1-1.مقدمه……………………………………………………………………………………………3
1-2.بیان مسئله……………………………………………………………………………………..5
1-3. اهدافپژوهش……………………………………………………………………………………6
1-3-1. اهداف ویژه………………………………………………………………………………… 6
1-4. ضرورت و اهمیت پژوهش……………………………………………………………………… 7
1-5. سوالات پژوهش………………………………………………………………………………. 8
1-6. فرضیه پژوهش…………………………………………………………………………………..8
1-7.متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………………… 8
1-8.تعاریفمفهومیوعملیاتیاجزاء……………………………………………………………………..8
فصل دوم :مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1. مقدمه………………………………………………………………………………………….12
2-2. مبانی نظری…………………………………………………………………………………….12
2-2-1. تاریخچه روند فنآوری اطلاعات در کتابخانه ………………………………………………..13
2-2-2. تعاریف کتابخانه دیجیتالی ………………………………………………………………….14
2-2-3. چرا کتابخانه دیجیتالی ؟…………………………………………………………………..16
2-2-4. اهداف کتابخانه دیجیتالی…………………………………………………………………18
2-2-5.کتابداران در کتابخانههای دیجیتالی………………………………………………………18
2-2-5-1.آموزشهای لازم برای کتابداران دیجیتالی ……………………………………………..19
2-2-6. انواع دیدگاه ها در مورد کتابخانه دیجیتال ………………………………………………. 20
2-2-7.ویژگیهای کتابخانههای دیجیتالی ………………………………………………………….22
2-2-8. مزایای کتابخانههای دیجیتالی ……………………………………………………………..23
2-2-9. خدمات کتابخانههای دیجیتالی ……………………………………………………………25
2-2-9-1. خدمات مرجع در کتابخانههای تخصصی……………………………………………….. 26
2-2-10. مجموعهسازی و توسعه منابع اطلاعاتی در کتابخانه های دیجیتالی………………..27
2-2- 11. مواد اطلاعاتی کتابخانه دیجیتالی ……………………………………………………..28
2-2-12. علل گرایش به کتابخانههای دیجیتالی…………………………………………………..29
2-2-13. چالشها در حوزه کتابخانههای دیجیتالی……………………………………………….30
2-2-13-1.چالشها و مسایل حوزه نگرش کتابخانههای دیجیتالی …………………………….30
2-2-13-2. چالشها و مسایل حوزه نیروی انسانی کتابخانه های دیجیتالی ………………….31
2-2-13-3.چالشها و مسایل حوزه ساخت مجموعه دیجیتالی ………………………………… 32
2-2-13-4.چالشها و مسایل تجهیزات و دستگاههای دیجیتالسازی………………………….. 34
2-2-14. اصول و پایه های ایجاد کتابخانههای دیجیتالی…………………………………………….35
2-2-15. مدیریت کتابخانه های دیجیتال………………………………………………………………37
2-2-15-1. آموزش……………………………………………………………………………………..38
2-2-16. سختافزارها و نرمافزارهای مورد نیاز کتابخانه دیجیتال……………………………………42
2-2-16-1. سختافزارها……………………………………………………………………………….42
2-2-16-02 نرمافزارها …………………………………………………………………………………42
2-2-16-3. تجهیزات دیجیتالی ………………………………………………………………………43
2-2-17. استانداردها در کتابخانههای دیجیتالی …………………………………………………..45
2-2-18. هزینه و مسایل مالی کتابخانههای دیجیتالی……………………………………………..45
2-2-18-1. موانع مالی………………………………………………………………………………….46
2-2- 18-2. مسایل حفاظت و نگهداری منابع دیجیتالی………………………………………….47
2-2-18-3. عدم وضوح قوانین مربوط به حق مولف………………………………………………47
2-2-18-4. نبود روابط عاطفی میان کاربر و کتابخانه………………………………………………50
2-2-18-5.استاندارد نبودن نظامهای ارتباطی………………………………………………………..50
2-2-18-6. عدم هماهنگی مابین متخصصان رایانهای و کتابداری و اطلاعرسانی……………….50
2-2-18-7. برخوردهای مقطعی و سطحی مدیران موسسات……………………………………..51
2-2-18-8. عدم توجه به استانداردهای مورد نیاز……………………………………………….51
2-2-18-9. هزینه نسبتا بالای ایجاد…………………………………………………………………51
2-2-18-10. لزوم داشتن مهارت جستوجو و بازیابی اطلاعات……………………………………..52
2-2-18-11. موانع مالی ………………………………………………………………………………52
2-2-18-12. حفاظت از منابع اطلاعاتی بودجه…………………………………………………..52
