سال
منبع
تعریف هوش سازمانی
1992
ماتسودا[1]
مجموع توانایی‌های یک سازمان که ترکیبی از دو عامل هوش انسانی و هوش ماشینی است.
1995
چو[2]
هوش سازمانی فرایند یادگیری است که شامل توسعه رفتار انطباقی به منظور استفاده از درک و حافظه سازمانی می باشد.
1998
مک مستر[3]
مک مستر هوش سازمانی را ظرفیت سازمان به عنوان یک کل در جمع آوری اطلاعات، نوآوری، تولید دانش و عمل موثر بر اساس دانش تولید شده میداند.
1999
لیبویتز[4]
هوش سازمانی مجموعه تمام هوشمندی‌های یک سازمان است که به منظور ایجاد دیدگاهی مشترک در فرآیند بازنگری و بازبینی و هدایت کل سیستم مورد استفاده قرار میگیرد.
2000
هلال[5]
هوش سازمانی عبارتست از ظرفیت سازمان برای خلق دانش و استفاده از آن برای تطابق استراتژیکی با محیط.
به طور کلی می‌توان گفت که هوش سازمانی برای یک کارآفرین یا تاجر، به معنای تحقیقات بازار است که می توان آن را هوش رقابتی نامید و برای فردی که در ساختار بوروکراتیک دولتی کار میکند، به معنای گزارش دهی است. هوش سازمانی به منزله پنجره پویایی کسب و کار به محیط بیرون است که عملکرد سازمانی را
شناسایی می کند، کارایی را افزایش می دهد و فرصت‌های ناشناخته را شکار میکند (هوسان، 2008). بنابراین هوش سازمانی نیز مجموعه ای از فن آوری و فرآیندها است که به همه افراد در تمام سطوح سازمان این امکان را می دهد تا داده‌ها را ارزیابی و تجزیه و تحلیل کنند. هوش سازمانی، بستر سازی لازم برای کسب سود، تفاهم و انسجام از تجربیات سازمان را فراهم می سازد (گرین، 2007)
عنوان صفحه
چکیده…………………………………………………………………………………………………………………. 1
فصل اول: كلیات
1- فصل اول: کلیات………………………………………………………………………………………………. 3
1-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………….. 3
1-2- بیان مساله……………………………………………………………………………………………………. 3
1-3-اهمیت وضرورت تحقیق………………………………………………………………………………….. 4
1-4- سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………… 5
1-5- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………. 5
1-6-پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 5
1-7- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………… 7
فصل دوم: تعاریف ومباحث عام
2- فصل دوم: تعاریف و مباحث عام………………………………………………………………………….. 9
2-1-بخش اول: تعاریف…………………………………………………………………………………………. 9
2-1-1- تعریف اصطلاحی جرم………………………………………………………………………………. 9
2-1-2- تعریف لغوی واصطلاحی اخلاق………………………………………………………………….. 10
2-1-3-تعریف لغوی واصطلاحی عفت…………………………………………………………………….. 10
2-1-4-تعریف جرایم علیه عفت واخلاق عمومی………………………………………………………… 10
2-1-5- تعریف لغوی واصطلاحی فقه……………………………………………………………………… 11
2-1-6- معنی متعارف فقه……………………………………………………………………………………… 12
2-1-7- نگاهی بر جرایم علیه عفت واخلاق عمومی در ایران ………………………………………… 14
2-1-8-نگاهی به جرایم علیه عفت واخلاق عمومی در سایر کشورها ………………………………. 14
2-2-بخش دوم: اقسام جرایم علیه عفت واخلاق عمومی……………………………………………….. 20
2-2-1- زنا………………………………………………………………………………………………………… 20
2-2-2- لواط…………………………………………………………………………………………………….. 22
2-2-3- تفخیذ……………………………………………………………………………………………………. 23
2-2-4- از روی شهوت پسری را بوسیدن…………………………………………………………………. 24
2-2-5- مساحقه…………………………………………………………………………………………………. 24
2-2-6- قیادت ………………………………………………………………………………………………….. 24
2-2-7- قذف…………………………………………………………………………………………………….. 25
فصل سوم: دیدگاه ها ومستندات فقها
3- فصل سوم : دیدگاه ها و مستندات فقها………………………………………………………………….. 27
3-1-بخش اول : دلایل ومستندات……………………………………………………………………………. 27
3-1-1-کتاب……………………………………………………………………………………………………… 27
3-1-2- سنت ……………………………………………………………………………………………………. 37
3-1-3-اجماع…………………………………………………………………………………………………….. 41
3-1-4-عقل……………………………………………………………………………………………………….. 42
3-2-بخش دوم : نظرات فقهای امامیه……………………………………………………………………….. 43
3-2-1-نظر فقها در زمینه جرایم موجب حد………………………………………………………………. 43
3-2-1-1-مفهوم حدود ……………………………………………………………………………………….. 44
3-2-1-2- زنا……………………………………………………………………………………………………. 44
3-2-1-2- 1- تعریف زنا ……………………………………………………………………………………. 44
3-2-1-2-2- ثبوت زنا ……………………………………………………………………………………….. 47
3-2-1-2-3- اقسام حد زنا …………………………………………………………………………………. 48
3-2-1-2-3-حکم زنای مکرر ………………………………………………………………………………. 50
3-2-1-3-لواط…………………………………………………………………………………………………… 50
3-2-1-3-1-تعریف لواط…………………………………………………………………………………….. 50
3-2-1-3-2-ثبوت لواط ……………………………………………………………………………………… 50
3-2-1-3-3-حد لواط ………………………………………………………………………………………… 50
3-2-1-3-4-تکرار لواط ……………………………………………………………………………………… 51
3-2-1-4-تفخیذ…………………………………………………………………………………………………. 51
3-2-1-5-مساحقه………………………………………………………………………………………………. 52
3-2-1-5-1-تعریف مساحقه………………………………………………………………………………… 52
3-2-1-5-2-ثبوت حد ……………………………………………………………………………………….. 52
3-2-1-5-3-تکرار مساحقه…………………………………………………………………………………… 53
3-2-1-6-قیادت ……………………………………………………………………………………………….. 53
3-2-1-6-1-ثبوت قیادت ……………………………………………………………………………………. 53
3-2-1-6-2-حد قیادت ……………………………………………………………………………………… 54
3-2-1-7-قذف………………………………………………………………………………………………….. 54
3-2-1-7-1-حد قذف ……………………………………………………………………………………….. 55
3-2-1-7-2-ثبوت قذف …………………………………………………………………………………….. 55
3-2-2-نظر فقها در زمینه جرایم موجب تعزیر …………………………………………………………… 55
3-2-2-1-مفهوم تعزیر…………………………………………………………………………………………. 55
3-2-2-2-اقرار به زنا و یا لواط در کمتر از چهار بار ………………………………………………….. 56
3-2-2-3-ازاله بکارت ………………………………………………………………………………………… 56
3-2-2-4-نزدیکی با چهارپایان ……………………………………………………………………………… 56
3-2-2-5-تخلی در کعبه ……………………………………………………………………………………… 56
3-2-2-6-استمناء……………………………………………………………………………………………….. 57
3-3-بخش سوم : احكام و مسایل فقهی…………………………………………………………………….. 57
3-3-1- اصول درجرایم ضد اخلاق و عفت عمومی مستلزم حد …………………………………….. 57
3-3-1- 1- اصل لزوم یا منع تعطیل ……………………………………………………………………….. 58
3-3-1- 2- اصل عدم تاخیر …………………………………………………………………………………. 58
3-3-1- 3- اصل عدم شفاعت ………………………………………………………………………………. 58
3-3-1- 4- اصل عدم کفایت ……………………………………………………………………………….. 58
3-3-1- 5- اصل منع تبدیل ………………………………………………………………………………….. 59
3-3-2- موانع اجرای حکم بر جرایم مستلزم حد ……………………………………………………….. 59
3-3-3- سیاست کیفری اسلام………………………………………………………………………………… 63
فصل چهارم: دیدگاه های حقوقدانان
4- فصل چهارم: دیدگاه های حقوقدانان……………………………………………………………………… 69
