..است، وارد مسئله حقوق گردیده و تحت شرایط خاص، باعث اسقاط مجازات حدود می گردد.

در این پژوهش ضرورتی که به نظر می رسید تا به این موضوع (مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود )پرداخته شود، این بود که:

1- مبنای پذیرش توبه دراسقاط حدود مشخص گردد، مثلاً معلوم گردد که مبنای پذیرش آیات قرآنی است یا روایات یا دیگر موارد.

2- با توجه به ارزش و اهمیت توبه در اسلام اکثر فقها توبه بعد از قیام بینه را کار ساز             نمی دانند و نسبت به اثر گذاری آن قبل از قیام بینه معتقدند.

3- در بحث پذیرش توبه توسط قاضی در محکمه و نیز چگونگی احراز آن و عدم توجه کافی در قانون مجازات اسلامی کنونی، لذا به عنوان یک چالش در این پژوهش به آن پرداخته شده است.

1-3- پرسش های تحقیق

پرسش های بنیادینی که زیر بنای این  اثر را تشکیل می دهد، عبارتند از:

سؤال اصلی: مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود چیست ؟

 

سؤالات فرعی

1- آیا در اسقاط حدود، مرور زمان  می تواند اماره ای بر توبه باشد؟

2-آیا توبه کردن پس از قیام بنیه باعث اسقاط حدود می شود‌؟

3-آیا قاضی می تواند در پذیرش توبه متهم ، به علم خود استناد کند؟

1-4- فرضیه

1- مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود آیات قرآنی و روایات  می باشد.

2- مرور زمان نمی تواند اماره ای بر توبه باشد.

3- توبه کردن پس از قیام بینه باعث اسقاط حدود نمی شود.

4- در رابطه علم قاضی و توبه، علم قاضی نقش مؤثری را بر عهده دارد.

1-5- روش تحقیق

روش تحقیق در این پایان نامه، به شکل تفصیلی – تحلیلی می باشد.

روش جمع آوری اطلاعات در این نوشتار بصورت کتابخانه ای است و بعد از مراحل مطالعه و فیش برداری، کار تدوین آغاز شده است. روش نگارش پایان نامه نیز به این صورت است که در هر مبحث، نگارنده ابتدا به طرح موضوع  و تعریف آن پرداخته، سپس اهمیت و ارزش موضوع، آراء و نظرات فقها و حقوق­دانان را درباره آن موضوع بیان نموده است، و بعد از آن قوانینی که در رابطه با آن موضوع است را، بیان می­کند.

1-6- مروری بر تحقیقات گذشته

علیرغم جایگاه والای توبه در سیستم حقوقی جزای اسلامی و ابعاد کاربردی وسیع این امر مهم، در مقام بحث و تبیین نظری، تاکنون هیچ اثر فقهی و حقوقی بطور مستقل موضوع را مورد بررسی قرار نداده است. و بعضی فرضیه های این حقیر به صورت بسیار مختصر در پایان نامه ها و مقالات آمده است که در ذیل به آنها اشاره خواهم نمود:

1- پایان نامه ای با موضوع نقش توبه در سقوط مجازات اثر مصطفی اسماعیلی سال 1386 مدرسه عالی شهید مطهری در تهران. فرضیه نامبرده این بود که، قاضی می تواند در احراز توبه به علم خود استناد کند. در نتیجه در موردی که قاضی علم داشته باشد می تواند به علم خود عمل کند، و علم برایش حجیت دارد و اما در موردی که قاضی علم ندارد، محل اجرای قاعده اصاله الصحه و قاعده تدرء الحدود بالشبهات است.

2- مقاله ای با موضوع نقش توبه در سقوط مجازات از دیدگاه قرآن کریم، اثر حسنعلی مؤذن زادگان سال 1389. فرضیه نامبرده این است که، پذیرش توبه بواسطه علم قاضی باعث اسقاط مجازات حدود می شود. نتیجه: در صورتی که قاضی بتواند اصلاح و تربیت مجرم را با تعریف فرآیند مشخص احراز کند، مجازات حدود ساقط خواهد شد.

با توجه به اینکه موضوع پایان نامه این حقیر، مبنای پذیرش توبه در اسقاط حدود می باشد، لذا می توان گفت، پایان نامه­ها و مقالاتی که در این مورد وجود دارد فقط به طور مختصر و کوتاه نسبت به بعضی از فرضیه ها پرداخته اند ولی تحقیقی کامل تاکنون نسبت به تمام ابعاد این موضوع بعمل نیامده است.

 2-1- معناشناسی توبه

2-1-1- معناشناسی لغوی توبه

توبه از«تابَ» به معنای«بازگشت» یا از«توب» به معنای «بازگشتن» است. ابن فارس در معجم مقائیس الغه می گوید: « توب، التاء والواو و الباءُ کلمه واحده تدّل الی رجوع، یقال تاب من ذنبه ای رجع عنه، یتوب الی الله توبه، و متاباً» (ابن فارس، بی تا ، ج 1، ص 357).

در«مجمع البحرین» آمده است: «هاء» در«توبه» هم برای تأنیث مصدر گفته شد، و هم برای وحدت، مثل «ضربهً» یعنی «یکبار ­زدن» (الطریحی، 1983، ص15)، اما «جوهری» در«صحاح»، «تاء» در توبه را «تاء وحدت» دانسته و به نقل از « اخفش» آورده است: «التوب» جمع «توبه» مثل«عوم و عومه» (الجوهری، 1990،ص91). مشتقات توبه، هم به تنهایی کاربرد دارند و هم با حرف جرّ استعمال  می شوند؛ هرگاه با حرف جر«الی» همراه شوند، همانند آیه «وَ إِن تَتوبا إِلیَ اللهِ فَقَد صَغَت قُلُوبَکُما»؛ «اگر شما از کار خود توبه کنید به نفع شماست، زیرا دلهایتان از حق منحرف گشته است» (تحریم/4)، معنای آن، حال عبد پشیمانی است که به سوی خدای خویش باز می­گردد. در این حالت، صیغه «تواب» به معنای «بسیار توبه کننده» است (خرمشاهی، 1377،ج 1،ص814).