2-2-19. مدیریت کتابخانههای دیجیتالی ……………………………………………………………..52
2-2-19-1. کتابداران در عصر الکترونیک ………………………………………………………………53
2-2-19-2. کتابداران کتابخانههای دیجیتالی………………………………………………………54
2-2-19-2-1. وظایف کتابدار دیجیتالی ………………………………………………………………54
2-2-20. معرفی برخی از کتابخانههای دیجیتالی معروف جهان و ایران ………………………..55
2-2-20-1. معرفی چند نمونه از کتابخانههای دیجیتالی جهان…………………………………..55
2-2-20-2. معرفی چند نمونه از کتابخانههای دیجیتالی ایران………………………………….55
2-2-20-2-1. کتابخانه دیجیتالی تخصصی انستیتو پاستور…………………………………..55
2-2-20-2-2. کتابخانه مجازی فارسی قفسه…………………………………………………….56
2-2-20-2-3. کتابخانه مجازی ایران………………………………………………………………..56
2-2-20-2-4.موسسه فرهنگی و اطلاعرسانی تبیان……………………………………………..57
2-2-20-2-5. کتابخانه دیجیتال دانشگاه آزاد………………………………………………………57
2-2-20-2-5-1. کتابخانه دیجیتال دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد………………………..65
2-3. پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………..66
2-3-1. پژوهش های داخل کشور……………………………………………………………….66
2-3-2. پژوهش در خارج کشور…………………………………………………………………..68
2-3-3. نتایج پیشینه ها…………………………………………………………………………….74
فصل سوم :روش اجرای تحقیق
3-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………77
3-2. روش تحقیق……………………………………………………………………………………77
3-3. جامعه آماری…………………………………………………………………………………..77
3-4. ابزار و روش گردآوری داده ها……………………………………………………………….79
3-5. روایی و پایایی ابزار گردآوری داده های تحقیق ………………………………………….80
3-5-1. روایی……………………………………………………………………………………….80
3-5-2. پایایی………………………………………………………………………………………..80
3-6. روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………….81
3-6-1. آمارتوصیفی ………………………………………………………………………………81
3-6-2. آمار استنباطی …………………………………………………………………………….81
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
4-1. مقدمه……………………………………………………………………………………….83
4-2.یافته های پژوهش…………………………………………………………………………..83
4-2-1.تحلیل داده های جمعیت شناسی………………………………………………………84
4-2-2. یافته ها بر اساس سوالات پژوهش……………………………………………………..86
4-3.بررسی فرضیه تحقیق………………………………………………………………………….94
4-3-1.بررسی نرمال بودن متغیرها………………………………………………………………..94
4-3-2.آزمون فرضیه تحقیق ……………………………………………………………………….94
فصل پنجم : نتیجه گیری،بحث و پیشنهادات
5-1. مقدمه……………………………………………………………………………………………95
5-2. نتایج پژوهش ………………………………………………………………………………97
5-2-1.نتیجه جمعیت شناسی…………………………………………………………………….97
5-2-2. نتایج یافته به پرسش های اساسی پژوهش ………………………………………….97
5-3.نتایج آمار استنباطی ………………………………………………………………………….99
5-4.بحث…………………………………………………………………………………………….100
5-5.پیشنهادات ……………………………………………………………………………………101
5-5-1.پیشنهادات تحقیق ………………………………………………………………………..101
5-5-2. پیشنهادات تحقیق آتی ……………………………………………………………….101
منابع فارسی ……………………………………………………………………………………..102
منابع لاتین………………………………………………………………………………………. 104
پیوستها …………………………………………………………………………………………105
چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………..110
چکیده:
مقدمه: کتابخانه ها با هدف پاسخگویی به مراجعان و ارائه اطلاعات مورد نیاز آنان ایجاد گردیدهاند و خدمات دیجیتال راهموثری برای رسیدن به این هدف میباشد که امکان استفاده از راه دور به مراجعان و بدون حضور در کتابخانه و همچنین تهیه سریعتر اطلاعات مورد نیاز آنان را فراهممیآورد. امروزه مدلهای جدیدی برای طراحی کتابخانه در نظر گرفته می شود که در این میان کتابخانه دیجیتال جایگاه ویژه ای را در محیط مجازی دارد.