4-1-بخش اول:جرائم منافی عفت……………………………………………………………………………. 69
4-1-1-تعریف……………………………………………………………………………………………………. 69
4-1-2-قانون اساسی …………………………………………………………………………………………… 71
4-1-3- قانون مدنی ……………………………………………………………………………………………. 73
4-1-4- قانون مجازات اسلامی ……………………………………………………………………………… 74
4-2-بخش دوم :احكام ومسایل ……………………………………………………………………………… 74
4-2-1- زنا ………………………………………………………………………………………………………. 74
4-2-1-1-ثبوت زنا ……………………………………………………………………………………………. 76
4-2-2-لواط ……………………………………………………………………………………………………… 80
4-2-2-1-ثبوت لواط ………………………………………………………………………………………….. 80
4-2-2-2-حد لواط……………………………………………………………………………………………… 81
4-2-3-تفخیذ…………………………………………………………………………………………………….. 81
4-2-4-مساحقه …………………………………………………………………………………………………. 82
4-2-4-1-ثبوت مساحقه ……………………………………………………………………………………… 82
4-2-4-2-حد مساحقه…………………………………………………………………………………………. 82
4-2-5- قوادی……………………………………………………………………………………………………. 82
4-2-5-1-ثبوت قوادی ……………………………………………………………………………………….. 83
4-2-5-2-حد قوادی…………………………………………………………………………………………… 83
4-2-6- قذف…………………………………………………………………………………………………….. 83
4-2-6-1-ثبوت قذف …………………………………………………………………………………………. 84
4-2-6-2-حد قذف…………………………………………………………………………………………….. 84
4-2-7-رابطه نامشروع- عمل منافی عفت غیرزنا ………………………………………………………… 84
4-2-8-تظاهر به فعل حرام……………………………………………………………………………………. 85
4-2-9-دایر نمودن مرکز فساد و فحشاء و تشویق آن ………………………………………………….. 87
4-2-10-تهیه و توزیع و نمایش اشیاء منافی عفت عمومی ……………………………………………. 88
4-2-11-مزاحمت تلفنی ……………………………………………………………………………………… 90
4-2-12-قیادت در فضای مجازی…………………………………………………………………………… 90
فصل پنجم: نتیجه گیری
5- فصل پنجم : نتیجه گیری……………………………………………………………………………………. 96
5-1- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………. 96
منابع………………………………………………………………………………………………………………….. 99
چكیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………. 103
چکیده
جرایم منافی عفت، اصول اخلاقی، عفت عمومی و خصوصی را مختل می نماید به همین علت از دیرباز حکومتها به این جرایم توجه ویژه داشته اند و آن را مورد جرم انگاری قرار داده اند، در کشور ما قانونگذار به تبع از فقه شیعه به جرم انگاری جرایم منافی عفت پرداخته و عیناً مجازات موجود در فقه را در ق.م.ا آورده است، مهمترین جرایم منافی عفت عبارتند از: زنا، مساحقه و از مهمترین مجازاتهای آن رجم، قتل و جلد قابل ذکر است. با توجه به اینکه این جرایم جزء فطرت و غریزه انسان بوده و در زمان و مکان متغیر است، با وجود این مجازات سنگینی برای آن وضع شده است ولی نکته مهم تر راه رسیدن به کیفر است چرا که قانونگذار شرایط سختی را برای اثبات و در صورت اثبات، شرایط سختی را برای اجرا از نظر گذرانده است که جمع شرایط مقرره امری است بسیار مشکل، مسئله اصلی هدف از چنین ساختاری است،
به عبارت دیگر شارع حکیم از چنین ساختاری چه هدفی را دنبال می کند؟ از طرفی مجازات را سخت و سنگین وضع نموده (علاوه بر این در روایات ائمه اطهار (ع) از مجازاتهای اخروی شدید سخن به میان آمده است) تا مردم با دید سنگینی مجازات به قبح و زشتی شدید آن، از آن روی گردان باشند، و از طرف دیگر، راه رسیدن به کیفر را یعنی شرایط اثبات و اجرا را سخت مقرر نموده تا این جرایم حتی المقدور اثبات نگردد، چرا که با اثبات این جرایم قبح آن از بین می رود و مردم نسبت به آن متجری می گردند و کم کم فحشا اشاعه پیدا می کند، و از طرف دیگر حتمیت و قاطعیت اعمال کیفر را وصف آن نموده تا فکر گریز از مجازات در ذهن افراد خطور نکند، همان که بیان شد اسلام و به تبع جمهوری اسلامی ایران از سیاست جنایی خاصی در این زمینه بهره می جوید، و بیشتر به پیگیری نظر دارد تا اعمال کیفر، یعنی هدف از چنین ساختاری پیشگیری از این جرایم است، این در حالی است که اسلام راههای پیشگیری مؤثری را عرضه نموده که از همان ابتدا ریشه جرم را می خشکاند مثل حرمت نگاه به نامحرم، تحریم خلوت با نامحرم، ازدواج و …
واژگان کلیدی: منافیات اخلاقی، عفت عمومی، پیشگیری.شریعت
1- فصل اول : كلیات
1-1-مقدمه
انسان در دوران بلوغ، با بروز علائم و نشانه های شهوت، تمایلات جنسی خود را شعله ور و سرکش، احساس می کند و در واقع در زمان اوج جنسی و فشار درونی حاکم بر وجود انسان، معمولاً برای اطفاء آتش شهوت و ارضاء تمایلات جنسی ممکن است دست به اعمال ناشایست و غیر اخلاقی و خلاف شرع بزند و در این حال جامعه دچار بی نظمی شده و همچنین بنیاد خانواده دچار تزلزل و گسیختگی می گردد.
جرایم علیه اخلاق وعفت عمومی كه بعضا به آنها جرایم جنسی گفته می شود از جمله جرایمی است كه علیه اشخاص صورت می گیرددر این نوع جرایم تمركز به رفتار غیرمقبول متهم است، نه بر صدمه جسمانی كه ممكن است ایجاد شده باشد این نوع جرایم درحقوق موضوعه ایران از فقه امامیه الهام گرفته است ودر دو بخش حدود و تعزیرات قابل بررسی است
با تمام تلاشهایی که بشر امروزه از خود نشان داده است، هنوز نتوانسته مهار این حیوان سرکش را در اختیار گیرد و قدری از سرعت انحطاط اخلاقی بکاهد لذا از طریق مختلفی استفاده شده تا از اشاعه اعمال منافی عفت جلوگیری نمایند. اسلام به عنوان کاملترین دین با شناخت کاملی که از فطرت انسان داشته، راههای پیشگیری متعدد و در عین حال جوابگو را ارائه داده که با بکار بستن آنها می توان از وقوع این جرم پیشگیری کرد.
با وجود موارد فوق گاهی افرادی بدون رعایت چارچوب اخلاقی، مرتکب جرایم منافی عفت می شوند، لذا قانونگذار برای حفظ عفت عمومی اعمال فوق را مورد جرم انگاری قرار می دهد. در کشور ما با الهام گرفتن از فقه شیعه مجازات سخت و سنگین برای آن در نظر گرفته شده، در عین حال که راه رسیدن به اجرای کیفر را نیز سخت مقرر نموده تا جرایم فوق اثبات نگردد و در صورت اثبات منتهی به اجرا نگردد و از سلسله مراتبی پیروی می کند که مبنی بر تسامح و تساهل است مثل قاعده در، پذیرش جهل حکمی و موضوعی، پذیرش توبه حتی بعد از اثبات جرم و … و خلاصه اینکه شارع حکیم نظر به ارعاب، اصلاح و پیشگیری دارد و نه اجرای کیفر.
1-2- بیان مساله
انسان چهار سرمایه دارد که همه آنها باید در دژهای این قانون قرار گیرد و محفوظ باشد: جان، مال، ناموس و آبرو. تعبیرات آیات قرآن و روایات اسلامی نشان می دهد که آبرو و حیثیت افراد همچون مال و جان آنها است، بلکه از بعضی جهات مهمتر است. پیغمبر گرامی (ص) در حدیثی می فرماید: خداوند خون و مال و آبروی مسلمان را بر دیگران حرام کرده، و همچنین گمان بد درباره او بردن. گمان بد نه تنها به طرف مقابل و حیثیت او لطمه وارد می کند، بلکه برای صاحب آن نیز بلائی است بزرگ زیرا سبب می شود که را از همکاری با مردم و تعاون اجتماعی برکنار کند، دنیایی وحشتناک آکنده از غربت و انزوا فراهم سازد، چنانکه در حدیثی از امیرالمومنین علی (ع) آمده است.
