اختلالات هویت تجزیه‏ای

طبق DSM – IV- TR ( 2000) اختلال هویت تجزیه‏ای، که قبلاً اختلال شخصیت چندگانه نامیده می‏شد با وجود دو یا چند هویت یا حالت شخصیتی مجزا مشخص شده است که متناوباً کنترل رفتار شخص را به عهده می‏گیرند و همراه با ناتوانی برای یادآوری اطلاعات شخصی مهم است که وسعت آن فراتر از آن است که با فراموشکاری عادی توجیه شود. هویت‏ها یا حالات شخصیتی که گاهی عوض شده[۱]، حالات خود[۲]، هویت دیگر بخش‌ها (parts) و نام‏های دیگر نامیده می‏شوند. از این نظر از یک دیگر تفکیک می‏شوند. که هر یک از الگوی ثابت درکی، برقراری ارتباط، و تفکر در مورد محیط و خود برخوردار هستند.

همه‏گیری شناسی

داده‏های همه‏گیری شناختی سیستمیک معدودی برای اختلال هویت تجزیه‏ای وجود دارد. مطالعات بالینی نسبت شیوع را در موارد تشخیص داده شده در زن ها نسبت به مردها ۵ به ۱ تا ۹ به ۱ گزارش کرده‏اند. (Kaplan & Sadock’s, 2007: 301)

 

درمان

پورافکاری ( ۱۳۹۱) برای درمان اختلالات هویت تجزیه‏ای موارد زیر را بیان می‏کند:

- رواندرمانی: رواندرمانی موفق برای بیمار مبتلا به اختلال هویت تجزیه‏ای مستلزم این است که پزشک با طیفی از مداخلات رواندرمان‏بخش احساس راحتی کرده و مایل به کار فعالانه برای ایجاد ساختار برای درمان باشد. این روش‌ها مشتملند بر رواندرمانی تحلیل‏گرا، شناخت‏درمانی، رفتاردرمانی، درمان با هیپنوتیزم، و آشنائی با مداوای روانی و داروئی بیمار دچار تروما.

- شناخت‏درمانی

- مداخله‏های دارویی

- هیپنوتیزم

- درمان با الکتروشوک

 

درمان‏های فرعی

-گروه‏درمانی: در گروه درمانی شامل بیماران روان‏پزشکی عمومی، ظاهر شدن شخصیت‏های دیگر ممکن است با ایجاد مسحور شدن مفرط یا ترساندن سایر بیماران برای فرایند گروه گسلنده باشد. گروه‏های درمانی مرکب از بیماران مبتلا به اختلال هویت تجزیه‏ای طبق گزارش‏ها موفقتر است.

 

- خانواده‏درمانی: خانواده درمانی و زوج درمانی غالباً برای ایجاد ثبات بلند مدت و پرداختن به فرآیندهای روان‏شناختی خانوادگی و همسری که در بیماران مبتلا به اختلال هویت تجزیه‏ای و اعضاء خانواده آن‏ها شایع است حائز اهمیت است. آموزش اعضاء خانواده و افراد درگیر دیگر در مورد اختلال هویت تجزیه‏ای و درمان آن ممکن است به اعضاء خانواده کمک کند و بطور موثرتری با اختلال هویت تجزیه‏ای و علائم PTSD در افراد مورد علاقه خود مدارا کنند. (Kaplan & Sadock’s, 2007: 268).

 

- درمان‏های بیانگر و کاردرمانی

درمان‏های بیانگر و کاردرمانی، مثل هنردرمانی و درمان با حرکات، مخصوصاً در درمان بیماران مبتلا به اختلال هویت تجزیه‏ای کمک کننده هستند. هنر‏درمانی ممکن است در محدودسازی و ایجاد ساختار اختلال هویت تجزیه‏ای و علائم PTSD، و نیز مجال دادن به این بیماران برای بیان راحتتر افکار، احساسات و تصاویر ذهنی و تعارض‏هائی که در بیان آن دچار مشکل هستند کمک کننده باشد. درمان با حرکات ممکن است در طبیعی ساختن حس بدن و تصویر تن برای بیماران تروما دیده شدید موثر باشد. کاردرمانی ممکن است با فعالیت های متمرکز و ساخت یافته که امکان تکمیل آن ها وجود دارد وزمینه سازی برای مدیریت علائم کمک نماید (رضاعی، ۱۳۹۱: ۲۶۹).