هدف: هدف تحقیق حاضر آگاهی از دیدگاههای مدیران و کتابداران کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان در مورد ایجاد کتابخانه دیجیتال است.
روششناسی : روش پژوهش توصیفی-پیمایشی است و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را مدیران و کتابداران دانشگاه های آزاد استان گیلان تشکیل می دهند و برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش از نرمافزار اس. پی. اس. اس استفاده شده است .
نتایج : یافته های پژوهش نشان میدهد که مدیران و کتابداران کتابخانههایدانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان شناخت و آگاهی نسبتا خوبی به کتابخانه دیجیتال دارند و نظرشان نسبت به دیجیتالی کردن منابع کتابخانهها مثبت بودهو انجام آنرا در کتابخانهها ضروری میدانند. همچنین مدیران و کتابداران، فقدان نیروی انسانی متخصص کتابدار، نداشتن تسلط به زبانهای خارجی، نبودن نیروی انسانی در علوم رایانهای، جایگاه نامناسب کتابخانه در تشکیلات اداری، نبود تجهیزات لازم، فقدان بودجه کافیرا از موانع ایجاد کتابخانه دیجیتال می دانند.
مدیران و کتابداران آشنایی بسیار خوبی نسبت به کتابخانه دیجیتالی دارند و 649/. آنها دیدگاه مثبتی برای تشکیل کتابخانه دیجیتالی دارند که این نگرش مثبت بیانگر تمایل آنها در بکارگیری فن آوری اطلاعات برای پاسخگویی به محققان و همکاری بین کتابخانه ای در راستای توسعه کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان می باشد.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه
امروزه دسترسی کاربران کتابخانههای دانشگاهی به روزآمدترین منابع علمی در کوتاهترین زمان ممکن، ضرورتی است که این کتابخانهها را در ارائه پیشرفتهترین خدمات اطلاعرسانی ناگزیر میسازد. کتابخانهها برای ایفای رسالت سنگینی که در جهت ارائه خدمات اطلاعرسانی نوین بر دوش دارند، نیازمند به کارگیری فنآوری اطلاعات در پیچیدهترین سطوح ممکن هستند. فنآوری اطلاعات که کتابخانه به مفهوم امروز، بدون آن معنا نمییابد، ضرورتا” متکی بر عناصر بنیادینی است که زیرساخت فنآوری اطلاعات را تشکیل میدهند.
کتابخانه دیجیتال، کتابخانهای است که منابع و خدمات کتابخانهای را بهصورت دیجیتال در اختیار کاربران قرار میدهد .
این کتابخانهها در راستای توسعه کتابخانهها از اواسط سده بیستم به بعد مطرح شدند و از اواخر همین سده پا به عرصه وجود گذاشتند. این کتابخانههادر امتداد توسعه و پیشرفت کتابخانههای سنتی مطرح شدند ونسل جدیدی از کتابخانههای دیجیتال را معرفی کردند.
بنابر این کتابخانههای دیجیتال نمیخواهند و نمیتوانندجایگزین کتابخانههای سنتی شوند،این کتابخانهها برای پاسخگویی به نیازهای نوین کاربران بهوجود آمدهاند.
آترتون در سال1977تعریف روشنی از زیر ساخت اطلاعات ارائه داده است. به تعبیر او، زیر ساخت اطلاعات هر کشوری تواناییهای ملی در دسترسی به دانش و اطلاعات و همچنین انتقال دانش و اطلاعات به منظور استفاده عملی از دانش است (آترتون، 1977).