کسی که گمان بد داشته باشد از همه کس می ترسد و وحشت دارد. بنابراین قرآن با صراحت تمام تجسس را در اینگونه جرایم منع نموده، و از آنجا که هیچگونه قید و شرطی برای آن قائل نشده، نشان می دهد که جستجوگری در کار دیگران و تلاش برای افشای اسرار آنها گناه است.
درباره مطلب فوق خداوند در آیه 12 از سوره حجرات می فرماید:« یا ایها الذین امنوا اجتنبوا کثیراً من الظن ان بعض الظن اثم و لا تجسسوا و لا یغتب بعضکم بعضا ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموم و اتقوا الله ان الله تواب رحیم.» ترجمه آیه شریفه :« ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است، و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید، و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت بردار مرده خود را بخورد؟ (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید، تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است.» در این آیه سه حکم اسلامی در زمینه مسائل اخلاق اجتماعی مطرح شده، احکام سه گانه به ترتیب: اجتناب از گمان بد، تجسس و غیبت است. در حقیقت گمان بد عاملی است برای جستجوگری، و جستجوگری عاملی است برای کشف اسرار و رازهای نهانی مرد، و اسلام هرگز اجازه نمی‌دهد که رازهای خصوصی آنها فاش شود و به تعبیر دیگر اسلام می خواهد مردم در زندگی خصوصی خود از هر نظر در امنیت باشند. بدیهی است اگر اجازه داده شود هر کس به جستجوگری درباره دیگران برخیزد حیثیت و آبروی مردم بر باد می رود، و جهنمی بوجود میآید که همه افراد اجتماع در آن معذب خواهند بود.
علاوه بربیان مطالب فوق مادرصددیم در این پژوهش به تعریف جرایم علیه اخلاق وعفت عمومی ، اركان واسباب، وی‍ژگی های آن وهمچنین اهمیت موضوع ازنگاه آیات قرآن و روایات اسلامی و شرایط اثبات این جرایم را درفقه و حقوق ایران بررسی كنیم.
1-3- هدف و ضرورت تحقیق
بازار وکیل شهر شیراز، از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. امروزه در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) واقع شده است. بازار وکیل از محدوده دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم (بازار حاجی و اردو بازار امتداد دارد. این بازار مشتمل بر حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و هفتاد و چهار دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار دارد که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا ارتباط میدهد. در شمال شرقی بازار وکیل چندین کاروانسرای قدیمی به نامهای روغنی، گمرک و احمدی بنا شده است.
مجموعه بازار وکیل به عنوان مرکزیت اقتصادی- فرهنگی بافت قدیم شیراز، اهمیت ویژهای در بازشناسی حیات اجتماعی طی سدههای گذشته شیراز داشته است. این پژوهش با نگرشی تاریخی بازار وکیل را طی سه دوره صفویه، زندیه و قاجار مورد ارزیابی قرار داده است. موقعیت و کارکرد اقتصادی، دینی- فرهنگی، آموزشی و اجتماعی بازار، در زمانهای تاریخی مذکور با دگرگونیهایی مواجه بوده است؛ بدین ترتیب که اوج جایگاه آن در دوره زندیه و افول آن طی نیم قرن گذشته بوده است.
مهمترین کارکرد بازار وکیل، به عنوان ساختاری متشکل از راسته اصلی در دو محور ارتباطی شمال و جنوب شهر شیراز قرار داشته و دو دروازه مهم اصفهان و کازرون را به هم مرتبط میساخته است، که سایر کارکردهای سیاسی اجتماعی و اقتصادی را تحت پوشش خود قرار داد. طی نیم قرن گذشته و با از دست دادن کارکرد تجاری سایر کارکردهای اجتماعی- مذهبی بازار نیز رو به افول رفت. این پژوهش به بررسی چنین روندی و فراز و فرود آن از دوران زندیه تا به امروز پرداخته است.
کلید واژه ها: بازار وکیل، بناهای کریم خان زند، شیراز، بازار.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
– فصل اول: کلیات
1-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………. 1
1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………. 2
1-3-اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… 3
1-4-پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………. 3
1-5-روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….. 4
1-6-سوالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 4
1-7-فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 4
1-8-تعاریف مفهومی…………………………………………………………………………………………………………. 5
1-9-معرفی و نقد منابع …………………………………………………………………………………………………… 5
1-9-1-منابع تاریخی……………………………………………………………………………………………………….. 6
1-9-2-سفرنامهها…………………………………………………………………………………………………………….. 7
1-9-3-تحقیقات جدید……………………………………………………………………………………………………. 8
1-9-3-1-تحقیقات تاریخی……………………………………………………………………………………………. 8
– فصل دوم: پیشینه و سیر تاریخی بازار وکیل
2-1-بازار؛ بازشناسی نام و نشان و کارکرد آن ……………………………………………………………….. 11
2-2-بنای بازار وکیل و سیر تحول آن ……………………………………………………………………………. 13
– فصل سوم: بازار وکیل؛ عناصر و معماری آن
3-1-عناصر بازار وکیل ……………………………………………………………………………………………………… 19
عنوان صفحه
3-1-1-راستهها و اجزای داخلی بازار وکیل………………………………………………………………….. 19
3-1-2-چهارسو(چهارسوق) …………………………………………………………………………………………… 28
3-1-3-حجره(دکان) ………………………………………………………………………………………………………. 30
3-1-4-تیمچهها و کاروانسرا(سرا)های وکیل ……………………………………………………………….. 30
3-1-4-1-تیمچه ………………………………………………………………………………………………………….. 27
3-1-4-2-کاروانسرا ………………………………………………………………………………………………………. 31
3-1-4-2-1-کاروانسرای بازار وکیل شمالی ……………………………………………………………. 31
3-1-4-2-2-کاروانسرای بازار وکیل جنوبی ……………………………………………………………. 35
3-1-5-سرای مشیر ……………………………………………………………………………………………………….. 36
2-3-تناسب معماری بازار وکیل و بازار لار………………………………………………………………………. 37
– فصل چهارم: نقش و کارکردهای بازار وکیل در حیات شهری شیراز
4-1-کارکرد اقتصادی بازار وکیل؛ مهمترین مؤلفه در حیات شهری شیراز …………………. 45
4-1-1- تناسب اقتصاد و فرهنگ بومی در حیات شهری شیراز…………………………………. 45
4-1-2- تغییر کارکرد اقتصادی بازار وکیل در عصر قاجار……………………………………………. 51
4-1-3-بازر وکیل و اقتصاد مبتنی بر فرهنگ ماشینی و مصرفی……………………………….. 56
4-1-4-بازار وکیل و اقتصاد مبتنی بر فرهنگ حاشیه نشینی…………………………………….. 58
4-2- کارکردهای اجتماعی- مذهبی بازار وکیل…………………………………………………………….. 63
4-2-1- کارکرد عبوری- حرکتی بازار وکیل…………………………………………………………………. 63
4-2-2-بازار و گسترش تعاملات اجتماعی……………………………………………………………………. 69
4-3-کارکرد مذهبی- آموزشی بازار وکیل در گذر از سنت به مدرنیته………………………… 74
– فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری
– نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………… 85
– فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………… 89
-پیوستها(تصاویر)………………………………………………………………………………………………………………. 95
– تصویر شماره 1………………………………………………………………………………………………………………… 96
– تصویر شماره 2………………………………………………………………………………………………………………… 97
– تصویر شماره3…………………………………………………………………………………………………………………. 97
– تصویر شماره4…………………………………………………………………………………………………………………. 98
– تصویر شماره5…………………………………………………………………………………………………………………. 98
– تصویر شماره6…………………………………………………………………………………………………………………. 99
– تصویر شماره7…………………………………………………………………………………………………………………. 101
– تصویر شماره8…………………………………………………………………………………………………………………. 102
– تصویر شماره9…………………………………………………………………………………………………………………. 103
– تصویر شماره10………………………………………………………………………………………………………………. 104
– تصویر شماره11………………………………………………………………………………………………………………. 104
– تصویر شماره12………………………………………………………………………………………………………………. 105
– تصویر شماره13………………………………………………………………………………………………………………. 105
– تصویر شماره14………………………………………………………………………………………………………………. 101
– تصویر شماره15………………………………………………………………………………………………………………. 106
– تصویر شماره16………………………………………………………………………………………………………………. 107
– تصویر شماره17………………………………………………………………………………………………………………. 108
– تصویر شماره18………………………………………………………………………………………………………………. 109
– تصویر شماره19………………………………………………………………………………………………………………. 110
– تصویر شماره20………………………………………………………………………………………………………………. 111
– تصویر شماره21………………………………………………………………………………………………………………. 111
– تصویر شماره22………………………………………………………………………………………………………………. 112
– تصویر شماره23………………………………………………………………………………………………………………. 112
– تصویر شماره24………………………………………………………………………………………………………………. 113
– تصویر شماره 25…………………………………………………………………………………………………………….. 114
– چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………….. 115
1-1- مقدمه ( طرح موضوع یا مسأله تحقیق)
بازار اصطلاحا” عبارت است از منطقهای معین در دست مجموع افرادی خاص که به تناسب حرفه خویش و عرضه و تقاضایی که در جامعه وجود دارد – به تنهایی یا گروهی – داد و ستد میکنند. در دانش اقتصاد سیاسی لفظ بازار به تناسب مورد استفاده و موضوع و مقصود گوینده، معنا و مفهوم پیدا میکند (دانشنامه جهان اسلام، 1357: 316). در این بررسی بازار وکیل به عنوان نظام اجتماعی نگریسته شده که کارکردهای متفاوت اجزا موجب شکل گیری وظایف و اهداف آن شده است. این نظام اجتماعی به عنوان یک کل دارای بخشهای مرتبط با یکدیگراست که دارای حیات و از تعادل برخوردارند.
