وبلاگ

1-نقدادبیات موضوع……………………………………………………………………………………………………………..3

2-سوالات اصلی…………………………………………………………………………………………………………………4

3-مفروضات……………………………………………………………………………………………………………………….4

4-فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………………….4

5-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………5

6-سازمانده ی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..5

فصل اول: کلیات

مبحث اول –تعریف تعارض قوانین و شرایط تحقق آن…………………………………………………………………………6

گفتار اول- تعریف تعارض قوانین…………………………………………………………………………………………………6

گفتار دوم- شرایط تحقق تعارض قوانین………………………………………………………………………………………..6

الف- وجود عامل بیگانه…………………………………………………………………………………………………………..7

ب- وجود تفاوت بین قوانین داخلی کشورها(شرط حقوقی)…………………………………………………………………7

ج- اغماض قانون گذار ملی (شرط سیاسی)………………………………………………………………………………….8

مبحث دوم- ماهیت نظام حقوقی تعارض قوانین،بین حوزه خصوصی و حوزه عمومی……………………………………10

گفتار اول- تعارض قوانین و منافع ملی…………………………………………………………………………………………10

گفتار دوم- ماهیت حقوقی مالکیت فکری……………………………………………………………………………………..12

الف- جنبه خصوصی حق مالکیت فکری……………………………………………………………………………………….12

ب- جنبه ی عمومی حق مالکیت فکری……………………………………………………………………………………….13

فصل دوم: تعیین دادگاه صالح در اختلافات ناشی از مالکیت فکری

 

 

 

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………..17

مبحث اول-معیار عام تعیین دادگاه صالح………………………………………………………………………………………21

گفتار اول-اجرای اصل نسبت به اشخاص حقیقی……………………………………………………………………………25

الف- اقامتگاه حقیقی……………………………………………………………………………………………………………25

ب- اقامتگاه انتخابی……………………………………………………………………………………………………………..26

گفتار دوم- اجرای اصل نسبت به اشخاص حقوقی………………………………………………………………………….27

گفتار سوم- اجرای اصل نسبت به اشخاصی که اقامتگاه مشخص ندارند………………………………………………..29

مبحث دوم- معیارهای خاص تعیین دادگاه صالح……………………………………………………………………………..31

گفتار اول- تعیین دادگاه توسط قانون…………………………………………………………………………………………..31

الف- دعاوی راجع به قرارداد مالکیت فکری (دعاوی قراردادی)……………………………………………………………..32

ب- دادگاه صالح در فرض صدور آرای اعلامی………………………………………………………………………………….33

ج- دادگاه صالح در فرض دعوی متقابل…………………………………………………………………………………………36

د- دادگاه صالح در فرض دعوی خوانده علیه شخص ثالث……………………………………………………………………39

ه- دادگاه صالح در فرض ادغام دعاوی مطروحه……………………………………………………………………………….40

و- دادگاه صالح در فرض درخواست دادرسی فوری…………………………………………………………………………..46

ز- دادگاه صالح برای تقدیم درخواست تامین دلیل……………………………………………………………………………49

گفتار دوم- انتخاب دادگاه صالح…………………………………………………………………………………………………51

الف- انتخاب دادگاه صالح از سوی خواهان……………………………………………………………………………………51

1-دعاوی ناشی از عقد و قرارداد………………………………………………………………………………………………51

2- تعدد خواندگان………………………………………………………………………………………………………………..53

ب- توافق طرفین در گسترش دامنه ی صلاحیت……………………………………………………………………………..55

ج- دادگاه صالح در فرض عدم اعتراض و یا عدم حضور خوانده………………………………………………………………60

1-فرض اول: ایراد به صلاحیت…………………………………………………………………………………………………..60

2-فرض دوم:عدم ایراد به صلاحیت…………………………………………………………………………………………….62

3-فرض سوم: عدم حضور خوانده در دادگاه…………………………………………………………………………………..63

گفتار سوم- معیار صلاحیت انحصاری دادگاه ها در اختلافات ناشی از مالکیت فکری……………………………………64

الف- دعاوی مصرف کننده………………………………………………………………………………………………………64

ب- دعاوی مربوط به اعتبار حق مالکیت فکری……………………………………………………………………………….67

ج- دعاوی مربوط به نقض حق مالکیت فکری…………………………………………………………………………………70

نتیجه و پیشنهاد…………………………………………………………………………………………………………………74

فصل سوم: تعیین قانون حاکم در اختلافات ناشی از مالکیت فکری

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….77

مبحث اول – روش های حل تعارض و توصیف حق مالکیت فکری………………………………………………………….79

گفتار اول – روش های حل تعارض ……………………………………………………………………………………………79

الف- روش اصولی……………………………………………………………………………………………………………….79

ب – روش حقوقی ……………………………………………………………………………………………………………..82

ج- ارزیابی نظریه های حل تعارض ……………………………………………………………………………………………82

گفتار دوم – دسته های ارتباط و توصیف حق مالکیت فکری……………………………………………………………….84

الف-دسته های ارتباط………………………………………………………………………………………………………….84

ب-توصیف………………………………………………………………………………………………………………………..85

1-مالکیت داشتن حق مالکیت فکری…………………………………………………………………………………………86

2-منقول یا غیر منقول بودن حق مالکیت فکری……………………………………………………………………………..86

مبحث دوم – تمایز موضوعات قرار دادی از غیر آن و قانون حاکم بر اعتبار شکلی قرار دادهای مالکیت فکری……….88

گفتار اول- تمایز موضوعات قرار دادی از غیر آن………………………………………………………………………………88

الف- موضوعات غیر قرار دادی حق مالکیت فکری…………………………………………………………………………..88

ب – موضوعات قرار دادی حق مالکیت فکری………………………………………………………………………………..89

گفتاردوم- قانون حاکم بر اعتبار شکلی قرار داد ها ی مالکیت فکری…………………………………………………….90

مبحث سوم – بررسی کنوانسیون رمI و رابطه با قانون حاکم بر قرار دادهای مربوط به حق مالکیت فکری………….93

گفتاراول- کنوانسیون رم راجع به قانون حاکم بر تعهدات قرار دادی……………………………………………………….93

الف- قانون منتخب طرفین……………………………………………………………………………………………………..94

ب – قانون حاکم بر قرار داد در صورت عدم تعیین قانون…………………………………………………………………….96

گفتاردوم- به کارگیری ماده 4 کنوانسیون رم 1980 برای تعیین قانون حاکم برقرارداد حق مالکیت فکری…………….98

الف- قراردادهای ساده…………………………………………………………………………………………………………99

ب – قراردادهای پیچیده ………………………………………………………………………………………………………100

1-قانون کشور اقامتگاه دائمی دارنده حق…………………………………………………………………………………..100

2- قانون کشور اقامتگاه دائمی انتقال گیرنده……………………………………………………………………………….102

3- قانون کشور حمایت کننده…………………………………………………………………………………………………103

مبحث چهارم -قانون حاکم براختلافات قراردادی ناشی از مالکیت فکری در حقوق بین الملل خصوصی ایران………108

گفتار اول- امری یا تخییری بودن قاعده مندرج در ماده 968 قانون مدنی………………………………………………..108

الف-نظریه ی نخست: ماده 968 قانون مدنی حاوی یک قاعده ی امری است…………………………………………109

ب-نظریه ی دوم: ماده 968 قانون حاوی یک قاعده ی تخییری و تفسیر…………………………………………………112

گفتار دوم-ماهیت مقررات مربوط به حق مالکیت فکری از لحاظ آمره بودن و نظم عمومی ……………………………113

الف- تشخیص ماهیت مقررات مر بوط به حق مالکیت فکری از لحاظ آمره بودن…………………………………………113

ب – نظم عمومی………………………………………………………………………………………………………………115

گفتار سوم- ناهماهنگی ماده ی 968 قانون مدنی با روند حقوقی عصر حاض………………………………………….116

نتیجه و پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………..119

مبحث پنجم- قانون حاکم در اختلافات ناشی از تعهدات غیر قرار دادی………………………………………………….120

گفتار اول -مفهوم قانون کشور حمایت کننده در دعاوی نقض حق مالکیت فکری……………………………………….123

گفتاردوم-تاثیر توافق طرفین در رابطه با انتخاب قانون حاکم بر دعاوی نقض مالکیت فکری…………………………….125

گفتا رسوم- قانون حاکم نسبت به نقض حق مالکیت فکری در چند کشور مختلف…………………………………….127

الف- نظریه اعمال قانون مقر دادگاه…………………………………………………………………………………………..128

ب –نظریه ی اعمال قانون محل ارتکاب فعل زیان بار………………………………………………………………………..131

ج- نظریه ی تلفیقی…………………………………………………………………………………………………………….134

مبحث ششم-قانون حاکم بر اختلافات ناشی از حق مالکیت فکری در حقوق ایران…………………………………….136