کتابخانه دانشگاهی به عنوان مرکزی که مسئولیت ارائه خدمات اطلاعاتی به جامعه وسیعی از دانشجویان و اعضای هیات علمی را بر عهده دارد، نیازمند همگامی با نوآوریهای موجود در زمینه اطلاعرسانی است. افزایش تصاعدی تولیدات علمی و تاکید روزافزون دانشگاهها بر انجام پژوهشهای پربار علمی، روز به روز بر سنگینی وظایفی که بر دوش کتابخانههای دانشگاهی است، میافزاید(حریری، 1388).
باتوجه به رسالت اصلی کتابخانه در برآوردن نیازهای اطلاعات کاربران، امروزه مدلهای جدیدی برای طراحی کتابخانهها در نظر گرفته میشودکه در این میان ایجاد کتابخانههای دیجیتال جایگاه ویژهای را در محیط مجازی اینترنت به خود اختصاص داده است.این نوع کتابخانهها با داشتن قابلیتهای بیشتر و پیشرفتهتر برای مدیریت اطلاعات، از دیگر مراکز اطلاعاتی اینترنتی متمایز شدهاند(فدایی،1387).
کتابخانهها تنها زمانی میتوانند رضایت کاربران خود را جلب نمایند که خدمات اطلاع رسانی مورد تقاضای کاربران را در مطلوبترین سطح ممکن ارائه دهند و تحقق این هدف در گرو فراهم بودن امکاناتی مانند نیروی انسانی متخصص، بودجه کافی، تجهیزات سختافزاری مناسب و دیدگاه مثبت و پذیرای سازمانی و مدیریتی در رابطه با فنآوری اطلاعات است .
در مورد کتابخانههای دانشگاهی ایران نیز، امروز بیش از گذشته، دلایلی وجود دارد که استفاده از فنآوری اطلاعات در کتابخانه و خودکارسازی آنها را ضروری میسازد. افزایش رو به رشد کاربران، نیاز بیشتر به استفاده از مواد کتابخانهای در داخل و خارج از کتابخانهها، رشد میزان مواد منتشر شده، تغییر ماهیت مواد مطالعاتی(به معنی استفاده بیشتر از لوحهایفشرده، مجلات الکترونیکی، پایگاههای اطلاعاتی پیوسته) و توسعه کامپیوترهای جدیدتر و ارزانتر، تنها بخشی از دلایلی هستند که بر خودکارسازی تاکید دارند. علاوه بر فعالیتهای داخلی عادی مثل فهرستنویسی، فراهمآوری و کنترل امانت، فنآوریهای اطلاعاتی را میتوان در کتابخانه، برای سایر فعالیتها مثل پردازش اطلاعات به کار گرفت. از آنجا که اکثر کتابخانههای دانشگاهی به انجام فعالیتهای تحقیقاتی میپردازند، پردازش اطلاعات برای آنها بسیار اهمیت دارد.
کتابخانه در طول تاریخ همواره مرکز نگهداری، بهره برداری و اشاعه اطلاعات و دانش بشری بوده اند. افزایش روزافزوان حجم اطلاعات، گسترش سریع اینترنت تولید قالبهای گوناگون اطلاعاتی، پیدایش و تحول چند رسانهایها، و تمایل فزاینده پژوهشگران به دسترسی به قالبهای الکترونیکی اطلاعات، نقش و عملکرد کتابخانهها را در جهان امروز دستخوش تحول ساخته است. به گونهای که در حال حاضر، اینترنت گستردهترین و روزآمدترین منبع اطلاعاتی بوده و عمومیت آن همچنان رو به افزایش است(امینپور، 1385).
دانشگاه آزاداسلامی به عنوان دانشگاهی جوان و رو به گسترش به منظور تحقق اهدافش، ناگزیراز داشتن کتابخانههای توانمندی است که بتواند پاسخگوی نیازهای آموزشی و پژوهشی آن باشد، زیرا هدف اساسی این دانشگاه پرورش استعدادها و انتقال و پیشبرد دانش از طریق آموزش و پژوهشهای علمی است(دانشگاه آزاد،1374).