شهر شیراز در مرکز استان فارس و بر روی جلگهای به طول 40 کیلومتر و عرض 15 کیلومتر قرار گرفته است و در 29 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 40 دقیقه طول شرقی واقع شده و ارتفاع از سطح دریا 1585 متر میباشد. این جلگه حاصلخیز، یکی از جلگههای درون سلسله جبال زاگرس میباشد و از نظر ساختمان طبیعی به شکل ناودیسی است که دو رشته کوه نسبتا مرتفع در شمال و جنوب، آن را احاطه میکند. شیب جلگه از شمال غرب به جنوب شرق است. به همین جهت آبهای زاید و سیلاب کوههای اطراف شیراز در آخرین قسمت شرقی جلگه جمع شده و دریاچه مهارلو را ایجاد نموده که در 6 کیلومتری جنوب شرقی جلگهی شیراز واقع است. هم چنین رشته کوههای شمالی و جنوبی به واسطهی درههایی که به تنگ معروف هستند از یکدیگر جدا میشوند و معروفترین این درهها از شرق به غرب تنگ سعدی و تنگ الله اکبر میباشد. شهر شیراز با جمعیتی بالغ بر 1،727،331 نفر مطابق آمار سال 1385 در یک منطقهی کوهستانی واقع شده است و از اعتدال هوایی خاصی برخوردار میباشد. بافت عمومی شیراز دارای یک چرخش 30 درجه به سمت غرب است که خود تعیین کننده جهت بناها در 30 درجهی جنوب غربی یا 60 درجهی جنوب شرقی
میباشد. بازار وکیل این شهر، یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲ – ۱۱۹۳ هـ.ق) ساخته شده، اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفته است.
این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع می‌نموده است. در این پژوهش منظور از بازار مجموعه اقتصادی، فرهنگی – آموزشی و اجتماعی است که بر گرد محور بازار وکیل قرار گرفته است. این منطقه، محله مرکزی و اصلی معاملات و پیشه وری پیش از نفوذ الگوهای غربی بود که در هسته مرکزی شهر و در درون مجموعهای از
ساختمانهای ثابت و همگن و با شکل معماری خاص جای داشت. اجزا این مجموعه شامل؛ راستههای فرعی، کاروانسراها، مدارس دینی، مسجد و حمام است که با کارکردهای ویژه خود کالبد اقتصادی، فرهنگی – آموزشی و اجتماعی بافت قدیم شهر را رقم میزدند (سلطان زاده،1362: 31).
در این پژوهش نخست با نگرشی تاریخی سیر شکل گیری این مجموعه بررسی میشود، این بررسی با شیوه میدانی تا وضع کنونی ادامه مییابد. سپس از منظر کارکرد گرایی [1]به جایگاه هر یک در کلیت مجموعه توجه میشود، به نحوی که ارتباط این اجزا در راستای ارایه کارکرد اصلی – اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی- بازار آشکار شود.
1-2-اهمیت ضرورت تحقیق
مجموعه بازار وکیل به عنوان مرکزیت اقتصادی- فرهنگی بافت قدیم شیراز، اهمیت ویژهای در بازشناسی حیات اجتماعی دست کم دو سده گذشته شیراز دارد؛ به تعبیر دیگر، اجزا مجموعه بازار وکیل با کارکردهای اقتصادی، فرهنگی-آموزشی و اجتماعی، هسته حیات اجتماعی شهر را رقم زده است. از اینرو بررسی آن می‌تواند پرتوی بر تاریخ شهر داشته باشد. از سوی دیگر، پیشبرد این پژوهش با شیوه میدانی وضع کنونی آن را آشکار میکند و امکان بررسی مقایسهای و ارایه سیر تحول آن میسر میشود.
1-3-اهداف تحقیق
از بازارهای مهم ایران که از نظر شهرسازی و معماری کم نظیر محسوب میشود؛ بازار وکیل است. در این رساله سعی میشود با بررسی به روش تاریخی، چگونگی شکل گیری مجموعه بازار وکیل مشخص شود. سپس با نگاه کارکرد گرایی وظایف هر یک از اجزا بازار و ارتباط آن با کلیت نقش اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بازار تعیین گردد. در نگرش کلی، دستاوردهای این پژوهش می‌تواند در توضیح و تبیین حیات شهر در سدههای گذشته مؤثر باشد.
1-4-پیشینه تحقیق
تا کنون تحقیقات اندکی درباره بازار وکیل صورت گرفته است در تألیفات مورخان معاصر درباره این سلسله مانند: «کریم خان زند و زمان او» اثر جان پری، «تاریخ زندیه» اثر هادی هدایتی، «کریم خان زند» از عبدالحسین نوائی، «کریم خان زند و زمان او» از پرویز رجبی و تک نگاریهایی چون «کریم خان زند و خلیج فارس» اثر احمد فرامرزی به طور مختصری از بازار وکیل نام بردهاند.
تألیفاتی از تاریخ شیراز مانند: کتاب شیراز در گذشته و حال، نوشته حسن امداد اشارهایی کوتاه به بازار وکیل کرده است.
تألیف دیگر در دانشنامه آثار تاریخی فارس (1348) کورش کمالی سروستانی است که به وضع معماری و معرفی مکان‌هایی در مجموعه بازار وکیل پرداخته است.
مجموعه مقالات کنگره بزرگ زندیه (1389) مقالاتی چند نیز در مورد بازار وکیل گرد آورده است از آن جمله، شکل گیری و تحول بازار در شهر های ایرانی – اسلامی با تاکید بر بازار وکیل شیراز، نوشته عبدالرضا پاک شیر است که به شرح معماری بازار وکیل پرداخته است. چنانکه مشاهده میشود. خلاء این بررسی در تحقیقات جدید کاملاً مشهود است.
1-5-روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع، این پژوهش با بکار بستن دو شیوه تاریخی و میدانی به گردآوری اطلاعات می‌پردازد. بدین ترتیب با مراجعه به منابع مکتوب و جمع آوری اطلاعات (روش کتابخانهای) و هم چنین از طریق مشاهده و مصاحبه، اطلاعات میدانی گردآوری میشود. مجموعه این آگاهی‌ها، در راستای سازمان پژوهش و به منظور پاسخ به پرسش‌های اصلی این پایان نامه ارزیابی و نقد میشود.