 

 

[۱] - alters

[۲] - delf – states

اختلالات خوردن

 

بی‏اشتهایی روانی

بی‏اشتهائی روانی[۱] از واژه یونانی بی‏اشتهائی و یک واژه لاتین مطرح کننده ریشه عصبی تشکیل یافته است. بی‏اشتهائی روانی سندرمی است مشتمل با سه ملاک اساسی. اول گرسنگی کشیدن عمدی به حد قابل ملاحظه است؛ دومی انگیزه پایان‏ناپذیر برای لاغری یا ترس بیمارگونه از چاقی است؛ و سومی علائم و نشانه های طبی ناشی از گرسنگی کشیدن است. بی‏اشتهایی روانی غالباً با آشفتگی‏های تصویر تن، درک اینکه شخص علی‏رغم لاغری آشکارا اندامی حجیم دارد، همراه است ( DSM-IV-TR، ۲۰۰۰: ۸۶۰).

همه‏گیری شناسی: انواع اختلالات خوردن در ۴ درصد نوجوانان و جوانان محصل گزارش شده است. بی‏اشتهائی عصبی در چندین دهه گذشته، بیشتر از دوره‏های قبلی و در دختران پیش از مرحله بلوغ و پسرها گزارش شده است. اواسط نوجوانی بی‏اشتهائی عصبی بیش از سایر دوره‏ها گزارش می‏شود اما ۵ درصد بیماران بی‏اشتها در اوائل دهه سوم عمر به آن مبتلا می‏گردند. طبق DSM – IV-TR سن معمول شروع بین ۱۴ تا ۱۸ سالگی است. حدس زده می‏شود که بی‏اشتهایی عصبی در ۵/۰ تا ۱ درصد دختران نوجوان روی می‏دهد. شیوع آن ۱۰ تا ۲۰ برابر در دخترها بیشتر از پسرها است (Kaplan & Sadock’s, 2007: 421).

 

درمان: با توجه به نقش عوامل پیچیده طبی و روانشناختی در بی‏اشتهائی روانی، یک طرح درمانی جامع، شامل بستری کردن در بیمارستان در صورت نیاز و رواندرمانی فردی و خانوادگی توصیه میشود. روش‌های رفتاری، بین فردی و شناختی و در بعضی موارد دارو باید در مدّ نظر قرار گیرند (رضاعی، ۱۳۹۱: ۳۴۰).

 

- بستری کردن در بیمارستان

کاپلان و سادوک (۲۰۰۷) هدف اولیه درمان در بی‏اشتهائی روانی را بازگرداندن وضعیت تغذیه‏ای بیمار به حالت طبیعی عنوان می‏کنند، چون عوارض تحلیل‏رفتگی، کم‏آبی بدن و عدم تعادل الکترولیتی ممکن است به اختلال جدی در تندرستی، و در مواردی، مرگ منجر شود.

 

- روان‏درمانی

- درمان شناختی ـ رفتاری

اصول درمان شناختی رفتاری را هم در زمینه های بستری و هم سرپائی می‏توان مورد استفاده قرار داد. رفتاردرمانی برای بالا بردن وزن موثر شناخته شده است (پورافکاری، ۱۳۹۱: ۳۹۶).

 

 

 

- روان‏درمانی پویشی

- رواندرمانی بیانی ـ حمایتی پویشی گاهی برای درمان بیماران مبتلا به بی‏اشتهائی روانی مورد استفاده قرار می‏گیرد (پورافکاری، ۱۳۹۱: ۳۹۶).

 

- خانواده‏درمانی

رضاعی (۱۳۹۱) تحلیل خانوداگی را در مورد تمام بیماران مبتلا به بی‏اشتهائی روانی که با خانواده زندگی می‏کنند، به عنوان اساس قضاوت بالینی برای انتخاب نوع خانواده‏درمانی یا مشاوره می‏داند. در بعضی موارد خانواده‏درمانی امکان‏پذیر نیست؛ معهذا، در چنین مواردی ضمن رواندرمانی فردی می‏توان به مسائل روابط خانوادگی پرداخت. گاهی جلسات مشاوره کوتاه مدت با اعضاء بلافصل خانواده کل خانواده‏درمانی است که مورد نیاز است.