اما اگر تاب و مشتقات آن، با حرف  جرّ«علی» استعمال شوند، به معنای «دادن توفیق توبه و بخشش و پذیرش آن از سوی خداوند است » ( الجوهری، 1990، ص 92) .

همانطورکه در سوره «نساء» آمده است: « إِنَّمَا التّوبهَ عَلی اللهِ لِلَّذینَ یعملونَ السّوءَ بجهالهٍ ثُمّ یتوبون مِن قریبٍ فَاوُلئکَ یَتُوبُ اللهُ عَلَیهِم وَ کانَ اللهُ عَلیماً حَکیماً»؛ « محققاً خداوند توبه آنهایی را می پذیرد که عمل ناشایسته را از روی نادانی مرتکب شوند پس از آنکه زشتی آن عمل دانستند به زودی توبه کنند پس خدا آنها را می بخشد و خداوند (به امور عالم ) دانا و به مصالح خلق داناست.» ( نساء/17) در این صورت، «توّاب» به معنای توبه پذیر و بخشنده             می باشد ( خرمشاهی، 1377،ص 814): « إِنَّهُ هُوَ اَلتََّوابُ اَلرَّحیم»؛ چرا که خداوند توبه پذیر و مهربان است ( بقره / 37).

 2-1-2- معناشناسی اصطلاحی توبه

برای شناخت بهتر معنای اصطلاحی توبه، نظرات فقها و حقوق دانان را به طور مجزا بیان              می نماییم:

2-1-2- 1- معناشناسی فقهی توبه

2-1-2-1-1- معناشناسی توبه از نظر فقه امامیه

گروهی از فقهای امامیه توبه را، صرف پشیمانی و بازگشت به سوی خداوند تعریف نموده اند مثلاً«شیخ بهائی» در تعریف توبه می گوید: «توبه در اصطلاح پشیمانی از گناه به خاطر گناه بودن آن است» ( الجبعی العاملی، 1381، ص 485).

در شرح کشف المراد آمده است:

«توبه عبارت است از ندامت و پشیمانی بر اعمال زشت که در گذشته انجام داده و نیز اجتناب کردن از کارهای قبیح در زمان حاضر، و نیز مصمّم بودن بر عدم اعاده اعمال قبیحه در آینده…اگر تصمیم بر ترک گناه در مستقبل گذشته باشد کاشف از این است که او پشیمان نیست …»(محمدی، 1370، ص 570).

همچنین «خواجه نصیرالدین طوسی» در این زمینه می نویسد: توبه به معنای «بازگشت از معصیت است و اول باید دانست گناه چه باشد» ( طوسی، 1376، ص 122).

اما در مقابل گروهی دیگر در آثار خود، توبه را «بازگشت به خدا و پشیمان بودن از گناه و عزم بر عدم عود به معصیت» معنا نموده اند ( موسوی بجنوردی، 1376، ص 109).

بیان مرحوم «میرزای بجنوردی» ایشان را در زمره گروهی اخیر قرار می دهد: «توبه عبارت است از پشیمانی نسبت به گناهانی که فرد در گذشته مرتکب شده، همراه با عزم بر ترک آن در آینده » (البجنوردی، 1377، ج 7، ص326).

2-1-2-1- 1-2- فقه اهل سنت

«ابوحامد امام محمد غزالی» در تعریف توبه می نویسد: «توبه پشیمانی از گناه، با عزم بر ترک می باشد» (الغزالی، 1419، ص326) همچنین «سهل تستری» می گوید: « توبه، تبدیل حرکات مذموم به حرکات ممدوح است (الغزالی، بی تا، ج 4، ص4)، و یا در تعریف دیگری آمده است: «توبه بازگشت از مذمومات شرعی و حرکت به سوی ممدوحات شرعی است» (الشیبانی، 1419، ص 41).

2-1-2- 2- معناشناسی حقوقی توبه

از آنجا که توبه  از مفاهیمی است که در فقه اسلامی به علم حقوق وارد گشته، لذا حقوق دانان، صرفاً به تطبیق این امر مهم با سیستم حقوق جزای وضعی پرداخته و در تعریف و آثار، متأثر از کلام فقها می باشند.

در «ترمینولوژی حقوق» توبه «ندامت از گناه» معنا گردیده است (جعفری لنگرودی، 1381، ج 2، ص1451). همچنین در «بابسته های حقوق جزای عمومی» آمده است: «توبه، بازگشت از گناه و پشیمان شدن از نافرمانی خداست» ( گلدوزیان، 1385، ص149). «عبدالقادر عوده» نیز، توبه را «پشیمانی و عزم بر ترک  افعال گذشته» معنا نموده است (عوده،1373، ج 2، صص 99-98).

همانگونه که در تعاریف فوق مشهود است، استفاده از عباراتی نظیر «گناه» و «نافرمانی خدا» نشان دهنده تأثیر­پذیری حقوق وضعی از فقه اسلامی، در تعریف توبه می باشد. در صورتی که شاید چنین عباراتی در علم حقوق، وجهی نداشته باشد؛ لذا گروهی از حقوق دانان، به اشکال فوق توجه کرده و در صدد ارائه تعریفی حقوقی از توبه برآمده است: «توبه پشیمانی و بازگشت از جرم و گناه و خودداری مجرم از تکرار آن می باشد» ( ولیدی، 1382، ج 4، ص 29).