1-6-سؤالات تحقیق
بنیاد و تداوم بازار وکیل از دوره زندیه تاکنون تابع چه عواملی بوده است؟
سیر تحول جایگاه و موقعیت بازار وکیل – در حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر- چگونه بوده است؟
ب – ضرورت و پیشینه تحقیق………………………………………………………………………….3
ج – سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………..5
ه- فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………….5
و – اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………….6
ز – روش تحقیق…………………………………………………………………………………………6
ح – ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………..6
فصل نخست: شناسایی بی احتیاطی و مفاهیم مرتبط
1-1- بخش اول: احتیاط………………………………………………………………………………..9
1-1-1- مبحث اول: مفهوم لغوی احتیاط……………………………………………………………..9
1-1-1-1- گفتار اول: احتیاط در ادبیات فارسی………………………………………………………9
2-1-1-1- گفتار دوم: احتیاط در زبان انگلیسی……………………………………………………..10
2-1-1- مبحث دوم: مفهوم حقوقی احتیاط………………………………………………………….11
1-2-1-1- گفتار اول: در ادبیات حقوقی ایران…………………………………………………………11
2-2-1-1- گفتار دوم: در ادبیات حقوقی کامن لا……………………………………………………..12
3-1-1- مبحث سوم: دیگر کاربردهای احتیاط…………………………………………………………13
1-3-1-1- گفتار اول: مفهوم اصل حقوقی احتیاط…………………………………………………….13
2-3-1-1- گفتار دوم: اصل فقهی احتیاط………………………………………………………………15
4-1-1- مبحث چهارم: شخص محتاط………………………………………………………………….16
1-4-1-1- گفتار اول: شخص حقوقی محتاط………………………………………………………….16
2-4-1-1- گفتار دوم: شخص حقیقی محتاط…………………………………………………………18
1-1-4-1-1- بند نخست: معیارهای احتیاط در فقه………………………………………………….19
2-1-4-1-1- بند دوم: معیارهای احتیاط در کامن لا………………………………………………….19
5-1-1- مبحث پنجم: احتیاط به مثابه رفتاری زنانه………………………………………………….23
2-1- بخش دوم: بی احتیاطی………………………………………………………………………..25
1-2-1- مبحث اول: نقش اراده در بی احتیاطی و تفکیک آن از عمد، بی پروایی و بی احتیاطی آشکار…27
2-2-1- مبحث دوم: شرایط و عناصر بی احتیاطی…………………………………………………..35
2-2-2- گفتار دوم: شرایط ایجاد بی احتیاطی………………………………………………………..36
3-2-1- مبحث سوم: عناصر بی احتیاطی…………………………………………………………….43
1-3-2-1- گفتار نخست: عنصر معنوی………………………………………………………………..43
2-3-2-1- گفتار دوم: عنصر مادی……………………………………………………………………..48
4-2-1- مبحث چهارم: نظرات پیرامون بی احتیاطی………………………………………………..51
5-2-1- مبحث پنجم: ضابطه های بی احتیاطی……………………………………………………53
1-5-2-1- گفتار نخست: معیار عینی………………………………………………………………..54
2-5-2-1- گفتار دوم: معیار شخصی…………………………………………………………………56
3-1- بخش سوم: مفاهیم مرتبط با بی احتیاطی………………………………………………….58
فصل دوم: تکلیف عمومی به احتیاط
1-2- بخش اول: مبانی فلسفی و اجتماعی احتیاط……………………………………………….66
1-1-2- مبحث اول: انسان مجبور یا مختار – پیش از مدرنیته………………………………………66
2-1-2- مبحث دوم: انسان مجبور یا مختار – پس از مدرنیته……………………………………….68
2-2- بخش دوم: مبانی فقهی احتیاط………………………………………………………………..73
1-2-2- مبحث اول: اصل احتیاط و تعارض آن با دیگر اصول………………………………………….73
2-2-2- مبحث دوم: احتیاط های روا…………………………………………………………………..78
3-2-2- مبحث سوم: احتیاط های ناروا………………………………………………………………..80
3-2- بخش سوم: مبنای حقوقی تکلیف به احتیاط………………………………………………….84
1-3-2- مبحث اول: ایران………………………………………………………………………………..84
2-3-2- مبحث دوم: انگلیس و آمریکا…………………………………………………………………..85
3-3-2- مبحث سوم: ضرورت وجود تکلیف به احتیاط در قوانین……………………………………..86
فصل سوم: نقش بی احتیاطی در مسئولیت مدنی
1-3- بخش نخست: بی احتیاطی خوانده…………………………………………………………….92
1-1-3- مبحث نخست: عوامل رافع مسئولیت در بی احتیاطی…………………………………….95
2-1-3-
مبحث دوم: اثر جبران خسارت بر ترغیب خوانده به رعایت احتیاط…………………………99
2-3- بخش دوم: بی احتیاطی خواهان……………………………………………………………….104
1-2-3- مبحث نخست: تاثیر بی احتیاطی خواهان بر مسئولیت خوانده………………………….104
1-1-2-3- گفتار نخست: در حقوق کامن لا……………………………………………………………104
2-1-2-3- گفتار دوم: در فقه…………………………………………………………………………….107
2-2-3- مبحث دوم: حوادث دوطرفه و نقش آنها در ترغیب طرفین به رعایت احتیاط……………..110
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………….113
پیشنهاد……………………………………………………………………………………………………114
منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………115
چکیده لاتین……………………………………………………………………………………………….124
چکیده
در نظام‌های حقوقی، با توجه به اهداف و مبانی موردنظر، رفتارهای گوناگونی می‌تواند موجد مسئولیت مدنی باشد. مسئولیت ممکن است منوط به ارتکاب تقصیر توسط عامل زیان بوده و یا صرف رابطه سببیت بین زیان وارده و فعل عامل کافی باشد. در نظام حقوقی ما دو مفهوم ضمان قهری و مسئولیت مدنی در قالب الزام‌های خارج از قرارداد مطرح‌شده‌اند. هرچند اتلاف مبنی بر وجود رابطه‌ی سببیت است، اما از م.ق.م مدنی برداشت میشود که قانون مسئولیت مدنی بر مبنای تقصیر بناشده است. تقصیر خود وجوه گوناگونی از قبیل بیاحتیاطی، بیمبالاتی، عدم مهارت، مسامحه، غفلت و … دارد. این مفاهیم بارها در قوانین مدنی و کیفری به‌کاربرده شده‌اند؛ بنابراین باید مفهوم هر یک از این وجوه و روش و از مفاهیم دیگر تمییز داده شود. به نظر میرسد بیاحتیاطی در مسئولیت مدنی اعم از مفاهیم مسامحه، غفلت، بیمبالاتی و … است، با این وجود، این مفهوم را از سایر مفاهیم مشابه تفکیک خواهیم کرد و به نقش آن در مسئولیت مدنی می پردازیم. بیاحتیاطی ممکن است از جانب خواهان و یا خوانده باشد و الزام به جبران خسارت و یا حکم به بی حقی خواهان، می تواند در ترغیب آنها ب رعایت احتیاط نقش ب سزایی داشته باشد. مسئله‌ی مهم دیگر، مکلف بودن انسان به رعایت احتیاط است. فرد مکلف است، مراقب رفتار خود باشد و با رفتار خود امنیت اجتماع را به خطر نیاندازد. برای این تکلیف می‌توان از دو معیار عینی و شخصی استفاده کرد که در نظام حقوقی ما و کامن لا، پیرامون مبحث بیاحتیاطی، معیار عینی بیشتر مورد توجه قرارگرفته است. تحقیق پیش رو این امکان را فراهم می‌سازد که ما علاوه بر اثرات بر اهمیت احتیاط، با ضابطه‌های این مفهوم و قضاوت آن با مفاهیم مشابه بیشتر آشنا شویم.