-دارو‏درمانی

پراشتهائی روانی و اختلال خوردنNOS

پراشتهائی روانی (bulimia nervosa) از بسیاری لحاظ، نشان دهنده اقدام شکست خورده در بی‏اشتهائی روانی است، و در هدف لاغر شدن با آن مشترک است، اما در فردی روی می‏دهد که کمتر قادر است گرسنگی کشیدن را درحد بیماران کلاسیک بی‏اشتهائی روانی تحمل کند. دوره های پرخوری در این بیماران ایجاد هراس می‏کند چون احساس می‏کنند که کنترل خود را در خوردن از دست داده ‏اند. پرخوری‏های ناخواسته به اقدام‏های بعدی برای اجتناب از افزایش وزن ترساننده به انواعی از رفتارهای جبرانی، مثل پاکسازی روده یا ورزش مفرط منجر می‏گردد ( DSM-IV-TR، ۲۰۰۰: ۸۷۰).

 

همه‏گیری شناسی

پر اشتهائی روانی شایع‏تر از بی‏اشتهائی روانی است. تخمین‏های شیوع پر اشتهائی روانی بین ۱ تا ۳ درصد در زن‏های جوان است. مثل بی‏اشتهائی روانی، پر اشتهائی روانی، در زن‏های بسیار شایع‏تر از مردها است. امّا شروع آن در دوره نوجوانی دیرتر از شروع بی‏اشتهائی روانی یا در اوان جوانی است.

مطابق DSM – IV- TR (2000) میزان وقوع اختلال در مردها ده بار کمتر از زن‏هاست. شروع اختلال در جوانی هم روی می‏دهد. ( پورافکاری، ۱۳۹۱: ۳۹۸)

 

درمان

اکثر بیمارانی که به پراشتهایی بدون عارضه مبتلا هستند نیاز به بستری شدن ندارند. بطور کلی مبتلایان به پراشتهائی روانی مثل مبتلایان به بی اشتهائی روانی در مورد عائم خود رازپوش نیستند؛ لذا درمان سرپائی غالباً چندان دشوار نیست (Kaplan & Sadock’s, 2007: 346).

 

 