گفتار اول -نقض حق مالکیت فکری ثبت شده در ایران قلمرو سرزمینی ایران قلمرو سرزمینی ایران و خارج از ایران..138

الف- نقض حق مالکیت فکری ایرانی در قلمروایران…………………………………………………………………………..138

ب – نقض حق مالکیت فکری ایرانی در خارج ازایران…………………………………………………………………………139

گفتار دوم -نقض حق مالکیت فکری خارجی در ایران و در خارج ایران………………………………………………………140

الف-نقض حق مالکیت فکری خارجی در ایران………………………………………………………………………………..140

ب –نقض حق مالکیت فکری خارجی در خارج از ایران……………………………………………………………………….140

نتیجه و پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………….141

چکیده:

در عصر کنونی حقوق مالکیت فکری از اهمیت بسیاری برخوردار شده است.این حقوق به نحو تنگاتنگی با منافع سیاسی و اقتصادی کشورها ارتباط پیدا کرده و با مصالح عمومی عجین شده است.دولت ها و بازرگانان به دنبال دست یابی هر چه بیشتر به این حقوق می-باشند،ماهیت حقوق مالکیت فکری به گونه ای است که امکان محدود نمودن آن در چهارچوب مرزهای یک کشور وجود نداشته و این حقوق غالبا” دارای یک عنصر بین المللی بوده و با چندین نظام حقوقی ارتباط برقرار می کند.

حال با توجه به اهمیت این حقوق از یک سوء با عنایت به کثرت ایجاد مساله تعارض قوانین در میان این دسته از حقوق از سوی دیگر، اهمیت دست یابی به قاعده حل تعارض در زمینه تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم در اختلافات ناشی از این حقوق به خوبی روشن می -گردد.

پایان نامه پیش رو در صدد است تا به تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم بر دعاوی ناشی از مالکیت فکری که متضمن یک عنصر خارجی است به پردازد؛که عمدتا” می توان به موضوعاتی از قبیل دادگاه صالح و معیارهای تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم در اختلافات ناشی از مالکیت فکری اشاره نمود. در رابطه با تعیین قاعده ی حل تعارض مربوط به حق مالکیت فکری در وهله ی نخست باید ویژگی ها و ماهیت موضوع را مدنظر قرار داد، ویژگی-هایی هم چون اعطای این حقوق توسط دولت و تأثیر گذاری آن بر منافع جامعه،که در تعیین دادگاه صالح و قانون قابل اعمال موثر می باشد. همچنین این ویژگی ها موجب طرح این مسأله می گردد که آیا مسأله تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم بر اختلافات ناشی از مالکیت فکری را می توان از طریق اعمال قواعد سنتی حل تعارض حل كرد، یا آن كه نیاز به یک قاعده ی حل تعارض منحصر به فرد در این زمینه احساس می شود؟

مقدمه

امروزه اهمیت اقتصادی فزاینده حقوق مالکیت فکری برای همه کشورها با هر درجه از توسعه باعث بین المللی و پیچیده تر شدن این دسته از حقوق شده است. هم اکنون اهمیت این حقوق از حیطه محدود جامعه ی داخلی کشورها به فضای وسیع نظام حقوقی بین المللی راه یافته و جایگاه رفیعی در بخش تجارت بین الملل کسب کرده است. در واقع اهمیت این دسته از حقوق به گونه ای است که امکان محدود نمودن آنها در چارچوب مرزهای یک کشور وجود نداشته و بدین وسیله این موضوعات معمولاً از حیطه حاکمیت یک نظام حقوقی فراتر رفته و با چندین نظام حقوقی ارتباط پیدا کرده و موجب تداخل نظام های حقوقی مختلف با یکدیگر می گردد.

این عوامل و برخی عوامل دیگر همچون تفاوت های اقتصادی و سیاسی کشورهای شمال و جنوب که مسأله مهم تعیین و اعمال قانون مناسب توسط دادگاه صالح را بر می انگیزد، مقتضی، آن است كه در هر قضیه ماهیت و ویژگی های هر موضوع را به خوبی در نظر گرفت.

در حقوق بین الملل خصوصی هدف قواعد حل تعارض تعیین دادگاه صالح ودست یابی به قانون مناسب برای اعمال بر موضوع مطروح می باشد. از سال 1970 میلادی به بعد با توجه به توسعه فن آوری های جدید مثل انتقال ماهواره ای و انتقال اطلاعات از طریق پایگاه های اطلاعاتی شبکه های بین المللی کامپیوتری از یک سو و افزایش سرقت های ادبی و هنری به علت تسهیل امکان نسخه برداری و تکثیر از سوی دیگر، مولفان و مخترعین و سرمایه گذاران در آثار فکری وهنری بر دولت ها فشار بیشتری جهت تضمین موثر حقوق ایشان در سطح بین- الملل وارد ساختند و لذا در جریان مذاکرات همایش اروگوئه در چهارچوب موافقت نامه عمومی راجع به تعرفه ها و تجارت (GATT)  مسأله نحوه حمایت یکسان در خصوص مالکیت فکری نیز مطرح شد.

نتایج این مذاکرات در موافقت نامه مربوط به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS) در مراکش 1994 منعکس گردید که جهش کیفی عظیمی را در زمینه حقوق مالکیت فکری ایجاد نمود. با تشکیل سازمان تجارت جهانی (WTO)  تمامی کشورهای عضو این سازمان متعهد شدند که مقررات ملی خود را به گونه ای تغییر دهند که با قواعد مندرج در گات و موافقت نامه های آن از جمله موافقت نامه مربوط به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS) هماهنگ باشد. اما همچنان مشکلات عدم تعیین قانون حاکم و دادگاه صالح برای رسیدگی به اختلافات مربوط به چنین حقوقی به دلیل فقدان متن و دستورالعملی اختصاصی وجود داشت . امروزه این امر که مسائل مرتبط با حقوق مالکیت فکری نیازمند قاعده ی حل تعارض ویژه ای می باشد توسط اساتید حقوق بین الملل خصوصی و نظام های حقوقی مختلف مورد پذیرش واقع شده است. شاهد بر این مدعا آن که بسیاری از کشورها قواعد تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم بر موضوعات مرتبط با حقوق مالکیت فکری را در مواد قانونی جداگانه مورد بررسی قرار داده اند و در کشورهایی که قاعده ی حل تعارض خاصی برای این دسته از حقوق وضع نشده است. اساتید حقوق بین الملل خصوصی، این موضوعات را به صورت مجزا مورد بررسی قرار داده اند و قواعد حل تعارض حاکم بر این دسته از حقوق را مشخص نموده اند که این امر خود نمایانگر تشکیل دسته ارتباطی جدید به نام حقوق مالکیت فکری می باشد.

مقدمه………………………………… 1

1- بیان مسئله………………………………… 2

2- پیشینه تحقیق………………………………… 5

3- ضرورت و نوآوری تحقیق………………………………… 6

4- سوالات تحقیق………………………………… 7

5- فرضیات تحقیق………………………………..7

6- هدف و کاربرد های تحقیق…………………………………. 7

7-روش و نحوه ی انجام تحقیق و به دست آوردن نتیجه…………… 8

8-ساماندهی طرح تحقیق………………………………… 8

فصل اول:کلیات………………………………….. 9

بخش اول: نکاح وانواع آن………………………………… 10

مبحث اول: مفهوم نکاح………………………………… 11

مبحث دوم: انواع نکاح………………………………… 14

بخش دوم: انحلال نکاح و موجبات آن………………………………… 18

مبحث اول: انحلال نکاح………………………………… 18

مبحث دوم: موجبات انحلال نکاح دائم………………………………… 19

گفتار اول: طلاق………………………………… 20

1 – مفهوم طلاق………………………………… 20

2- انواع طلاق……………………………….. 21

 

 

 

