انواع رویکردها و مدلهای موجود در زمینه پیادهسازی سیستم های توصیهگر
در سالهای اخیر شیوه ها، رویکردها، الگوریتمها و مدلهای متنوع و گوناگونی در زمینه توسعه انواع سیستم های توصیه گر مطرح گردیده است که از ابعاد مختلف و با نگاههای متفاوتی به مسئله ارائه پاسخ و پیشنهاد مناسب به کاربران پرداختهاند که در این میان، پارهای از مهمترین و معروفترین روش های موجود به اختصار معرفی میگردند.
یکی از متداولترین شیوه های مطرح"پالایش گروهی"میباشد[۶]. این شیوه با جمعآوری و آنالیز داده های موجود در مورد رفتار گذشته کاربران، فعالیتهای ایشان، سلایق آنها و امتیازاتی که به آیتمهای مختلف توسط ایشان داده شده است و همچنین بر اساس تشابه کاربران یا موضوعات با یکدیگر، مدلی ایجاد مینماید و سپس از آن مدل برای پیش بینی آیتمهای مورد علاقه کاربر یا پیش بینی امتیازدهی یک کاربر به یک آیتم خاص استفاده مینماید[۷]. یکی دیگر از شیوه های موجود در این زمینه “پالایش محتوایی[۱]” میباشد که در این شیوه، مجموعه ای از خصوصیات یک آیتم، برای پیشنهاد آیتمهای جدید با خصوصیات مشابه با آن مورد استفاده قرار میگیرد[۸]. از هر دو روش فوق نسخههایی نیز به صورت تجاری پیادهسازی شده است که به عنوان مثال سیستم توصیهگر موسیقی بکار رفته در سایت Last.fm[2] بر اساس شیوه پالایش محتوایی پیادهسازی شده است در حالیکه در سایت [۳]PandoraRadio از شیوه پالایش گروهی استفاده شده است.
یکی دیگر از شیوه های موجود درخصوص تولید سیستم های توصیهگر، ترکیب هر دو رویکرد فوق تحت عنوان “سیستم های توصیهگر ترکیبی” میباشد[۴]. مطالعات اخیر نشان داده است که در برخی موارد استفاده از ترکیب هر دو شیوه می تواند نتایج موثرتری را ایجاد نماید. این ترکیب می تواند در اشکال و انواع مختلفی صورت گیرد که هر کدام نتایج خاصی را تولید مینمایند[۹]. تحقیقات نشان داده است که ترکیب این دو شیوه می تواند برخی از مشکلات هر کدام از روشها را برطرف نموده و نتایج با دقت بالاتری ایجاد نماید، به عنوان مثال، سیستم توصیهگر ایجاد شده در سایتNetflix[4] از یک سیستم ترکیبی بهره میبرد که در آن عادات مشاهده فیلم، توسط کاربران مشابه (شیوه پالایش گروهی)، در کنار ارائه فیلمهایی که به لحاظ مشخصات، مشابه فیلمهایی هستند که توسط کاربر امتیاز بالاتری اخذ نموده اند (شیوه پالایش محتوایی) در نظر گرفته شده است.
با ظهور شبکه های اجتماعی و شبکه های مبتنی بر اعتماد، رویکردها و ایدههای جدیدی در خصوص ایجاد و بهبود سیستم های توصیهگر، با توجه به ارتباطات میان کاربران و به صورت خاص، وجود رابطه اعتماد میان آنها مطرح گردیدکه منجر به تولید سیستم های توصیه گر مبتنی بر اعتماد شده است[۱۰].
یک شبکه اجتماعی در واقع یک ساختار اجتماعی متشکل از مجموعه ای از بازیگران (شامل کاربران و سازمان آنها) و ارتباطات دوتایی میان این عناصر میباشد[۱۱] که به عنوان نمونه برجستهای از آن می تواند به شبکه اجتماعی facebook اشاره نمود. این ارتباطات می تواند در قالب انواع گوناگون یا بر اساس معیارهای مختلفی مانند: قیمتها، تبادلات مالی، دوستی، خویشاوندی، تجارت، سرایت بیماری یا مسیرهای هواپیمایی و غیره بیان گردند[۱۲]. بررسی ابعاد و زوایای مختلف یک شبکه اجتماعی روش مشخصی برای آنالیز و تحلیل ساختار کلیه عناصر تشکیل دهنده آنرا فراهم می کند. مطالعه این ساختارها از روش “آنالیز شبکه اجتماعی” برای شناسایی الگوهای محلی و سراسری ، یافتن عناصر و موجودیتهای تاثیرگذار در شبکه و بررسی دینامیک شبکه استفاده مینماید[۱۳]. شبکه های اجتماعی و تحلیل آنها یکی از موضوعات میان رشتهای است که به صورت آکادمیک در حوزه های روانشناسی اجتماعی، جامعه شناسی، آمار و تئوری گراف مطرح میباشد.