[۱] - anorexia nervosa

فهرست مطالب

عنوان                                                شماره صفحه

چکیده ۱

فصل اول: کلیات تحقیق

۱-۱- مقدمه ۳

۱-۲- بیان مسئله ۴

۱-۳- ضرورت و اهمیت پژوهش ۷

۱-۴- اهداف تحقیق ۱۰

۱-۴-۱ هدف کلی ۱۰

۱-۴-۲ اهداف جزیی ۱۰

۱-۵- فرضیه‏های تحقیق ۱۱

فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

۲-۱- مقدمه ۱۳

۲-۱-۱ تعاریف ۱۴

۲-۲- مبانی نظری ۱۶

۲-۲-۱ ماکس وبر ۱۶

۲-۲-۲ آنتونی گیدنز ۱۷

۲-۲-۳ پیر بوردیو ۲۱

۲-۲-۳-۱ مفهوم منش ۲۲

۲-۲-۳-۲ مفهوم میدان ۲۶

۲-۲-۳-۳ مفهوم عمل ۳۰

۲-۲-۳-۴ مفهوم نماد ۳۱

۲-۲-۳-۵ مفهوم طبقه ۳۱

۲-۲-۳-۶ مفهوم مصرف ۳۵

۲-۲-۴ کاکرام ۳۹

۲-۲-۵ آدلر ۴۰

۲-۲-۵-۱ مفاهیم اساسی نظریه آدلر ۴۱

۲-۲-۵-۲ انواع سبک زندگی از دیدگاه آدلر ۴۲

۲-۲-۶ تورستین وبلن ۴۴

۲-۳- شاخص های جوانی و سبک زندگی ۴۶

۲-۳-۱ امتداد یافتن دوره جوانی ۴۷

۲-۳-۲ فردی شدن ۴۷

۲-۳-۳ عدم اطمینان و خطر ۴۸

۲-۳-۴ ریسک پذیری ۴۸

۲-۳-۵ نگرش متفاوت جوانان به کار و فراغت ۴۹

۲-۳-۶ برقراری ارتباط به شیوه متفاوت ۵۰

۲-۳-۷ مصرف گرایی و مصلحت طلبی ۵۰

۲-۴- اینترنت ۵۱

۲-۴-۱ استفاده جوانان از اینترنت در ایران ۵۳

۲-۴-۲ ویژگی های اینترنت ۵۵

۲-۴-۳ انواع کاربردهای رسانه های مجازی ۵۵

۲-۴-۴ آمار استفاده از اینترنت در جهان ۵۷

۲-۴-۵ تأثیرات مثبت اینترنت بر سبک زندگی ۵۸

۲-۴-۵-۱ کوچک شدن جهان و رشد فرهنگی ۵۸

۲-۴-۵-۲ خدمات آموزشی و پژوهشی ۵۹

۲-۴-۵-۳ ارائه خدمات به «شهروند الکترونیک» ۵۹

۲-۴-۵-۴ توسعه اقتصادی و تجارت الکترونیک. ۶۰

۲-۴-۵-۵ ایجاد خلاقیت و اخلاق کاری سازنده ۶۰

۲-۴-۵-۶ تعامل و همزیستی جهانی؛ شکل‌گیری هویت پویا ۶۱

۲-۴-۵-۷ کثرت‌گرایی فرهنگی ۶۲

۲-۴-۵-۸ جهانی شدن و حقوق شهروندی ۶۲

۲-۴-۶ تأثیرات منفی اینترنت بر سبک زندگی ۶۳

۲-۴-۶-۱ بعد اجتماعی ۶۳

۲-۴-۶-۲ تبدیل اینترنت به ارزش ۶۳

۲-۴-۶-۳ قبض و بسط باورها ۶۴

۲-۴-۶-۴ اثرات روانی ۶۴

۲-۴-۷ تأثیرات مثبت و منفی فیس بوک بر سبک زندگی ۶۵

۲-۴-۷-۱ انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی ۶۵

۲-۴-۷-۲ امکان عبور از مرزهای جغرافیایی و آشنایی با افراد، جوامع و فرهنگ های مختلف ۶۵

۲-۴-۷-۳ شکل گیری و تقویت خرد جمعی ۶۵

۲-۴-۷-۴ ارتباط مجازی مستمر با دوستان و آشنایان ۶۶

۲-۴-۷-۵ تبلیغ و توسعه ارزش های انسانی و اخلاقی در عرصه جهانی ۶۶

۲-۴-۷-۶ افزایش سرعت در فرایند آموزش و ایجاد ارتباط شبانه روزی بین استاد و شاگرد ۶۶