گفتاردوم: فسخ نکاح………………………………… 24

1- مفهوم فسخ نکاح………………………………… 24

2- قواعد عمومی فسخ نکاح………………………………… 25

3- عوامل فسخ نکاح………………………………… 27

گفتار سوم: انفساخ………………………………… 28

1- مفهوم انفساخ………………………………… 28

2- عوامل انفساخ………………………………… 29

الف: کفر………………………………… 29

ب: لعان………………………………… 30

گفتارچهارم: فوت…………………………………. 31

مبحث سوم: موجبات انحلال نکاح منقطع………………………………… 31

گفتاراول: انقضاء مدت…………………………………. 32

گفتار دوم: بذل مدت…………………………………. 32

گفتار سوم: فسخ نکاح………………………………… 33

گفتار چهارم: فوت…………………………………. 34

فصل دوم: آثار و احکام مالی انحلال نکاح………………………………… 36

بخش اوّل: مهریه………………………………… 37

مبحث اول: مفهوم مهریه وانواع آن………………………………..38

گفتار اول: مفهوم وماهیت مهریه………………………………… 39

گفتار دوم: انواع مهریه………………………………… 41

1- مهرالمسمی…………………………………. 41

2- مهرالمثل………………………………… 42

3-  مهرالمتعه………………………………… 44

مبحث دوم: اثرانحلال نکاح در مهریه………………………………… 45

گفتار اول: اثر انحلال نکاح در مهر المسمی………………………….. 45

1- تأثیر طلاق در مهر المسمی…………………………………. 46

الف: تأثیر طلاق در مهر المسمی بعد از زناشویی…………………. 46

ب: تأثیر طلاق در مهر المسمی پیش از زناشویی…………………. 46

یک: مهر در هنگام طلاق در ملکیت زن قرار دارد…………………… 47

دو: مهر در هنگام طلاق در ملکیت زن قرار ندارد…………………. 52

2- تأثیر فسخ  در مهر المسمی…………………………………. 58

الف:  فسخ نکاح قبل از زناشویی…………………………………. 58

ب: فسخ نکاح بعد از زناشویی…………………………………. 59

3- تاثیر فوت در مهر المسمی…………………………………. 59

گفتار دوم: اثر انحلال نکاح در فرض عدم تعیین مهر……………… 60

1- مهر در انحلال نکاح مفوضه البضع………………………….. 61

الف: تأثیر طلاق در فرض عدم تعیین مهر…………………… 61

یک: تأثیر طلاق قبل از زناشویی…………………………………. 62

دو: تأثیر طلاق بعد از زناشویی…………………………………. 62

ب: تاثیر فسخ نکاح در فرض عدم تعیین مهر………………. 62

یک:  فسخ نکاح قبل از زناشویی…………………………………. 63

دو:  فسخ نکاح بعد از زناشویی…………………………………. 63

ج: تأثیر فوت در فرض عدم تعیین مهر………………………………… 63

یک:  قبل از زناشویی…………………………………. 63

دو:  بعد از زناشویی…………………………………. 64

2- مهردر انحلال نکاح مفوضه المهر………………………………… 64

الف: مهریه پس از توافق یا تعیین آن از طرف داور…………….. 64

ب: مهریه قبل از توافق یا تعیین آن از طرف داور………………. 65

مبحث سوم: مهردر انحلال نکاح منقطع………………………………… 65

گفتار اول: مهر در مورد انقضاء مدت…………………………………. 66

گفتار دوم: مهر در مورد بذل مدت…………………………………. 66

ا- مهر در مورد بذل تمام مدت پیش از نزدیکی………………………… 66

2- مهر در مورد بذل تمام مدت بعد از نزدیکی………………………… 66

گفتار سوم: مهر در مورد فسخ نکاح منقطع…………………………. 67

گفتار چهارم: مهر در مورد فوت…………………………………. 67

بخش دوم: نفقه وجهیزیه………………………………… 68

مبحث اول: نفقه………………………………… 68

گفتار اول: مفهوم و ماهیت حق زن بر نفقه………………………. 69

1- مفهوم نفقه………………………………..69

2- ماهیت حق زن بر نفقه………………………………… 70

گفتار دوم: نفقه پس از انحلال عقد دائم………………………………… 72

1- نفقه در عده ی طلاق رجعی…………………………………. 73

2- نفقه زمان حمل در طلاق بائن وفسخ نکاح………………………… 74

3- نفقه زن باردار در عده وفات شوهر………………………………..77

گفتار سوم: نفقه درعقد منقطع………………………………… 81

1-مبنای حقوقی ومیزان نفقه در عقد منقطع………………………………… 81

2-نفقه پس از انحلال نکاح منقطع………………………………… 82

مبحث دوم: جهیزیه………………………………… 83

گفتار اول: جهیزیه و ماهیت آن……………………………….. 83

گفتاردوم: جهیزیه و مسئولیت شوهر………………………………… 85

گفتار سوم: اختلاف در مالکیت جهیزیه واثبات آن………………… 88

گفتار چهارم: جهیزیه پس از انحلال نکاح………………………………… 90

1- تکلیف جهیزیه پس از فوت…………………………………. 91

2- چگونگی استرداد جهیزیه هنگام طلاق……………………….. 91

بخش سوم: تنصیف دارایی شوهر، اجرت المثل و نحله………………. 97

مبحث اول: تنصیف دارایی شوهر………………………………… 97

گفتار اول: مفهوم شرط و اقسام آن………………………………… 98

1- مفهوم شرط…………………………………. 98

2- اقسام شرط…………………………………. 98

گفتار دوم: شرایط تحقق شرط انتقال تا نصف دارایی………………….. 99

گفتار سوم: استیفای شرط انتقال تا نصف دارایی……………………… 103

گفتار چهارم: نقد وبررسی شرط تنصیف………………………………….. 104

مبحث دوم: اجرت المثل………………………………… 108

گفتار اول: مفهوم اجرت المثل………………………………… 109

گفتار دوم: شرایط استحقاق اجرت المثل………………………………… 110

گفتار سوم: شرایط مطالبه ی اجرت المثل………………………………… 116

گفتار چهارم: زمان تأدیه ی اجرت المثل………………………………… 119

مبحث سوم: نحله………………………………… 120

گفتار اول: مفهوم نحله………………………………… 120

گفتار دوم: شرایط وملاک های استحقاق نحله………………………………… 122

1- شرایط استحقاق………………………………… 122

2- ملاک های تعیین میزان بخشش………………………………….. 123

گفتار سوم: نقد وبررسی…………………………………. 124

بخش چهارم: ارث…………………………………. 125

مبحث اول: ارث پس از فوت…………………………………. 126

گفتاراول: شرایط لازم جهت توارث………………………………… 126

1- دائم بودن نکاح………………………………… 127

2- وجود زوجیت هنگام فوت همسر………………………………… 130

گفتار دوم: سهم الارث هر یک از زوجین…………………………………. 130

1- ارث شوهر از زن………………………………… 130

2- ارث زن از شوهر………………………………… 130

3- ارث زوجات متعدد………………………………… 132

4- ارث زن یا شوهر که وارث منحصر به فرد باشد……………………… 132

گفتار سوم: اموال مورد ارث زوج وزوجه………………………………… 133

1- شرح اموال مورد ارث زوجه………………………………… 133

الف: اموال منقول………………………………… 134

ب: قیمت ابنیه و اشجار………………………………… 134

2- نظرات فقهی در محرومیت یا عدم محرومیت زوجه از بعض اموال……. 135

گفتارچهارم: مبنای فقهی قانون اصلاح مواد 946و948 ق.م……………… 136

1- آیات…………………………………. 139

2- روایات موافق ارث بردن زوجه از کلیه ی ما ترک………….. 140

گفتار پنجم: ارث زن وشوهر از حقوق…………………………….. 142

1- حق شفعه………………………………… 142

2- حق خیار………………………………… 143

3- حق قصاص………………………………….. 143

مبحث دوم: ارث پس از طلاق………………………………… 144

گفتار اول: توارث در زمان عده ی طلاق رجعی…………………….. 144

گفتار دوم: توارث در طلاق در حال مرض………………………………….. 145

نتیجه………………………………… 147

منابع………………………………… 149

Abstract………………………………..

چکیده:

انحلال عقد، اصولاً سبب از بین رفتن تمامی روابط ناشی از آن می­شود، لیکن در مورد عقد نکاح روابط مالی زوجین در مواردی حتی پس از انحلال نیز ادامه پیدا می­کند. این پایان نامه در صدد بررسی آثار مالی انحلال نکاح می­باشد. این آثار را می­توان در مهریه، نفقه، تنصیف دارایی شوهر، اجرت المثل، نحله، جهیزیه و توارث پی گرفت و در هر یک از موارد مذکور بررسی نمود که انحلال نکاح چه تأثیری در موارد فوق الذکر می­گذارد. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی به این نتیجه رسیدیم که روابط مالی زوجین پس از انحلال نکاح نه تنها قطع نمی­شود بلکه منتفع اصلی این بقاء، زنان می­باشند و شارع مقدس در عدم انقطاع روابط مالی زوجین پس از انحلال نکاح، در صدد تأمین منافع ضروری زنان بوده است. هم چنین، ضمن بررسی کلیه آثار مالی انحلال نکاح در فقه و سیستم حقوقی ایران و نتیجه گیری از مطالب عنوان شده در نهایت به ارائه­ی پیشنهادهایی برای هر چه بهتر وکامل ترشدن حقوق ایران جهت حل مسائل و مشکلات مالی خانواده پرداختیم.