مقدمه
الف – بیان مسأله
اعمالی که منتهی به ورود زیان به دیگران میشود، گاهی ناشی از تقصیر مرتکب است و گاهی ناشی از اتلاف توسط وی. و یا با دقت در قوانین موجود کشورمان باید گفت تقصیر یکی از مفاهیمی است که نظام حقوقی مسئولیت مدنی بر پایه‌ی آن بنا شده است. با این وجود مفهوم تقصیر چه در حقوق کیفری و چه در حقوق مدنی دارای ابهامات و پیچیدگی‌های بسیار است. تقصیر در ماده 953 قانون مدنی اینگونه تعریف‌شده است: «تقصیر اعم است از تفریط و تعدی». و در تعریف تعدی و تفریط آمده است: «تعدی، تجاوز نمودن از حدود اذن یا متعارف است نسبت به مال یاحق دیگری. تفریط عبارت است از ترك عملی كه به‌موجب قرارداد یا متعارف برای حفظ مال غیر لازم است». باید پذیرفت تمام این مفاهیم باید به محک عرف سنجیده شود و قانون ناتوان‌تر از آن است که تمام مفاهیم موجود در عرف را شناسایی و تعریف کند. ماده قانون مجازات اسلامی 145 ق.م.ا نیز مقرر میدارد: «تقصیر اعم از بیاحتیاطی و بیمبالاتی است. مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها، حسب مورد، از مصادیق بیاحتیاطی یا بیمبالاتی محسوب میشود».
مواردی که به عنوان تقصیر مطرح شده، بعضاً در قوانین متفرقه‌ی دیگر توسط قانونگزار تعریف گردیده است. دکترین حقوقی نیز نظرات بسیاری راجع به معنی و مفهوم واژه‌هایی از قبیل بیاحتیاطی، بیمبالاتی، مسامحه، غفلت و … ارائه کردهاند اما هیچگاه این مفاهیم در دو شاخه‌ی متفاوت مدنی و کیفری، به صورت جداگانه مورد مداقه قرار نگرفته است.
به نظر میرسد در موارد مربوط به مسئولیت مدنی باید تفکیک این مفاهیم از هم را به فهم عمیق عرف سپرد و با مرزبندی این مفاهیم، در برابر درک عرف موضع نگرفت. شاید به همین دلیل قانون مسئولیت مدنی نیز از واژه‌های مشابهی که معمولاً در قانون برای بیان تقصیر استعمال میشود، استفاده نکرده است. در این قانون واژه‌ی بیاحتیاطی به گونه‌ای مطرح شده است که گویی در دید نویسندگان این قانون با تقصیر مترادف است.
در نظام حقوقی کامن لا نیز واژه‌ی بیاحتیاطی بازه‌ی وسیعی از موارد تقصیر را شامل میشود تا آنجا که بسیاری از نویسندگان و مترجمان کشورمان واژه‌ی بیاحتیاطی (negligence) را تقصیر ترجمه کردهاند.
در قدم بعد باید دیدگاه عرف، قانون و فقه نسبت به احتیاط روشن شود. احتیاط مفهومی بیشتر از یک توصیه‌ی اخلاقی است و باید آن را تکلیفی مهم برای تک‌تک افراد جامعه دانست. تکلیفی که نقض آن موجب مسئولیت‌های سنگین کیفری و مدنی می‌گردد. اگر ما احتیاط به معنای دور اندیشی را مدنظر قرار دهیم می‌بینیم بسیاری از مواد قانون مجازات اسلامی با مقرر کردن مجازاتهای گوناگون، سعی بر این دارد که افراد را به رعایت احتیاط مکلف کند.
امید است این تحقیق بتواند مفهوم و جایگاه بیاحتیاطی در عرف و قانون را بیش از پیش روشن و نقش آن در مسئولیت مدنی را آشکار کند.
ب – ضرورت تحقیق
در کلیّه نظام‌های حقوقی موضوع زیان و نحوه جبران آن مدّ نظر بوده است و این مسئله در قوانین مدنی و جزایی آنها نمود پیدا کرده است. در حقوق ایران نیز که پیشینه فقهی دارد و منابع حقوقی آن عبارت‌اند از کتاب، سنّت، اجماع و عقل، به مسئولیت اشاره شده است همانند قواعدی که در قرآن در مورد مسئولیت انسان در برابر خود، خدا و خلق وجود دارد. قواعد اخلاقی بر پایه ایمان و بر اساس آزادی توأم با تکلیف در قرآن فراوان است، به نحوی که با قاطعیّت می‌توان گفت، جبران زیان دیگری موافق با روح قرآن است. رعایت احتیاط و دوراندیش بودن نیز از مواردی است که بارها در کتاب و سنت بر اهمیت آن تأکید شده است.
با این وجود در کتب حقوقی سر فصلی تحت عنوان بیاحتیاطی وجود ندارد و نویسندگان حقوقی که در رابطه با تقصیر و موارد آن کار کردهاند، مسائل مربوط به بیاحتیاطی را به اجمال مورد مطالعه و کنکاش قرار داده‌اند.
حال آنکه بیاحتیاطی بارها در قوانین تکرار شده است و به نظر میرسد، در قانون مسئولیت مدنی از اهمیتی برابر با تقصیر برخوردار است.
در حقوق کامن لا بیاحتیاطی (negligence) بسیار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و سعی زیادی در تفکیک این مفهوم مدنی از مفاهیم مشابه کیفری صورت گرفته است. امیدواریم با بررسی مفهوم بیاحتیاطی در حقوق کامن لا بتوانیم از دست آورده‌های این نظام حقوقی در زمینه مسئولیت مدنی بهره لازم را ببریم. با این وجود پشتوانه‌ی این تحقیق همچنان منبع عظیم و گران‌سنگ فقه است که در موارد بسیاری، بسیار پیش‌تر از سایر نظام‌های حقوقی است.
ج – پیشینه تحقیق
پیشینه‌ی تحقیق پیش رو در نوشته‌های حقوقی ایران چندان دیرپا نیست و کتابی با این موضوع منتشر نشده است. برخی کتب اما به صورت اجمالی موضوع مورد بحث را مطرح کردهاند که از آن جمله می‌توان به کتاب الزام‌های خارج از قرارداد دکتر ناصر کاتوزیان، مبانی مسئولیت مدنی مرتضی قاسم‌زاده و فلسفه‌ی مسئولیت مدنی دکتر حسن بادینی اشاره کرد که در این تحقیق نیز چراغ راه بوده‌اند. از میان مقالات نیز می‌توان مقاله‌ی احتیاط‌های روا و ناروا نوشتهی سید احمد حسینی عنوان کرد.
در بین کتب و مقالات خارجی، پیشینه این موضوع به چندین دههی قبل میرسد و در برخی موارد نزدیک به دو قرن از به کار گرفتن مفهوم بیاحتیاطی میگذرد.
د – سوالات تحقیق
برای نیل به هدف فوق، این تحقیق به دنبال پاسخگویی به مسائل زیر است:
1- مفهوم بی احتیاطی در مسئولیت مدنی و مسئولیت کیفری چیست؟
2- بی احتیاطی با مفاهیم مشابه خود چه تفاوتهایی دارد؟
3- آیا رعایت احتیاط از دیدگاه فقه، قانون و جامعه یک تکلیف عمومی است؟
4- نقش بیاحتیاطی در نظام مسئولیت مدنی چیست و جایگاه این مفهوم کجاست؟
در کنار این سئوالات اصلی، سئوالات دیگری وجود دارد که به جای خویش در فصول آینده مطرح خواهد گشت.