از دیدگاه تئوری گراف[۱۴] یک شبکه اجتماعی متشکل از تعدادی گره و یال میباشد که گرهها در واقع همان افراد، سازمانها و گروهها میباشند و یالها نیز بیانگر رابطه میان هر دو گره موجود در این گراف میباشند. نکته حائذ اهمیت، پیچیدگی این گرافها به لحاظ تعداد بسیار زیاد گرهها و همچنین یالهای میان آنها میباشد.
یکی از انواع خاص شبکه های اجتماعی وجود یک شبکه مبتنی بر اعتماد میان کاربران میباشد که در آن کاربران عقیده و نظر خود در خصوص اعتماد به دیگران را صراحتا و آشکارا بیان می نمایند و این اعتماد را در قالب امتیازی که به افراد مختلف می دهند بیان می کنند[۱۵]. یک شبکه مبتنی بر اعتماد در واقع یک گراف جهتدار است که می تواند متمایز کننده آن از یک شبکه اجتماعی گردد. گرهها کاربران میباشند و یالهای گراف بیانکننده وجود رابطه اعتماد میان دو کاربر میباشند[۱۶]. به عنوان مثال می توان به سایت Epinions[5] اشاره نمود. این سایت تجارت الکترونیک[۶] مثال بارزی از شبکه مبتنی بر اعتماد می باشد که در آن کاربران در خصوص محصولات، نظرات خود را مطرح می نمایند و می توانند برای محصولات یا نظر سایر کاربران امتیازی در محدوده ۱ تا ۵ را انتخاب نمایند. نکته مهم در خصوص این سایت این است که کاربران می توانند بر اساس کیفیت و تشابه نظر سایر افراد با خودشان، ایشان را به شبکه اعتماد خود اضافه نمایند و شبکه ای از افراد مورد اعتماد خود را تشکیل دهند و یا افراد ناشناس را که نظرات آنها مورد تایید نمی باشد را در لیست سیاه[۷] خود قرار دهند.
سیستم توصیهگری نیز که بر اساس شبکه اعتماد ایجاد میگردد به کاربران بر اساس نظرات افراد موجود در شبکه اعتماد[۸] ایشان و یا بر اساس نظرات افرادی که مورد اعتماد اعضای شبکه اعتماد باشند پیشنهاداتی را ارائه مینماید.
یکی از مباحث مهم و مطرح در اینگونه شبکه ها نحوه بیان و ارزیابی معیار اعتماد میان کاربران میباشد که روش های بسیار متنوع و مختلفی در این خصوص موجود است که طبیعتا منتج به نتایج متفاوتی میگردند[۱۷]. به عنوان مثال تعداد ارتباطات مستقیم و غیرمستقیم میان یک کاربر با کاربر دیگر می تواند بیان کننده میزان اعتماد میان ایشان باشدکه این امر به صورت کلی باعث ارائه جوابهای قابل قبولتری میگردد[۱۸]. نحوه بیان معیار اعتماد و اندازه گیری آن، خود یکی از موضوعات قابل تحقیق و بررسی است که از محدوده این تحقیق خارج بوده و در این تحقیق وجود یک شبکه مبتنی بر اعتماد میان کاربران به عنوان یکی از فرضیه های تحقیق در نظر گرفته می شود و به منظور محاسبه اندازه و مقدار اعتماد میان کاربران از نتایج تحقیق صورت گرفته در این خصوص بهره برداری میگردد[۱۹].
[۱]Content Based Filtering
[۶] E-Commerce
[۷] Block List or Black List
[۸] Web Of Trust (WOT)