مقدمه:

نقش و اهمیت خانواده در ساختار اجتماعی به اندازه‌ای است که هیچ نظام حقوقی نتوانسته است نسبت به آن بی­تفاوت باقی ­بماند. جایگاه ویژه خانواده وتأ ثیر آن بر سلامت یا فساد، پیشرفت یا عقب­افتادگی جامعه یک واقعیت بی چون و چراست و بر این اساس حقوق خانواده یکی از مهم‌ترین بخش­های نظام حقوقی هر کشور است که قانون­گذاران همواره با نگاه ویژه‌ای به آن نگریسته­اند و همگی با ایجاد قیود وشرایط، سعی در حفظ قداست وکیان این نهاد مقدس دارند. گر چه راه کارهای مختلفی را پیش گرفته اند. قانون­گذار ایران رابطه­ی زن وشوهر را از قلمرو حاکمیت اراده خارج ونظم آن را خود بر عهده گرفته است. چرا که این آثار، محدود به طرفین ازدواج نبوده و سلامت جامعه به استواری و دوام خانواده به عنوان هسته‌ی مرکزی اجتماع ودوام وسعادتمندی آن وابسته است.

عنوان                                                                                                                 صفحه

فصل اوّل (طرح پژوهش)

1-1- مقدمه 2

1-2- بیان مسئله 3

1-3- ضرورت انجام تحقیق 5

1-4- اهداف پژوهش 7

1-4-1- اهداف اصلی 7

1-4- 2- اهداف فرعی 7

1-5- فرضیه­های پژوهش 7

1-5-1- فرضیه­های اصلی 7

1-5-2- فرضیه­های فرعی 7

1-6- انواع متغیرها از لحاظ نقش آن­ها در پژوهش 8

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش 8

1-7-1- تعاریف مفهومی 8

1-7-1-1- عملکرد ازدواج و ابعاد آن 8

1-7-1-2- سلامت خانواده اصلی و ابعاد آن 9

1-7-1-3- حمایت اجتماعی و ابعاد آن 9

1-7-1-4- حل مشکل خانواده و ابعاد آن 10

1-7-2- تعاریف عملیاتی 10

1-7-2-1- عملکرد ازدواج 10

1-7-2-2- سلامت خانواده اصلی 10

1-7-2-3- حمایت اجتماعی 10

1-7-2-4- حل مشکل خانواده 11

فصل دوم (پیشینه پژوهش)

2-1- مقدمه………….. 13

 

 

 

2-2- پیشینه نظری 13

2-2-1- ازدواج 13

2-2-1-1- تعاریف ازدواج 13

2-2-1-2- مراحل انتخاب همسر 14

2-2-1-3- ویژگی­های روابط زوجین 14

2-2-1-4- انواع ازدواج 15

2-2- 1-5- سلامت ازدواج 16

2-2-1-6- عوامل مختل­کننده روابط زوجین 17

2-2-1-7- وظایف زوجین 17

2-2-2- سلامت خانواده اصلی 19

2-2-2-1- تأثیر خانواده اصلی بر روابط زوجین 19

2-2-2-1-1- دیدگاه­های روان­تحلیلی 19

2-2-2-1-1-1- نظریه دلبستگی 20

2-2-2-1-1-2- ایماگودرمانی 21

2-2-2-1-1-3- روابط موضوعی 21

2-2-2-1-2- دیدگاه­های سیستمی 22

2-2-2-1-2-1- نظریه میلان 22

2-2-2-1-2-2- نظریه بوئن 22

2-2-2-2- سلامت خانواده اصلی 23

2-2-2-2-1- ابعاد هشت­گانه سلامت خانواده از نظر بارنهیل 23

2-2-2-2-2- کنش­های خانواده از نظر فلک 24

2-2-2-2-3- طرح سه محوری تسنگ و مک درموت 25

2-2-2-2-4- الگوی کارکرد خانواده مک مستر 25

2-2-2-2-5- الگوی منحنی اولسون 27

2-2-2- 2-6- سلامت خانواده از دیدگاه تجربه­گرایان 27

2-2-2-2-7- مدل بیورز 29

2-2-2-2-8- مدل بوئن 31

2-2-2-3-ابعاد سلامت خانواده اصلی 33

2-2-2-3-1- صمیمیت 33

2-2-2-3-2- استقلال و خودمختاری 35

2-2-3- حمایت اجتماعی 35

2-2-3-1- تعاریف مختلف از حمایت اجتماعی 36

2-2-3-2- انواع حمایت اجتماعی 37

2-2-3-3- کارکردهای حمایت اجتماعی 38

2-2-4- حل مشکل خانواده 39

2-2-4-1- مهارت­های حل مشکل 40

2-2-4-2- بررسی رویکردهای مختلف به حل مشکل 41

2-2-4-2-1- دیدگاه رفتاری 41

2-2-4-2-2- دیدگاه فلدمن 42

2-2-4-2-3- دیدگاه راه­حل­محور 42

2-2-4-2-4- دیدگاه روایت درمانی 43

2 -2-4-2-5- رویکرد مشکل­مدار مک مستر 43

2-2-4-2-6- مدل کایرین، ماگویری و هرلبوت 43

2-2-4-2-7- مدل فوکِس 44

2-3- پیشینه پژوهش 46

2-3-1- پژوهش­های انجام شده مرتبط با موضوع در ایران 46

2-3-1-1- عملکرد ازدواج 46

2-3-1- 2- خانواده اصلی 46

2-3-1-3- حمایت اجتماعی 49

2-3-1-4- حل مشکل خانواده 52

2-3-2- پژوهش­های انجام شده مرتبط با موضوع در خارج 54

2-3-2-1- خانواده اصلی 54

2-3-2-2- حمایت اجتماعی 55

2-3-2-3- حل مشکل 57

فصل سوم (روش­شناسی پژوهش)

3-1- روش­ پژوهش 60

3-2- جامعه پژوهش، نمونه و روش نمونه گیری 60

3-3- روش گردآوری داده­ها 60

3-4- داده­های مورد نیاز متناسب با سوال­ها و فرضیه­های تحقیق 61

3-5- نحوه توصیف و تحلیل اطلاعات 61

3-6- مشخصات ابزار جمع­آوری اطلاعات 61

3-6-1- مقیاس عملکرد ازدواج 61

3-6-2- مقیاس سلامت خانواده اصلی 62

3-6-3- مقیاس حمایت اجتماعی 63

3-6-4- مقیاس حل مشکل خانواده 64

فصل چهارم (یافته­های پژوهش)

4-1- مقدمه 67

4-2- یافته­های توصیفی 67

4-2-1 توصیف ویژگی­های دموگرافیک زوجین 67

4-2-1-1- توزیع جنسیت 67

4-2-1-2- توزیع سن 67

4-2-1-3- توزیع میزان تحصیلات 68

4-2-2- یافته­های توصیفی متغیرهای پژوهش 69

4-2-2-1- مقیاس عملکرد ازدواج 69

4-2-2-2- مقیاس سلامت خانواده اصلی 69

2-4-2-3- مقیاس حمایت اجتماعی 70

4-2-2-4- مقیاس حل مشکل خانواده 70

4-3- یافته­های استنباطی 71

4-3-1- فرضیه­های اصلی 71

4-3-1-1- فرضیه اول 71

4-3-1-2- فرضیه دوم 71

4-3-1-3- فرضیه سوم 73

4-3-1-4- فرضیه چهارم 73

4-3-1-5- فرضیه پنجم 74

4-3-1-6- فرضیه ششم 74

4-3-1-7- فرضیه هفتم 75

4-3-1-8- فرضیه هشتم 75

4-3-2- فرضیه­های فرعی 76

4-3-2-1- فرضیه اول 76

4-3-2-2- فرضیه دوم 78

4- 3-2- 3- فرضیه سوم . 79

4-3-2-4- فرضیه چهارم 79

4-3-2-5- فرضیه پنجم 80

فصل پنجم (بحث و نتیجه­گیری)