با نگاهی گذرا، به خوبی میتوان دریافت که همگام با تحولات نظام آموزش و حرکت به سوی آموزشهای الکترونیکی، کتابخانهها نیز باید مسیر خود را به سمت دیجیتالیشدن تغییر دهند تا بتوانند با تغییر نقش خود، جایگاه خود را حفظ نمایند و متناسب با نیاز جامعه خود، نسبت به ارائه خدمات جدید توانا باشند. پیوند کتابخانهها، فنآوری اطلاعات، و آموزش با یکدیگر اتحاد سه جانبهای است که کشورهای توسعه یافته در راه نیل به اهداف آموزش خود به لزوم آن واقف هستند و کشورهای در حال توسعه باید به آن عنایت بیشتری داشته باشند(رحیمینژاد،1385).
کتابخانههای دیجیتالی کتابخانههایی هستند با همان اهداف ، عملکردها و آرمانهای کتابخانه سنتی که لزوما برای جامعهای خاص از استفاده کنندگان سازماندهی شدهاند. در این تعریف “کتابخانههای دیجیتالی ” سازمانهای هستند متشکل از کارکنانی متخصص جهت سازماندهی و انتخاب منابع که امکان دسترسی فکری، تفسیر، توزیع و نگهداری بیعیب و نقض منابع مذکور را فراهم می کنند. کارکنان کتابخانه دیجیتالی اطمینان دارند که آثار دیجیتالی گردآوری شده در مجموعه به منظور دسترسی سریع و مقرون به صرفه برای استفاده جامعهای خاص از استفاده کنندگان یا مجموعه ای از چند جامعه در مدت زمان طولانی پایدار خواهند بود(کلوند،1998).
کتابخانههای دیجیتالی اطلاعات سازماندهیشده و با کیفیت بالا را فراهم می کنند بسیاری از ویژگیهای پیشرفته کتابخانه دیجیتالی متکی به فراداده است. کتابداران به منابع موجود در فهرستها یا مجموعههای دیگر از طریق فراداده ها توصیف می کنند که این امر دستیابی به اطلاعات را تسهیل می کند (گارسیا کرسیو، 2010).
یک کتابخانه دیجیتالی، چیزی جز خدمات اطلاعاتی کتابخانهای توزیعی نیست که به صورت فیزیکی، مجازی و با ترکیبی از هر دو ارائه شود و در آن حجم نسبتا” زیادی از منابع اطلاعاتی تنها در قالب دیجیتالی قابل دسترسی باشندکتابخانههای دیجیتالی، کتابخانههایی هستند که استفادهکنندگان از نقاط مختلف جهان میتوانند به آن دسترسی پیدا کرده و انواع مختلفی از اطلاعات را شامل متن،صوت، تصویر، ویدئو و …. را بازیابی کنند(سرینیراسل، 2000).
2-1- بیان مسئله
واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در استان گیلان به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی هستند که به منظور تامین نیروی متخصص در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسیارشد، و دکتری ازآذرماه سال 1361 تاکنون با کسب موافقت شورای عالی انقلاب فرهنگی شروع به کارکردهاند. اداره امور مربوط به کتابخانهها زیر نظر معاونت پژوهشی صورت میگیرد. اهداف کلی دانشگاه عبارتند از: آموزش نظری و عملی دانشجویان در رشتههای مختلف تحت پوشش دانشگاه، فراهم نمودن تسهیلات آموزشی و پژوهشی برای دانشجویان و کادر آموزشی جهت انجام تحقیقات نظری عملی، و انتشار منابع علمی است.
برآوردهشدن این اهداف و به کارگیری فنآوریهای اطلاعات در کتابخانههای دانشگاه آزاد، به نگرش و میزان آگاهی مدیران وکتابداران آن بستگی دارد؛ به عبارت دیگر، دیجیتالیکردن کتابخانههای دانشگاه آزاد استان گیلان، نه تنها به نیازها و امکانات این مرکز، بلکه به قدرت تفکر و بینش مدیران و کتابدارن و میزان آگاهی آنان نیز مربوط است. با دیجیتالی کردن منابع این امکان فراهم میشود که حجم عظیمی از منابع به نحوی ذخیره و بازیابی گردد که دسترسی به اطلاعات با صرف کمترین هزینه و در اسرع وقت ممکن گردد و در اختیار دانشجویان و استادان قرار گیرد. هزینه پیاده سازی اولیه اینگونه کتابخانه ها بسیار بالاست؛ ولی مدیران، کتابدارن و فنآوران از جمله افرادی