۲-۴-۷-۷ فیس بوک و اختلالات روانشناختی ۶۶

۲-۴-۷-۸ فیس بوک و اعتیاد ۶۷

۲-۵- پیشینه پژوهش ۶۷

۲-۵-۱ تحقیقات داخلی ۶۷

۲-۵-۲ تحقیقات خارجی ۷۵

۲-۶- چارچوب نظری تحقیق حاضر ۷۹

۲-۶-۱ گرایش و رفتارهای زیست محیطی ۸۲

۲-۶-۲ مصرف کالاهای فرهنگی ۸۲

۲-۶-۳ باورها و رفتارهای دینی ۸۳

۲-۶-۴ گرایش و رفتارهای بهداشتی ۸۳

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

۳-۱- مقدمه ۸۶

۳-۲- روش تحقیق ۸۶

۳-۳- ابزار گردآوری داده ها ۸۷

۳-۴- اعتبار ۸۷

۳-۵- پایایی ۸۸

۳-۶- تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم ۸۹

۳-۶-۱ متغیر وابسته ۸۹

۳-۶-۲ متغیر مستقل ۹۱

۳-۷- جامعه آماری ۹۳

۳-۸- تعیین حجم نمونه ۹۳

۳-۹- روش نمونه گیری ۹۴

۳-۱۰- استخراج و پردازش داده ها ۹۵

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

۴-۱- مقدمه ۹۷

۴-۱-۱ توصیف متغیرهای جمعیتی ۹۷

۴-۱-۱-۱ بررسی توزیع فراوانی افراد مورد بررسی براساس سن ۹۷

۴-۱-۱-۲ بررسی توزیع فراوانی افراد مورد بررسی براساس جنسیت ۹۸

۴-۱-۱-۳ بررسی توزیع فراوانی افراد مورد بررسی براساس وضعیت تاهل ۹۹

۴-۱-۱-۴ بررسی توزیع افراد مورد بررسی براساس مقطع تحصیلی ۱۰۰

۴-۱-۱-۵ بررسی توزیع افراد مورد بررسی براساسدرآمد خانوار ۱۰۱

۴-۱-۱-۶ بررسی توزیع افراد مورد بررسی براساس ۱۰۲

۴-۱-۱-۷ بررسی توزیع افراد مورد بررسی براساس طبقه اجتماعی ۱۰۳

۴-۱-۲ توصیف  متغیر وابسته و ابعاد آن ۱۰۴

۴-۱-۲-۱ توصیف بعد مصرف کالاهای فرهنگی ۱۰۴

۴-۱-۲-۲ توصیف بعد گرایش و رفتارهای بهداشتی ۱۰۵

۴-۱-۲-۳ توصیف بعد باورها و رفتارهای دینی ۱۰۶

۴-۱-۳ توصیف بعدهای مستقل تحقیق ۱۰۸

۴-۱-۳-۱ توصیف متغیر میزان دسترسی به اینترنت ۱۰۸

۴-۱-۳-۲ توصیف متغیر میزان استفاده از خدمات اینترنت ۱۰۹

۴-۱-۳-۳ توصیف متغیر فعالیت در فیسبوک ۱۱۰

۴-۲- آزمون فرضیات ۱۱۱

۴-۲-۱ بررسی رابطه بین متغیر های پیشینه ای و سبک زندگی و ابعاد آن ۱۱۱

۴-۲-۱-۱ فرضیه اول ۱۱۲

۴-۲-۱-۲ فرضیه دوم ۱۱۳

۴-۲-۲ بررسی رابطه متغیرهای مستقل با سبک زندگی و ابعاد آن ۱۱۶

۴-۲-۲-۱ فرضیه چهارم ۱۱۷

۴-۲-۲-۲ فرضیه پنجم ۱۱۸

۴-۲-۲-۳ فرضیه ششم ۱۱۸

۴-۲-۲-۴ فرضیه هفتم ۱۱۹

۴-۲-۲-۵ فرضیه هشتم ۱۱۹

۴-۲-۲-۶ فرضیه نهم ۱۲۰

۴-۳- بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر مولفه های سبک زندگی ۱۲۰

۴-۳-۱ بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر مصرف کالاهای فرهنگی ۱۲۰

۴-۳-۲ بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر گرایش و رفتارهای زیست محیطی ۱۲۱

۴-۳-۳ بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر گرایش و رفتارهای بهداشتی ۱۲۲

۴-۳-۴ بررسی میزان تاثیر همزمان متغیرهای مستقل بر باورها و رفتارهای دینی ۱۲۲

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

۵-۱- مقدمه ۱۲۴

۵-۲- نتایج مربوط به متغیرهای پیشینه ای ۱۲۴

۵-۳- یافته های مربوط به بررسی رابطه میان متغیرهای پیشینه ای و سبک زندگی و ابعاد آن ۱۲۵

۵-۴- بررسی رابطه متغیرهای مستقل با سبک زندگی و ابعاد آن ۱۲۸

۵-۵- بحث و تفسیر یافته های پژوهش ۱۲۹

۵-۶- پیشنهادات ۱۳۴

منابع و مآخذ ۱۳۶

فهرست منابع فارسی ۱۳۶

فهرست منابع انگلیسی ۱۴۲

پیوست ۱۴۴

چکیده انگلیسی ۱۵۸

 

 

 

 

 

 

 

 

۲-۱- مقدمه

در ادبیات جامعه ­شناسی، از مفهوم «سبک زندگی» دو برداشت و دو گونه مفهوم­سازی متفاوت به عمل آمده است. در فرمول­بندی نخست- که سابقه­ی آن به دهه­ ۱۹۲۰ باز­می­گردد- سبک زندگی، معرف ثروت و موقعیت اجتماعی افراد و غالباً به عنوان شاخصی برای تعیین طبقه­ی اجتماعی به کار رفته است. در         فرمول­بندی دوم، سبک زندگی نه راهی برای تعیین طبقه اجتماعی، بلکه شکل اجتماعی نوینی دانسته       می­ شود که تنها در متن تغییرات فرهنگی مدرنیته و رشد فرهنگ مصرف­گرایی معنا می­یابد؛. در این معنا سبک زندگی راهی است برای تعریف ارزش­ها و نگرش­ها و رفتارهای افراد که اهمیت آن برای تحلیل­های اجتماعی روز به روز افزایش می­یابد. اهمیت و رواج فزاینده­ی سبک زندگی در علوم اجتماعی، ظاهراً ناشی از این واقعیت است که سنخ­شناسی­های موجود نمی­توانند تنوع و گوناگونی دنیای اجتماعی را توضیح دهند (گیدنز[۱] ۱۹۹۴، ۱۴۱).