5-1- مقدمه 86

5-2- بحث و نتیجه­گیری 83

5- 2- 1- فرضیه­های اصلی 83

5-2-2- فرضیه­های فرعی 87

5-2- 3- نتیجه­گیری 88

5-3- محدودیت­های پژوهش 89

5-4- پیشنهادات 90

منابع و مآخذ 92

پیوست­ها…………………. 105

 فصل اوّل

طرح پژوهش

1-1- مقدمه

خانواده بعنوان یک نهاد کوچک اجتماعی، یک سیستم طبیعی و یا یک منظومه است که با ازدواج شروع می­شود و ابعاد دیگر خانواده مانند زیرمنظومه زناشویی، زیرمنظومه فرزندان و زیرمنظومه والدین را دربرمی­گیرد. ارتباط با والدین اولین­ ارتباطی است که فرزند با دنیای بیرون برقرار می­کند. لذا والدین نقطه شروع آشنایی کودک با محیط اطراف هستند و می­توانند ذهن کودک را شکل دهند. این شکل­دهی می­تواند بصورت آشنایی با محیط فیزیکی، قوانین، یا چگونگی مواجهه با خطرات بیرونی و موازین اجتماعی باشد. علاوه بر این ساختار ارتباطی پیچیده و اثرگذار والدین و کودک، خود زیرمنظومه زناشویی ابعاد مختلفی دارد. یک زوج که با یکدیگر زندگی مشترک را شروع می­کنند براساس ساختار طبیعی نیازهایی را از یکدیگر مرتفع می­سازند. طی رابطه زناشویی، موازینی بین یک زوج برقرار می­شود. موازین بین یک زوج می­تواند دامنه­های مختلف ارتباطی، نحوه برخورد با تعارض­ها و ارتباط با فرزند را شامل شود که می­تواند ریشه در گذشته فرد داشته باشد که از خانواده الهام گرفته شده است (مینوچین[1] و فیشمن[2]، 1996). در کشور ما کانون خانواده و ازدواج به دلیل مسائل خاص فرهنگی و ارزشی، اهمیت بیشتری در مقایسه با کشورهای غربی دارد، لذا تلاش برای استحکام و تداوم خانواده و ارضای نیازهای عاطفی و روانی اعضاء، بویژه همسران در چارچوب خانواده از اهمیت بیشتری برخوردار است. علاوه براین، به دلیل اهمیت و نقش خانواده در فرهنگ ایران، وجود مشکلات، تعارض ها و نهایتاً از هم پاشیدگی خانواده می تواند آثار زیانباری بر زوجین، فرزندان و جامعه در مقایسه با ­داشته باشد (نظری و نوابی­نژاد، 1385). عوامل مختلفی هستند که می­توانند زندگی زوجین را تحت تأثیر قرار دهند. تاریخچه زندگی فرد و نحوه تعامل والدین و خانواده­اش در دوران قبل از ازدواج می­تواند از جمله عواملی باشد که بر زندگی زوجین و رفتار آن­ها با یکدیگر تأثیر بگذارد. همچنین حمایت اطرافیان از جمله حمایت دوستان و خانواده و کسب مهارت­های مختلف مانند حل مشکل نیز از موارد دیگری هستند که در زندگی زوجین می­توانند اثر داشته باشند. لذا در این پژوهش به بررسی رابطه سلامت خانواده اصلی[3]، حمایت اجتماعی[4] و حل مشکل خانواده[5] با عملکرد ازدواج[6] پرداخته شده است.

1-2- بیان مسئله

زوج­ها با آرمان زندگی مشترک و برخورداری از حمایت و آرامش به سوی تشکیل خانواده گام برمی­دارند خانواده با هویتی به مثابه یک موجود زنده تحول می­یابد. نولر1 و فینی2 (2002) اعتقاد دارند زوج­ها بعنوان واحدی نگریسته می­شوند که هریک از طرفین با الگوهای رفتاری از پیش تعیین­شده، زمینه را برای واکنش فرد مقابل فراهم می­سازد که وی نیز فضای روانی و نوع رفتار آماده خود را دارد. در این فضا که شناخت و عواطف و رفتار هریک از زوج­ها در آن نقش بسزایی ایفا می­کنند، اگر یکی از زوج­ها با تعاملات مثبت یا منفی، فضا را آماده یا آلوده سازد، زوج دیگر نیز در این فضا درگیر می­شود و گویا دریچه­ای با عواطف مشترک به دوسو گشوده می­شود. لارسون3 و هولمن4 (1994) سه دسته عوامل خاص را در رضایت زناشویی موثر می­دانند. نخست عوامل بافتی مانند بافت کنونی و عوامل فرهنگی و اجتماعی، دوم خصایص و رفتارهای فردی زوجین و سوم فرایند تعاملی زوجین. آنان نتیجه می­گیرند که موارد مرتبط با این عوامل، پیش­بینی­کننده مناسبی از رضایت زناشویی هستند. همچنین نظریات متعددی هستند که تاثیر والدین و خانواده اصلی بر شکل­گیری شخصیت و نوع برخورد فرد با مسائل در آینده بخصوص زندگی مشترک را بیان می­کنند. از جمله این نظریات می­توان به نظریه روان­کاوی فروید اشاره کرد که بیان می­دارد رفتار والدین تا حد زیادی شکل­دهنده شخصیت کودک است (بارکر5، 1981). نظریه بعدی که می­توان به آن اشاره کرد نظریه یادگیری اجتماعی بندورا است؛ که طبق آن کودک چگونه رفتارکردن را از والدین یاد می­گیرد و چنانچه والدین با یکدیگر تعارض داشته باشند کودک فرصت یادگیری درست­ رفتار­کردن را از دست می­دهد (حسینیان، یزدی و جاسبی، 1386). همچنین کسب حمایت اجتماعی از دوستان و خانواده نیز از جمله عواملی هستند که در میزان رضایت زوجین نقش دارند. افراد وقتی که می­دانند از طرف خانواده، دوستان و نزدیکان حمایت می­شوند، احساس خشنودی بیشتری دارند و در مقابله با مشکلات با منطق و عملکرد بهتری عمل می­کنند. بدیهی است که همه انسان­ها در هنگام گرفتاری­ها به حمایت اطرافیان و دوستان خود نیاز دارند تا احساس امنیت کنند. در واقع هرچه حمایت اجتماعی دیگران بیشتر باشد، امیدواری­شان نیز بیشتر می­شود. پژوهش­ها نیز نشان داده­اند افرادی که از منابع حمایت اجتماعی بیشتری برخوردارند، سلامت روانی بهتری داشته و بهتر با تغییرات سازگار می­شوند (کوهن1 و ویلز2، 1985). پژوهش نبوی و شهریاری (1391) نشان داد که حمایت اجتماعی با تحت تاثیر قراردادن ابهام نقش خانوادگی، تعارض در خانواده را کاهش می­دهد؛ بنابراین حمایت دوستان و خانواده می­تواند به زوجین کمک ­کند تا بتوانند مشکلاتشان را با فشار روانی کمتری حل نمایند.

حل مشکل بطور کارآمد متغیر دیگری است که می­تواند به عملکرد سالم زندگی زناشویی منجر شود. احمدی (1386) نشان داد که حل مشکل خانواده با رضایت زناشویی همبستگی دارد. چمپیون3 و پاور4 (2000)، نیز به این نتیجه رسیدند که حل مشکل خانواده تعامل بین زوجین را تسهیل می­کند. از طرفی کراپلی5 (2005) بیان می­دارد زوجینی که تعاملات منفی بیشتری بین آن­ها رد و بدل می­شود، فرصتی برای استفاده از این مهارت­ها نمی­یابند به نظر می­رسد ارتباط بین استفاده از مهارت­ها و تعامل مثبت زناشویی یک ارتباط دوسویه است یعنی مهارت­ها می­توانند تعامل مثبت را ایجاد کنند و هم تعامل منفی موجب ناتوانی زوجین در استفاده از مهارت­ها می­شود؛ بنابراین لازم است تا مشخص شود حل مشکل خانواده بعنوان یک مهارت تا چه حد می­تواند عملکرد سالم ازدواج را پیش­بینی کند. باتوجه به ارتباطی که متغیرهای ذکر شده می­توانند با عملکرد ازدواج داشته باشند و پژوهش­های محدود در این زمنیه این پژوهش در صدد است تا به پیش­بینی عملکرد ازدواج بر اساس سلامت خانواده اصلی، حمایت اجتماعی و حل مشکل خانواده بپردازد.

 

1-3- ضرورت انجام پژوهش

درمورد اهمیت خانواده همین بس که اولین تاثیرات محیطی که فرد دریافت می­کند از محیط خانواده است و حتی تاثیرپذیری فرد از سایر محیط­ها می­تواند توسط خانواده تعدیل شود. از این رو خانواده پایه­گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد. سلامت خانواده، تعادل شخصیتی والدین و آشنایی آن­ها با اصولی که می­تواند محیط خانواده را سالم­تر سازد، برای کودکان بسیار حائز اهمیت است. خانواده در عین حال که کوچک­ترین واحد اجتماعی است. مبنا و پایه هر اجتماع بزرگ است. افراد سالم، موفق و فعال جامعه از داخل خانواد­ه­های سالم بیرون آمده­اند. همانطور که اغلب افراد ناسالم، پرورش­یافته خانواده­های ناسالم بوده­اند. انسان­ها با ورود به اجتماع، ویژگی­های سالم یا ناسالمی را که در خانواده دریافت کرده­اند وارد اجتماع می­کنند، از این لحاظ سلامت یک جامعه به سلامت خانواده­های آن وابسته است (نظری، 1386).