هـ – فرضیه های تحقیق
1- در فقه و حقوق اسلامی به صورت مبسوط در مورد بی احتیاطی بحثی صورت نگرفته است. با این وجود فقها و حقوقدانان، نظریات متفاوت پیرامون ضمان را هر چند اندک مورد بررسی قرار
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل یکم : مقدمه پژوهش 1
مقدمه 2
بیان مسأله 2
اهمیت و ضرورت پژوهش 5
اهداف پژوهش 6
سوال پژوهش 6
تعاریف واژگان 6
تعریف مفهومی 6
تعریف عملیاتی 7
فصل دوم: پیشینه پژوهش 8
پیش درآمد 9
انواع و شیوع رفتارهای پرخطر 9
رفتارهای خودآسیب رسان 9
مصرف سیگار 10
سوء مصرف مواد 10
مصرف الکل 11
تعارف مربوط به رفتارجنسی 12
رابطه جنسی 12
رابطه جنسی ایمن و پرخطر 12
رابطه جنسی با خطرمتوسط 12
رابطه جنسی پرخطر 12
رفتارهای پرخطرکدامند ؟
13
تعاریف مربوط به نوع رابطه جنسی 13
شریک جنسی اولیه 13
شریک جنسی ثانویه 13
تماس جنسی ناسالم 13
رفتارهای جنسی پرخطر 14
مقدمه ای بر رفتارهای پرخطر نوجوانان 17
نقش شخصیت در رفتارهای جنسی پرخطر 19
دیدگاه های مرتبط در خصوص اعتیاد و رفتارهای پرخطر 20
دیدگاه روانی اجتماعی 20
دیدگاه روان تحلیلی 20
دیدگاه یادگیری اجتماعی 21
دیدگاه رشدی- شناختی 21
دیدگاه اعتقادات مذهبی 22
دیدگاه آمادگی زیست شناختی 22
دیدگاه اجتماعی- فرهنگی 23
آثار محرومیت از پدر در همانندسازی نقش جنسی 24
نظریه های موجود در مورد رفتارهای سالم و پرخطر 24
تعریف اعتیاد 25
مصرف موادمخدر 26
ملاکهای DSM-IV-TR 27
طبقه بندی انواع مواد 28
موادافیونی 28
موادآرامبخش، خواب آوار یا ضداضطراب 28
توهم زا 29
محرک ها 29
تعریف متامفتامین 29
اثرات متامفتامین 31
عوامل موثر در شروع مصرف مواد 32
برای احساس سرخوشی 32
برای احساس بهبودی 32
برای کارکردبهتر 32
کنجکاوی و اینکه دیگران هم مصرف می کنند 32
رابطه پرخطرجنسی و ایدز 33
انواع درمان ها و مقایسه آن ها 34
گروه حمایت همتایان 34
جلسات12گامی 35
تحلیل عود 35
حمایت اجتماعی 35
مدل ماتریکس 35
اصول راهنما در درمان ماتریکس 36
رابطه مثبت و همیارانه 37
ساختارانتظارات 37
مهارت های شناختی- رفتاری 38
گروه های خودیاری 39
پیشینه پژوهش 40
پژ وهش های داخلی 40
پژوهش های خارجی 41
فصل سوم: روش پژوهش 49
روش 50
معرفی متغیرها 50
جامعه آماری 50
نمونه و روش نمونه گیری 51
ابزار پژوهش 51
روش تجزیه و تحلیل داده ها 51
روش اجرا 52
فصل چهارم: یافته های پژوهش 54
آمارتوصیفی 55
آزمون سوالات 56
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری 59
بحث و نتیجه گیری 60
محدودیت های پژوهش 63
پیشنهادها 63
پیشنهاد کاربردی 63
پیشنهادات پژوهشی 63
منابع 65
منابع فارسی 65
منابع انگلیسی 70
پیوست ها 76
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول1-1 فهرست عناوین جلسات 52
جدول 4-1- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون و پس آزمون و پیگیری ها گروه
آزمایش وکنترل 55
جدول 4-2- خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های نمرات پس آزمون رفتارهای پرخطرجنسی
و شرکای جنسی 56
جدول4 -3- خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های پس آزمون و مرحله پیگیری رفتارهای
پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی 57
جدول4-4 خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های میزان رفتارهای پرخطرجنسی براساس وضعیت
تأهل در مرحله پیش آزمون 57
چکیده
هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین اثربخشی روش ماتریکس بر کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مردان معتاد شهر کرمانشاه بود.
روش: روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش معتادان مرد شهر کرمانشاه بود که با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شد. به آزمودنی ها پرسشنامه رفتارهای پر خطر جنسی داده شد. تعداد 24 نفر به روش تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل با تعداد برابر (n=12) جایگزین شدند.
روش ماتریکس بر روی گروه آزمایشی به صورت گروهی اجرا شد. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 90 دقیقه‌ای دوباردرهفته تحت مداخله روان درمانی گروهی قرارگرفتند. بعد از اتمام جلسات از دو گروه پس آزمون به عمل آمد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار میانگین رفتارهای پر خطر گروه آزمایش و گروه کنترل بود. نتایج آزمون های تحلیل کواریانس نشان دادکه روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی بطور معناداری تأثیرگذاربوده است. همچنین نتایج آزمونt وابسته نشان داد تفاوت معناداری بین وضعیت تأهل در افراد پرخطر جنسی نداشته است.
نتیجه گیری: نتایج نشان دادکه روش ماتریکس احتمالاً می‌تواند باعث کاهش رفتار پر خطر جنسی در بین معتادین شود بنابراین از این رویکرد ممکن است بتوان برای کاهش رفتارهای پرخطر جنسی در گروه های پرخطر به منظور پیشگیری از ابتلا به HIV استفاده کرد.
کلیدواژگان: روش ماتریکس، رفتارهای پرخطر جنسی، HIV ، معتادان.
فصل یک
مقدمه پژوهش
مقدمه
در بررسی تاریخ، هیچ جامعه بشری را نمیتوان یافت که با معضل مربوط به مواد مخدر دست به گریبان نباشد و شاید بتوان گفت مواد مخدر همزاد با بشر در این جهان یافت شده و تا زمانی که انسان در این عرصه وجود دارد آن نیز پابرجا خواهد بود. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگی نداشته و اثرات آن نیز همواره در سرنوشت ملتها و اقوام قابل جستجو است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).
بزرگترین معضل اجتماعی امروز ایران، اعتیاد است که مسأله و مشکل میلیونها جوان است که وارثان اصلی کشورند. امروزه اعتیاد به انواع مواد مخدر و مشکلات مرتبط با آن به نحو بسیار خطرناک و تأسف باری نسل جدید کشور را تهدید می کند. شیوع مواد مخدر و اعتیاد سالهاست که یکی از گرفتاری های درجه اول کشور محسوب میشود و کوششهایی که تاکنون برای مهار این پدیده صورت گرفته است به دلایل مختلف علی رغم خواست قلبی مردم و دولت موفقیتهای اندکی در پی داشته است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).
اعتیاد حالت مزمن روانی و جسمی است که در اثر مصرف مکرر مواد مخدر در فرد ایجاد شده و در طی آن در فرد نیاز و تمایل جسمی و روحی برای مصرف دوباره مواد مخدر به وجود میآید. فرد در طی اعتیاد خود مصرف مواد را مرتباً افزایش داده و در اثر قطع مواد نشانگان محرومیت در فرد ایجاد میشود(سادوک و سادوک[1]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388).
اعتیاد کلیه رفتارهای فردی و اجتماعی را تحت شعاع قرار میدهد و به عنوان مهمترین آسیب اجتماعی، جامعه انسانی را مورد هجوم قرار داده است(هوشنگ و جزایری، 1377). معتادان به مواد مخدر جزو گروهای پر خطر می‌باشند(جرلایز[2]، 2008) بنابراین انجام مداخلاتی در جهت کاهش رفتارهای پرخطر آنها ضروری بهنظر میرسد زیرا اعتیاد بهعنوان یك آسیب اجتماعی، شاید هیچگاه بهطور كامل ریشهكن نشود، اما با تدبیر، اندیشه و تلاش واقعی حداقل می‌توان آسیبهای مرتبط با آن را همچون رفتارهای پرخطر جنسی و به تبع آن سرعت شیوع و انتقال بیماری ایدز را كاهش داد. یکی از مداخلاتی که در دهههای اخیر در زمینه ایجاد تغییر و یا کاهش در رفتارهای نامناسب با موفقیت و استقبال زیادی همراه بوده است روش ماتریکس میباشد که به عنوان درمانی بهشکل فردی و گروهی به صورت مستقل و یا درکنار سایر درمانها در حوزههای مختلف بهکار رفته است(مکری واختیاری،1388). با توجه به مشکلاتی از قبیل ابتلا به HIV و بیماری مقاربتی که می تواند به واسطه رفتارهای پرخطر به استثنای خودکشی درپسران بیشتراز دختران است(لیندبرگ،بوگسس و ویلیامز[3]،2000) و با در نظرگرفتن تعداد زیاد معتادان در جهان و کشور ما و نیز با در نظر گرفتن اینکه ارتباط جنسی نامشروع، در میان حدود نیمی از معتادان گزارش شده است(رازقی، 1999). این پژوهش درصدد است تا با استفاده از آموزش روش ماتریکس و تأثیر ممکنه آن در تسلط بر احساسات و رفتارها و نیز نقش این روش در تصمیم گیری مناسب تر، مداخله ای را در جهت کاهش رفتارهای پر خطر جنسی در مردان معتاد انجام دهد.
