1.1.1 سیر تکاملی سیستم های اطلاعاتی مدیریت
مبنای شکل گیری سیستم‌های اطلاعاتی با مفهوم امروزی آن با اختراع رایانه شروع می‌شود. این امر در ابتدا توسط شرکت‌های سازنده رایانه‌ها شکل گرفت. تلقی این شرکت‌ها از سیستم‌های اطلاعاتی به عنوان سیستم مناسبی برای توسعه کاربرد رایانه بود که از طریق آموزش آن در محیط مدیران به تولید و فروش بیشتر سخت افزار دست می‌یافتند. ولی این مسئله خیلی طولانی نبود و خیلی سریع سیستم‌های اطلاعاتی به عنوان یک ضرورت خودنمایی کردند این سیر تکاملی را می‌توان در مقاطع زیر دسته بندی کرد(جونز تون[1]، 1998):
اواخر دهه 1940 تا اوایل دهه 1950: این دوران به ماشین حسابهای غول پیکر معروف است. در این دوران از رایانه‌های نسل اول (رایانه‌های لامپی) استفاده می‌شد. مهمترین کاربرد رایانه در این دوره مربوط به کاربردهای علمی است.
اواخر دهه 1950 تا اوایل دهه 1960:این دوره با اختراع رایانه‌های ترانزیستوری آغاز گردید. این دوره را شاید بتوان دوره اقتدار برنامه نویسان دانست. زیرا در این دوره مکانیزه کردن مفاهیم اولیه مالی و کلا امور اولیه پردازش داده‌ها شکل گرفت.
اواخر دهه 1960:این دوره با کاربرد چیپ در رایانه‌ها (رایانه‌های نسل دوم) شروع شد. رایانه‌های این دوره که مین فرم[2] نامیده شدند توسعه یافته و در بنگاه های اقتصادی نصب و مورد بهره برداری قرار گرفتند. اهم سیستم‌های این دوره را سیستم‌های دسته‌ای تشکیل می‌دادند و با توجه به فناوری روز هیچ کاربردی در تماس مستقیم با رایانه قرار نداشت. موارد زیر هم مسائل توسعه سیستم‌ها پس از موفقیت نسبی پروژه‌های مربوط به پردازش در این دوره محسوب می‌گردد.
- گسترش کاربرد رایانه در تمامی سازمان
- پیچیدگی فزاینده امور
- مشکل برنامه نویسان در پاسخگویی و مدیریت امور
- مشکل برنامه نویسان در درک درست خواسته‌های مصرف کنندگان نهایی
- اشکال اساسی در محاسبه هزینه و زمان پروژه‌های توسعه سیستم‌های اطلاعاتی
و براساس همین مشخصه های فوق، انقلابی در بحث توسعه سیستم‌های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات واقع گردید که نتایج آن بدین شرح می‌باشد:
- پدید آمدن تخصص‌های جدید در پردازش داده ها
- تحلیل گران سیستم
- طراحان سیستم
- مدیران پروژه
- پدید آمدن بخش‌های متولی پردازش داده ها
- تمرکز منابع انسانی متخصص
- پدید آمدن مدیران آموزش دیده و با تجربه در زمینه فناوری اطلاعات
اوایل دهه 1970:پدید آمدن امکان ارتباط مستقیم با رایانه در این دوره و پیچیدگی هر چه بیشتر سیستم‌های اطلاعاتی، مهمترین مشخصه های این دوره به شمار می‌روند.
اواخر دهه 1970: در این دوره انقلاب دیگری در سیستم‌های اطلاعاتی پدید آمده، عوامل اصلی این پدیده عبارتند از:
- تمرکز توسعه سیستم ها
- تمرکز داده‌ها (پایگاه های اطلاعاتی)
- تمرکز عملیات (سخت افزار، نرم‌افزار و پشتیبان)
- ایجاد شبکه ارتباطی
- نگرش ساخت یافته در توسعه سیستم‌های اطلاعاتی
- تدوین چرخه حیات توسعه سیستم‌های اطلاعاتی
- تدوین متدولوژی‌های تجزیه و تحلیل و طراحی
- تولید برنامه یا نگرش ساخت یافته
دهه 1980:در این دهه مسائل زیر در توسعه سیستم‌های اطلاعاتی پدید آمد:
- پدید آمدن نسل چهارم رایانه‌ها (ریز پردازنده ها)
- توسعه فلسفی در مفاهیم سیستم‌های اطلاعاتی و پدید آمدن نظریاتی در خصوص:
- سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت
- سیستم‌های پشتیبانی تصمیم گیری
- سیستم‌های پشتیبانی مدیران اجرایی
- سیستم‌های خبره
- تنوع در فناوری اطلاعات
- سخت افزار
- نرم‌افزار
- دستگاه های جانبی
- شبکه ها
- تولد رایانه‌های شخصی و توسعه اتوماسیون اداری
تحولات فوق باعث گردید که استفاده کنندگان از فناوری اطلاعات موارد زیر را مردود قلمداد کنند.
- سیستم‌های اطلاعاتی که بدون در نظر گرفتن نیاز مصرف کنندگان طراحی شده بود.
- عدم کنترل بر منابع و اولویت‌های سیستم‌های اطلاعاتی
- هزینه بالا و زمان زیاد موردنیاز برای توسعه سیستم‌های اطلاعاتی پیچیده
- خواسته‌های فوق باعث موارد زیر گردید:
- بوجود آمدن زبان‌های نسل چهارم و در نتیجه سرعت در توسعه سیستم‌های اطلاعاتی
- درگیری بیشتر کاربران در مراحل چرخنده حیات توسعه سیستم‌های اطلاعاتی
- توسعه نمایه سازی در توسعه سیستم‌های اطلاعاتی
دهه 1990:تغییرات سیستم‌های اطلاعاتی در این دهه را می‌توان واقعا یک انقلابی دانست.
شاخص‌های اصلی این انقلاب عبارتند از:
- دخالت مهندسی عوامل انسانی در طراحی فرم‌ها و صفحات گزارشات مربوط به کاربرد
- افزایش کارکردهای سیستم‌های اطلاعاتی
- افزایش امکانات فنی و سیستم‌های اطلاعاتی
- راحت تر بودن یادگیری
- کم هزینه بودن سخت افزار و نرم‌افزار
که در نتیجه به بازدهی بیشتر ولی پیچیده شدن مدیریت توسعه سیستم‌های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات انجامید. از سوی دیگر یکپارچگی بیشتری در منابع فناوری اطلاعات پدید آمد:
- پردازش داده ها
- ارتباطات
- اتوماسیون اداری
ایجاد بافت جدیدی از تخصص و دانش فناوری اطلاعات با ادغام مشخصه های برنامه نویسان و تحلیل گران سیستم .
در حال حاضر باید اذعان نمود که:
- توسعه سیستم‌ها برمبنای قوی فلسفی استوار است.
- متدولوژی‌های مختلفی در دسترس است
- تنوع عظیمی در فناوری اطلاعات وجود دارد.
- سیستم‌های اطلاعاتی بسیار پیچیده شده اند.
- سازمانها بسیار پیچیده شده اند.
- چالش‌های فراوانی در مدیریت پدید آمده است.
تغییرات و پیشرفت در فناوری اطلاعات به عنوان بستر اصلی سیستم‌های اطلاعاتی، بسیار سریع است ولی دیگر در یک پروژه توسعه سیستم‌های اطلاعاتی مواردی همچون افزایش زمان، افزایش بودجه و یا عدم اعتماد به کارآمدی سیستم به چشم نمی خورد.
[1] Jomns Tone
[2] Main Frame