علیرغم اهمیت زیاد خانواده، امروزه نتایج آمارها حکایت از گسستن خانواده در عصر حاضر دارد. طبق آمار سازمان ثبت احوال ایران در سال (1392)، 155369 طلاق در کل کشور ثبت شده است. بعبارتی در مقابل هر 5 ازدواج یک مورد طلاق گزارش شده است. در سال 92 نسبت به سال 91 حدود 5000 مورد طلاق بیشتری ثبت شده است. همچنین در سال 91 در مقابل هر 5/5 ازدواج یک طلاق ثبت شده است (www.sabteahval.ir). طی تحقیقات صورت­گرفته به نظر می­رسد یکی از عوامل اثرگذار بر زندگی بعدی فرد، یعنی زندگی مشترک، خانواده اصلی باشد. نتایج پژوهش­های حسینیان، یزدی و جاسبی (1386) و خمسه و حسینیان (1389) نیز نشان می­دهند که بین رضایت و صمیمیت زناشویی با خانواده اصلی و تجربه خشونت در دوران کودکی همبستگی معنی­داری وجود دارد. یافته­های جاکت1 و سورا2 (2001) از پژوهشی با شرکت 232 زوج نیز نشان داد، زنانی که در خانواده­های گسسته (مطلقه) بزرگ شده بودند، در مقایسه با زنانی از خانواده­های باثبات، در روابط جاری خود با همسرانشان بیشتر از بدبینی و تعارض و کمتر از اعتماد و رضایت گزارش دادند. این نتایج نشان می­دهد، افرادی که در خانواده­های مشکل­دار پرورش می یابند احتمالاً مستعد تکرار تجارب و مشاهدات گذشته در زندگی زناشویی خود هستند. از طرف دیگر انسان موجودی اجتماعی است که بسیاری از نیازهایش را از طریق ارتباط با دیگران برآورده می­سازد. ادراکی که فرد از حمایت دیگران دریافت می­کند می­تواند به او در کاهش تنش­های حاصل از موقعیت­های مختلف کمک کند. یافته­های لی3، یه چانگ4، پارک5 و هونگ چانگ6، (2004) نشان می­دهند که حمایت اجتماعی نیرومندترین نیروی مقابله­ای برای رویارویی موفقیت­آمیز و آسان در زمان درگیری با شرایط تنش­زا شناخته شده و تحمل مشکلات را برای بیماران تسهیل می­کند. دوشه7 و همکاران، (2006) نیز به این نتیجه رسیدند که مشکلات روانی در زنان پس از یائسگی با حمایت اجتماعی آنان ارتباط دارد؛ بنابراین حمایت اجتماعی به افراد برای مقابله با موقعیت­های مختلف کمک می­کند همچنین زندگی زناشویی فرد را با کاهش تنش­ها تحت تأثیر قرار دهد.

توانایی در حل مشکلات نیز یکی از مهارت­هایی است که می­تواند در زندگی زناشویی تأثیرگذار باشد. همانطور که پژوهش جاکوبسن1 (1996) عنوان می­کند زمانی­که همسران دچار مشکلات ارتباطی و حل مسئله شوند، کار با همدیگر را مشکل می­یابند و پذیرش تفاوت­های همدیگر برای آنها دشوار می­شود.

بنابراین بدلیل اهمیت خانواده و از طرفی بصدا در آمدن زنگ خطر درباره گسستگی خانواده ضرورت وجود داشت تا ابعاد بیشتری از عوامل مؤثر بر مسائل زناشویی و ازدواج بررسی شوند.

 

1-4- اهداف پژوهش

1-4-1- اهداف اصلی

انسان موجودی اجتماعی و اعمال و رفتارهای او متاثر از ارزش ها، هنجارها و قوانین گروه است. انسان بدون تعلق به گروه احساس امنیت نمی کند. آدلر علاقه اجتماعی را در انسان امری ذاتی می داند و معتقد است کــه انسان از بدو تولد در درون شبکه ای از روابط اجتماعی پیچیده و متقابل قرار می گیرد و شکل گیری شخصیت او در اثر همین ارتباطات متقابل است(شفیع آبادی،1375).

رفتار اجتماعی در خلاء صورت نمی گیرد و شدیداً وابسته به این است که دیگران از آن رفتار چه برداشتی می کنند. از جمله این دیگران گروههای مرجع هستند. جولیوس گولد و ویلیام ل. کولب در فرهنگ علوم اجتماعی می گویند اصطلاح گروه مرجع به گروهی اجتماعی اشاره دارد که فرد

 

 

احساس می کند با آن شناخته شده و آرزو می کند که هویتش با آن مرتبط باشد. هر کس از گروه مـرجع خود هنجارها، نگرشها، و ارزشهای خـود و نیز هدف اجتماعی ئی را که از ایـن ارزش پدید می آیند، بـــه دست می آورد. همچنین شخص مقوله های اجتماعی مهم را(چه آنهایی که می خواهد انجام دهد و چه آنهایی را که به طریقی در مقابل شان قرار می گیرد) نیز از گروه مرجع فرا می گیرد(گولد، کولب؛ 1376: 722).

دروه جوانی زمانی است که انسان با انرژی و حساسیت در برابر بازتاب های محیط و مسئولیت پذیری فردی به دنبال کسب هویت است. جوانان باید نقطه اتکایی برای پیوند با خود، با جنس مقابل و با ارزش های فرهنگی و اجتماعی محیط اطراف بیابند( شفرز،1383: 116). آنهایی که به دلیل شرایط اجتماعی و مقتضیات سنی و شخصیتی آمادگی بیشتری برای تاثیرپذیری از گروههای مرجع را دارند و در جستجوی هویتی جدید هستند و می خواهند با پشت سر گذاشتن دوران کودکی به استقلال شخصیتی و کسب هویت اجتماعی جدیدی دست یابند. بنابراین بستر تغییر دیدگاهها و نگرش های خود را دارند و نسبت به گروههای مرجع انعطاف پذیرترند.

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده:

هدف از این مطالعه تاثیر روش­های مسدود، تصادفی و فزاینده نظام­دار بر اكتساب، یادداری و انتقال برنامه حرکتی (مهارت حركتی سه نوع پاس بسکتبال ) بود. تعداد30 نفر از دانش آموزان کم­توان ذهنی آموزش­پذیر در مدارس استثنایی شهر کرمانشاه كه نمره IQ آنها 70-50 بود و در دامنه سنی 16-13 سال قرار داشتند، در این مطالعه شركت كردند. آزمودنی­ها به طور تصادفی در سه گروه تمرینی مسدود، فزاینده نظام­دار و تصادفی   قرار گرفتند. شرکت کنندگان در این مطالعه ابتدا با محل آزمون، نحوه پاس، طرز اجرای شرایط مورد نظر و نحوه امتیازبندی آشنا گردیدند. بعد از مرحله آشناسازی، شرکت کنندگان در پیش آزمون 12 پاس (سه نوع پاس و هر کدام چهار بار) را انجام دادند. در مرحله اکتساب شركت كنندگان با توجه به گروه تمرینی كه در آن قرار گرفته بودند، شیوه تمرینی مورد نظر را دریافت نمودند. آزمودنی­ها در گروه­های مختلف 81 كوشش انجام دادند. یک پس آزمون، مشابه پیش آزمون با 12 پرتاب توسط آزمودنی­ها انجام شد و در انتها پس از گذشت 48 ساعت از آخرین تمرین، آزمون یادداری تاخیری مشابه پس آزمون با 12 پاس انجام شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون تحلیل واریانس عاملی مرکب، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون تعقیبی توکی استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد در مرحله اکتساب تفاوت معنی­داری میان گروه­های تمرینی وجود نداشت. همچنین تفاضل میانگین نمرات گروه­ها در مرحله پس آزمون و یادداری و نیز پس آزمون و انتقال (05/0P>) معنی­دار بود. نتایج كلی حاكی از برتری روش تمرینی فزاینده نظام­دار و تصادفی نسبت به روش مسدود در مراحل یادداری و انتقال بود.

فصل اول: طرح تحقیق

مقدمه:

 

 

 

انسان بدون توانایی حرف­زدن، نوشتن، خواندن و انجام مهارت­های پیچیده ورزشی، موجود نسبتاً ساده­ای دیده می­شود. بنابراین به دلیل اهمیتی که یادگیری در زندگی انسان دارد، محققانی که برای درک قوانین یادگیری تلاش می­کنند با سوالات مختلفی روبرو می­شوند که با روش­های معین علمی به دنبال یافتن پاسخ به این سوالات هستند. از این­رو هدف همه این علوم، یافتن روش­های بهتری در امر یادگیری انسان می­باشد.

علم ورزش و تربیت بدنی حیطه­ای از علم است که تنها مخصوص یک قشر خاص از جامعه نمی­شود بلکه کودکان، نوجوانان و حتی سالمندان با این حیطه از علم در ارتباط هستند. ورزش و علوم ورزشی ابعاد مختلفی دارند از جمله بعد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و غیره که هر بعد ورزش اهداف خاص خود را دارد و یادگیری مهارت­های ورزشی موضوعی است که در این ابعاد مشترک است و از هر بعد که به ورزش بنگریم با یادگیری مهارت حرکتی مواجه خواهیم شد، که امروز به شکل پدیده­ای فراگیر درآمده است. این واقعیت که ما می­توانیم دانش و مهارت جدیدی بیاموزیم، علاقه دانشمندان را به شیوه­های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن از تجربیات دیگران و طراحی برنامه­های آموزشی جلب کرده­است (اشمیت[1] ،1997).