بیان مسئله
با شروع قرن جدید جوامع بشری با معضل بزرگ اجتماعی – روانی سوء مصرف مواد مواجه هستند. به عبارت دیگر، سوء مصرف مواد مخدر یک پدیدهی جهانی است و کمتر کشوری یافت میشود که این معضل در آن وجود نداشته باشد. سوء مصرف مواد مخدر، امروزه پا را از مرز اختلالات فردی و روانشناختی فراتر نهاده و به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است،که از آن با عناوینی همچون طاعون قرن و بلای خانمان سوز یاد میشود.
طبق گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر پس از تصادفات دومین عامل فوت در مرگهای مشکوک عوارض ناشی از اعتیاداست (رقیبی و پورقازی، 1384). اولین گزارشی که از مصرف مواد مخدر در ایران به چاپ رسیده است مربوط به قرن 17 میلادی میباشد، ولی اولین آمار رسمی مکتوب به تعداد مصرفکننندگان درایران مربوط به سال 1948 میلادی است که تعداد معتادان به تریاک را 1250000 نفراز کل جمعیت 14700000 نفرذکرکردهاند (رزاقی، رحیمی و مدنی،1381).
در مطالعه بعدی که توسط مؤسسه داریوش در مورد همهگیری مصرف مواد در 28 استان کشور در سال1383 انجام گرفت، تعداد معتادان کشورکه نیازمند خدمات درمانی بودند بین 1500000 نفر تا1800000 نفر برآورد شدند (نارنجیها ،1383). تخمینهای مبتنی بر گزارشهای سازمان ملل نشان میدهد که 5/1 الی2 درصد ازجمعیت ایران مشکل جدی یا سوء مصرف مواد مخدر دارند(محمدی،1390).
اعتیاد یکی از بزگترین معضلات بزرگ جامعه ما است. اعتیاد معلول عوامل و مشکلات مختلف اجتماعی، روانشاختی و بیولوژیک است. معتادان به مواد مخدر از جمله گروه های پرخطردر ابتلا به عفونتهای ناشی از ویروس هاعامل هپاتیت c، هپاتیت B و ایدزهستند. از جمله رفتارهای پر خطرافراد معتاد، می توان به استفاده مشترک از سرنگ آلوده جهت تزریق مواد اشاره کردکه باعث انتقال عفونت های اشاره شده در بین این افراد می شود (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).
از جمله دیگر رفتارهای پرخطر در افراد معتاد می توان به رفتارهای پرخطر جنسی درآنها اشاره کردکه عامل مؤثری درگسترش عفونت ایدز در سایر گروه های اجتماعی است و این موارد شامل شرکای متعدد جنسی و رفتار جنسی بدون استفاده از وسایل محافظتی نظیرکاندوم است (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).
هرگونه رابطه جنسی(دهانی، مهبلی و مقعدی) كه بدون استفاده از وسایل ایمنی رابطه جنسی ازقبیل كاندوم مردانه یا زنانه انجام گیردكه درآن احتمال مبتلاشدن به ایدز و دیگر بیماریهایی كه ازطریق رابطه جنسی منتقل میگردند افزایش یابد، رفتار پرخطر جنسی نامیده میشود(سادوک و سادوک[4]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388). همچنین داشتن شركای جنسی متعدد وگذری و ازطرفی رابطه جنسی در زمان مصرف مواد مخدر، جز رفتارهای پرخطر جنسی قرارمی گیرند(باكتینگ[5]، راسر[6] و اسكلما[7]، 1999).
ضمن آنکه درتحقیقات مختلف رابطه متغیر رفتارهای پرخطرجنسی با متغیرهای دیگری بررسی شده است از قبیل شیوع رفتارهای جنسی پرخطر(حیدری، میراحمدی زاده، کشتکاران، اعتمادی و لطفی،1390)، زمان و روش آموزش مسائل جنسی(جلالی، ناهیدی، امیرعلی اکبری وعلوی مجده ،1384)، لزوم ارائه آگاهی های جنسی لازم به افراد معتاد(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، استفاده از مدل رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه( یزدان پناه، صفری، یوسفی، عنقا، حبیبیان، و همکاران، 1389)، تأثیرمتادون درمانی در کاهش رفتارهای پرخطرجنسی(مرسلی، 1387)، تأثیر نشانگان فزون کنشی-کاهش توجه[8] درگرایش به رفتارهای پرخطرجنسی(میکائیلی و هاشمی،1392). پیش بینی کننده های روانشناختی رفتارهای پرخطرجنسی( میکائیلی و هاشمی، 1392). همه این تحقیقات، اهمیت و گستردگی مشکل رفتارهای پرخطرجنسی را بیان نموده اند.
شواهد نشان می دهندکه اعتیاد در حال حاضر یکی از بزرگترین و پرهزینهترین معضلات جامعه ما راتشکیل میدهدکه هم اکنون رو به گسترش می باشد(سبزی خوشنامی، 1390). برآوردهای صورت گرفته نشان میدهدكه میزان خسارتهای اقتصادی- اجتماعی مستقیم و غیر مستقیم مواد مخدر و اعتیاد و مشکلات در ارتباط با آن از قبیل انتقال و مبتلا شدن به ایدز و بیماریهای مقاربتی و درمان آن دركشورسالیانه700 میلیاردتومان میباشدکه قسمتی از این هزینه مربوط به بیماریهای مرتبط با اعتیاد و معتادان از قبیل بیماری ایدز و هپاتیت می باشد(صادقی اهری، 1382(.
آمارها نشان دهنده شیوع بالای رفتارهای پرخطر جنسی در بین معتادان است. طبق گزارش 8/55% معتادان روابط جنس خارج از چهارچوب خانواده داشته اند(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389). همچنین در تحقیق نارنجی ها(1383) شیوع رفتارهای پرخطرجنسی بین معتادان 7/42 و در پژوهشی دیگر میزان رفتارهای پرخطرجنسی معتادان 8/59% تخمین زده شده است(یاری، باباخانی و توکلی، 1388).
با توجه به افزایش معتادان در ایران و جهان شیوع بالای رفتارهای پرخطرجنسی در بین آنها و اینکه یکی از راههای اصلی انتقال ایدز و دیگر بیماریهای مقاربتی رفتارهای پرخطرجنسی است(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، انجام مداخلاتی در راستای کاهش رفتارهای پرخطر و جلوگیری از منتقل شدن و شیوع این قبیل بیماریها بسیار مهم میباشد.
چون کاربردهای مدل ماتریسی در حوزه های مختلف، برای درمان وابستگی به کوکایین(راوسن[9]، ابرت[10]، مک کان[11] و مان[12]، 1986)، مصرف دارو و الکل، بهبود درشاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز( ویروس نقص ایمنی انسان) (شاپ تاو[13]، راوسن، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسن و لینگ[14]،1997) به اثبات رسیده و این اثربخشی درمان حمایت تجربی برای استفاده از این مدل را فراهم کرده است.
تعدادی از طرح هایی که با حمایت مالی موسسه ملی سوء مصرف مواد آمریکا اجرا شده، بیانگرآن است که شرکت کنندگان درمان شده با مدل ماتریسی، کاهش های آماری معناداری را در مصرف دارو و الکل، بهبودهایی را در شاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز داشتند (راوسن، 1995؛ شاپ تاو، راوسون، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسون و لینگ، 1997).
این موارد بررسی جنبه ها و راهکارهای بیشتردر خصوص رفتارهای پرخطرجنسی را می طلبد. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی مردان معتاد شهرکرمانشاه پرداخته شده است.
[1]– Sadock
2 _ Jarlais
3 _ Lindbreg & Boggess & Williams
[4]– Sadock
1 _ Bockting
2 _ Rosser
3_ Scheltema
4 _ Attention deficit hyper activity disorder (ADHD)
1_ Rawson
2 _ Obert
3 _ McCann