سال­های زیادی است که دانشمندان و مربیان برای عوامل تعیین­کننده و اثرگذار بر اجرای مهارت­ها و حرکات ماهرانه تلاش می­کنند. کسانی که با آموزش مهارت­های حرکتی سروکار دارند، می­دانند که یادگیری این مهارت­ها بدون تمرین امکان­پذیر نیست. ارتقاء کارایی مردم به­طور عام و دانش­آموزان و ورزشکاران به­طور خاص در امر یادگیری مهارت­های حرکتی موردعلاقه مربیان و معلمین تربیت بدنی و علوم ورزشی می­باشد. از سوی دیگر برنامه­های فشرده در مدارس و پی­بردن به اهمیت هر چه بیشتر مهارت­های حرکتی در زندگی روزمره و متعاقب آن محدودیت­های زمانی، دانشمندان را به شیوه­های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن هرچه بشتر از تمرین و طراحی برنامه­های آموزشی جلب کرده­است(عیدی علیجانی، 1371).

دانشمندان رفتارحرکتی با احساس چنین نیازی پس از سال­ها تحقیق اقدام به ارائه نظریه­هایی نمودند که از جمله آنها نظریه حلقه بسته و به­دنبال آن نظریه طرحواره سرآغاز تحقیقات مبنی بر نظریه یادگیری حرکتی محسوب می­شوند (آدامز[2] 1973 ، اشمیت[3] 1975 ). یکی از ویژگی­های نظریه­های یادگیری حرکتی، تأکید آنها بر سودمندی تغییرپذیری تمرین[4] است. تغییرپذیری در این نظریه­ها، به تنوع ویژگی­های زمینه­ای گفته می­شود که شاگرد هنگام تمرین مهارت تجربه می­کند، برای مثال یکی از پیش­بینی­های کلیدی در نظریه طرحواره این است که اجرای موفقیت­آمیز یک مهارت، به مقدار تغییرپذیری تمرین بستگی دارد (اشمیت، 1975).

از آنجایی­که شاگرد هنگام تمرین نیازمند است که تغییرات را در ویژگی­های تنظیمی و غیرتنظیمی تجربه کند (جنتایل [5] 1972،1978)، یکی از عوامل تاثیرگذار بر یادگیری، مقدار تغییرپذیری در توالی تمرین است. از جهتی، این موضوع روشن است که بیشتر تحقیقات مربوط به تغییرپذیری تمرین به­منظور ارزیابی پیش­بینی­های معین نظریه طرحواره انجام شده­اند(اشمیت، 1975).

یکی از راه­های برنامه­ریزی تمرین متغیر، به­کار بردن پدیده­ای به­نام اثر تداخل زمینه­ای به­عنوان تداخل در عملکرد و یادگیری تعریف می­شود که از تمرین­کردن یک تکلیف در زمینه تکالیف دیگر به وجود می­آید(اشمیت و لی[6] 2005).

این مقدار از تداخل زمینه­ای روی یک پیوستار قرار دارد که در آن از تمرین مسدود به­عنوان تداخل کم و از تمرین تصادفی به­عنوان تداخل زیاد یاد شده­است (مگیل[7] 2007). در تمرین تصادفی ما با تداخل زیادی مواجه خواهیم شد که این تداخل بالا به اجرای ضعیف در مرحله اکتساب و اجرای قوی در مرحله یادداری و انتقال منجر خواهد شد، در­حالی­که در تمرین مسدود اجرای خوب در مرحله اکتساب و اجرای ضعیف در مرحله یادداری و انتقال خواهیم داشت (اشمیت[8]، 2005).

به­منظور تفسیر اثر تداخل زمینه­ای فرضیه­های مختلفی ارائه شده­است که از مهم­ترین آنها می­توان به فرضیه بسط[9]، بازسازی طرح عمل[10] و تداخل پس­گستر[11] اشاره کرد. طبق فرضیه بسط تداخل ایجاد شده در اثر تمرین تصادفی منجر به غنی­تر شدن بازنمایی می­شود، درحالی­که در شرایط مسدود رمزگذاری ضعیف­تر می­شود( لی[12]، 2005 ).

فرضیه بازسازی طرح عمل عبارت است از طراحی عمل یک تکلیف خاص از طریق تلاش­های مداخله­گر که در طی برنامه تمرین تصادفی فراموش می­شود و فرد مجبور است بازسازی مبسوط­تری برای ایجاد طرح عمل به منظور اجراهای بعدی بکار گیرد، ولی در برنامه­های مسدود این تکالیف فراموش نمی­شوند (لی، 2005 ).

فرضیه بازداری پس­گستر یعنی اثر مداخله­گر یک تکلیف بر تکلیفی که قبلاً آموخته شده­است این نظریه به جای سودمندی برنامه­های تمرین تصادفی به زیان­های برنامه مسدود تمرکز دارد. در جمع­بندی، تحقیقات بیشتری در زمینه برنامه­ریزی تمرین موردنیاز است (لی، 2005).

تکلیف حرکتی براساس تعریف تکلیف بر مبنای برنامه حرکتی تعمیم­یافته و پارامترآموزی نیز در مبحث تداخل زمینه­ای موردتوجه قرار گرفته­است. تداخل زمینه­ای در شرایطی­که برنامه حرکتی تعمیم­یافته تغییر نماید، مشاهده می­شود (مگیل و همکاران[13]، 1990 ).

محققان یافته­های متناقض را به ماهیت تکلیف نسبت می­دهند از این­رو تکالیفی که از برنامه حرکتی متفاوت استفاده می­کنند، نسبت به سایر تکالیف با تداخل زمینه­ای بیشتری مواجه می­شود و پردازش فعالانه­تری از مجری ایجاد می­شود. ولی این اثر در تکالیفی که از برنامه یکسان برخوردارند، کمتر مشاهده می­شود (مگیل و همکاران[14] 1990).

در سال­های اخیر تلاش برای روشن­شدن یک روش ایده­ال تمرین و استفاده از نتایج بالقوه آن با هدف کاهش اثر منفی آن در مقیاس وسیعی موردمطالعه قرار گرفته­است. درحالی­که باتوجه به تفاوت نوع تکلیف، سطح مهارت آزمودنی­ها، تعداد کوشش اکتساب و شرایط پیگیری و محدودشدن سنجش­ها در اثر مدت زمان طرح تحقیقاتی، به­ندرت می­توان یک نتیجه کلی در مورد آرایش تمرین به­دست آورد و بعضاً نتایج متضادی گزارش می­شود. مگیل و هال توضیحاتی ارائه دادند که برخی از یافته­های ضعیف در مورد اثر تداخل زمینه­ای را توجیه می­کرد، آنها دشواری تکلیف برای مبتدیان را اثر نتیجه­بخشی تداخل زمینه­ای می­دانستند. علاوه براین، آنها به این گفته اشاره داشتند که افراد مبتدی با انجام تمرینات قالبی و متعاقب آن ادامه تمرینات به­صورت تصادفی به یادگیری موثرتری در تکلیف دست می­یابند (مگیل و هال[15]، 1990). این یافته­ها در تحقیقات قبلی نیز مورد حمایت قرار گرفته­بود. سطوح بالایی از تداخل زمینه­ای برای یادگیرنده مبتدی که در اوایل تمرین قرار دارد، مشکلاتی در جهت یادگیری ایجاد خواهدکرد (گود و ویف[16] 1988، شیا و همکاران[17]، 1983). براین اساس، در تحقیقی که به بررسی روش­های تمرینی مسدود، تصادفی و فزاینده نظام­دار[18] بر اکتساب، یادداری و انتقال مهارت پرتاب توپ گلف پرداخته­شد، نتایج نشان­داد؛ آزمودنی­هایی که در طول تمرین به­صورت تدریجی تداخل زمینه­ای را بالا می­بردند(گروه فزاینده نظام­دار)، دارای اجرای بهتری در آزمون یادداری و انتقال نسبت به گروه­های تمرینی تصادفی و مسدود بودند( پورتر و مگیل[19]، 2007).

همان­گونه که ذکر شد یکی از آرایش­های تمرینی که به تازگی در ادبیات یادگیری حرکتی مورد بررسی واقع شده­است، تداخل زمینه­ای فزاینده نظام­دار می­باشد که به افزایش تدریجی تداخل زمینه­ای در طول تمرین اشاره دارد. باتوجه به این­که پژوهش­های کمی در این زمینه از آرایش تمرین صورت گرفته، در همین راستا محقق سعی دارد تا به بررسی این نوع تداخل زمینه­ای پرداخته و میزان اثربخشی این آرایش تمرینی را با آرایش­های تمرینی مسدود و تصادفی در یادگیری برنامه حرکتی در افراد کم­توان ذهنی مقایسه کند.

بیان مسأله:

علوم ورزشی در پی گسترش وسیع خود در زمینه­های مختلف توانسته راهکارهای تازه­ای را برای پیشرفت عملکرد حرکتی ورزشکاران و دیگر افراد درگیر در یادگیری مهارت­های حرکتی مطرح نماید که به موجب آن امکان دستیابی به موفقیت آسانتر و سریعتر گردد. کسانی­که با آموزش مهارت­های حرکتی سروکار دارند، می­دانند که یادگیری مهارت بدون تمرین امکان­پذیر نیست ازسوی دیگر بسیاری از مربیان به­خاطر کمبود زمان ناچارند تا در یک جلسه تمرینی تعداد متعددی از مهارت­های حرکتی متفاوت را آموزش دهند. در این راستا علاقه­ی دانشمندان به شیوه­های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن هرچه بیشتر از تمرین و طراحی برنامه­های آموزشی جلب شده­است. ازطرفی دیگر، طراحی برنامه­های آموزشی منجربه چالش­هایی در بین مربیان تمرین­دهنده، در امر آرایش تمرین (تغییرپذیری تمرین و تداخل زمینه­ای) گردیده­است. برای مربیان، فیزیوتراپ­ها، معلمین تربیت بدنی و کارفرمایان بسیار عادی است که محیط­های یادگیری را ایجاد کنند تا مهارت­های متعدد یاد گرفته شوند. هدف مربیان، درمانگران و معلمان تربیت بدنی در بسیاری از موقعیت­های واقعی تمرین، آموزش دادن بیش از یک مهارت در یک هفته و گاهی در یک جلسه تمرین است. هم­چنین از اهداف مربیان ایجاد یک محیط تمرینی است که یادگیری را در طول تمرین افزایش دهد تا به­صورت مطلوبی منجر به افزایش عملکرد در آزمون­های یادداری و انتقال بعدی شود. با این هدف متخصصان تصمیم می­گیرند که چطور بهترین برنامه­ریزی را برای یادگیری تکالیف فراهم کنند. با دستکاری ترتیب یا برنامه­ریزی کوشش­های تمرینی متخصصین به­طور مداوم، مقدار تداخل زمینه­ای که یادگیرنده با آن مواجه می­شود را تغییر می­دهند (مگیل و هال[20]، 1990).

یکی از ویژگی­های مهم تمرین که احتمال موفقیت را افزایش می­دهد، تغییرپذیری در تجارب تمرینی فرد است. تغییرپذیری ممکن است تنوع در حرکت یا تنوع ویژگی­های زمینه­ای باشد که فرد هنگام تمرین مهارت­ها آن را تجربه می­کند. نظریه­های مختلف یادگیری حرکتی نیز تغییرپذیری تمرین را تاکید کرده­اند، و تغییرپذیری تمرین را نیاز فرد برای اجرای موفقیت­آمیز یک مهارت می­داند (اشمیت[21]، 1975).

یکی از راه­های برنامه­ریزی تمرین متغیر، بکاربردن پدیده­ای به­نام اثر تداخل زمینه­ای است. تداخل زمینه­ای به­عنوان تداخل در عملکرد و یادگیری تعریف می­شود که از تمرین کردن یک تکلیف در یک زمینه از دیگر تکالیف بوجود می­آید(اشمیت و لی[22]، 2005). این مقدار اختلاف از تداخل زمینه­ای روی یک پیوستار قرار دارد که در آن از تمرین مسدود[23] به­عنوان تداخل کم و از تمرین تصادفی[24] به­عنوان تداخل زیاد یاد شده­است(مگیل، 2007). بعنوان مثال برخی از محققان جهت ایجاد تداخل زمینه­ای به بررسی روش­های تمرین در سطوح متفاوت از مهارت افراد (هال، دومینگوس و کاوازوس[25]،1994؛ لاندین، هیبرت و سالمن[26]، 1996، مگ نسون و رایت[27]،2004، میرا و تانی[28]، 2001)، سن یادگیرنده(دل ری و وود[29]، 1983، جرس و همکاران[30]، 1999، لی، 1997)، تأثیر تعداد کوشش­های تمرین(شیا و کهل[31]، 1990؛ اشمیت، 2002)، استفاده از تکالیف مختلف (دل ری و وایت 1982؛ لی، ولف و اشمیت[32]، 1992، لی و فرانک[33]، 2004، مورینیو، اویلا داماس[34]، 2003)، استفاده از تکالیفی که توسط یک یا چند برنامه حرکتی کنترل می­شوند (گوودون و میویسن[35]، 1996، امینک و رایت[36]، 2001، مگنسن[37] و رایت، 2004، سیکا و مگیل[38]، 2000) و هم­چنین تکالیف آزمایشگاهی و غیرآزمایشگاهی(برادی[39]، 1997، دل ری و همکاران، 1982، هال، دومینگوس[40]، 1994) پرداخته و یافته­های یکسانی از تاثیر تداخل زمینه­ای تمرین در محیط آزمایشگاه مشاهده نمودند البته باید متذکر شد که این نوع از تکالیف ساده هستند و نمی­توانند نمونه بارزی از اجرای آن در خارج از محیط آزمایشگاه باشند(برادی، 1998).

در این­خصوص روش عمومی موجود در ادبیات تحقیقی، به مقایسه دو سطح ثابتی از تداخل زمینه­ای(مسدود و تصادفی) برنامه­ریزی تمرین پرداخته­اند، به­طوری­که این نتایج صریحاً نشان داده­اند که تمرین تکالیف مختلف با آرایش تصادفی یادگیری بیشتری در مقایسه تمرین تکالیف با آرایش مسدود ایجاد می­کند. هم­چنین در تعدادی از تحقیقات روش­های تمرینات زنجیره­ای که به­عنوان حد متوسط این دو انتها در نظر گرفته می­شود، مورد بررسی قرارگرفته­اند (اشمیت، 2005). این نوع از تمرینات ترکیبی از پیش­بینی­پذیری تمرین مسدود و غیرتکراری بودن تمرین تصادفی است (لی و مگیل، 1983).

پیامد بسیاری از تحقیقات نشان داد تمرینات با تداخل زمینه­ای متوسط(زنجیره­ای[41]) و بالا(تصادفی) در مقایسه با تمرینات با تداخل زمینه­ای کم منجر به افزایش اجرا در آزمون یادداری می­شوند(شاپیرو تول[42]، 1984؛ آلمیر[43] تول 1993، لاندین و هیبرت[44] 1997، گود و مگیل[45] 1989، مگیل2007، پورتو[46] و مگیل 2008، چارلز و شیا[47] 2001، فولادیان 1385، سیاح 1386).

باتوجه به تحقیقات انجام­شده نظریه­های مختلف و بعضاً متضادی در خصوص سودمندی روش­های مختلف آرایش تمرین در اکتساب، یادداری و انتقال مهارت­های حرکتی وجود دارد و در اکثر تحقیقات، مقایسه مقدار ثابتی از تداخل زمینه­ای(مسدود، تصادفی و زنجیره­ای) مدنظر بوده­است. اما از جمله آرایش­های تمرینی که به تازگی در ادبیات یادگیری حرکتی مورد بررسی قرار گرفته­است، تداخل زمینه­ای فزاینده نظام­دار می­باشد که به افزایش تدریجی تداخل زمینه­ای در طول تمرین اشاره دارد. تحقیق حاضر به بررسی پیش­بینی­های مگیل و هال و گوادگنولی و لی خواهد پرداخت که بیان نموده­اند حضور یا عدم حضور اثر تداخل، به تغییراتی بستگی دارد که فرد در مهارت و روش تمرین به وجود می­آورد(مگیل و هال1990، گواداگنولی[48] 2004). باتوجه به این­که پژوهش­های کمی در این زمینه از آرایش تمرین صورت­گرفته، محقق سعی دارد تا به بررسی این نوع تداخل زمینه­ای پرداخته و میزان اثر بخشی این آرایش تمرینی را با آرایش­های تمرینی مسدود و تصادفی در یادگیری برنامه حرکتی در افراد کم­توان ذهنی مقایسه کند. اگرچه افراد کم­توان ذهنی در مقایسه با افراد معلول از استعداد کمتری برخوردار هستند ولی علاقه آنها نسبت به شرکت در فعالیت­های ورزشی و یادگیری اگر بیش از افراد عادی نباشد، کمتر هم نیست. بسیار روشن است که کودکان کم­توان ذهنی نیاز دارند از نظر آمادگی جسمی، توانایی حرکتی و مکانیک بدن پیشرفت کنند. در مطالعات مقایسه­ای، همیشه دانش­آموزان کم­توان ذهنی در زمینه­های قدرت، تحمل، چالاکی، تعادل، سرعت دویدن، انعطاف­پذیری و زمان واکنش نسبت به کودکان هنجار امتیازهای پایین­تری کسب می­کنند(احمد وند،1380).