مفهوم «طبقه» که برای مدتی طولانی اصل طلایی تبیین بود، به تدریج سودمندی و کارآیی خود را از دست داده به گونه­ای که یافتن روابط قطعی و مطمئن میان تحصیلات، مشاغل، درآمد و نگرش­های افراد روز به روز دشوارتر می­ شود. برخی از نخبگان قدرت، فاقد مالکیت و یقه­آبی­ها مرفه­تر از یقه سفیدان هستند. دیگر نمی­توان خطوط تحرک اجتماعی و مقصد نهایی طبقاتی افراد را از خاستگاه طبقاتی آن­ها پیش ­بینی کرد. منزلت شغلی، گاهی اختلاف زیادی با تحصیلات، درآمد و قدرت نشان می­دهد.

در یک کلام، دیگر نمی­توان به کمک مفهوم طبقه، تصویری از جهان ترسیم کرد. در چنین وضعیتی، مفهوم سبک زندگی انعطاف­پذیر­تر است زیرا بر خلاف مفهوم طبقه، محتوا و منطق یا منشأ سبک­های زندگی را از پیش تعیین نمی­کند. سبک زندگی فقط حاکی از این است که برخی از پیشینه­ها، فعالیت­ها، درآمدها و نگرش­ها با یکدیگر سازگارند و تحلیل­گر اجتماعی می ­تواند طرحی از آن­ها ترسیم کند. با توجه به این چرخش در جامعه ­شناسی امروز می­توان نتیجه گرفت که مفهوم سبک زندگی بدیل یا جایگزینی برای مفهوم طبقه شده است. بررسی ماهیت و کارکرد منطقی این دو مفهوم می ­تواند مسایل و مضامین مندرج در این چرخش و جایگزینی را روشن­تر سازد(اباذری و چاوشیان ۱۳۸۱، ۱۷).

در دهه­ اخیر بدون سبک زندگی، یعنی بدون چهارچوب­های مشخصی که شباهت­ها و تفاوت­ها را آشکار می­سازد، افراد یک جامعه امکان برقراری ارتباطی معنادار و پایدار میان خود نخواهد داشت. نمایش مدرن اشیاء، نمایش سلسله اشیایی است که یکدیگر را تکمیل می­ کنند و حق انتخاب را نشان می­ دهند و جامعه­ای مملو از نمایش و جلوه، که در آن مصرف ­کننده احساس می­ کند که هر چه می­خواهد را می­یابد به وجود آمده است. کلیدی­ترین ویژگی این جامعه را باید در اجتناب­پذیری افزایش درجه انتخاب در ساخت و عرضه کالا به حساب آورد. تمرکز بر مصرف ­کننده به عنوان یک موجود اجتماعی است که با مصرف کالا در فرایند تعامل اجتماعی قرار می­گیرد. در چنین مسیری، جامعه طبقاتی به جامعه­ توده­ای تبدیل می­ شود؛ جامعه­ای که در آن خود، به خود کالایی[۲] تبدیل شده، فرد با کالاها همنوا و منطبق می­ شود. نظریه­ های اجتماعی در رویکردهای اخیر، بیشتر به روش­هایی توجه دارد که از رهگذر آن­ها زبان مخصوص صور و سبک­های منزلت به تصویب می­رسد، زیرا در حال حاضر به تبعیت از ماکس وبر، تمایزی سنتی بین طبقه و منزلت وجود دارد که بیانگر توجه به تفاوت­های اجتماعی ناشی از روش­های مصرف به جای روش­های تولید است(کرایب[۳] ۱۳۸۲، ۲۲۶).

 

۲-۱-۱ تعاریف

سبک زندگی اصطلاحی است که در فرهنگ سنتی چندان کاربردی ندارد چون ملازم با نوعی انتخاب از میان تعداد کثیری از امکان­های موجود است، سخن گفتن از کثرت انتخاب نباید به این پندار بینجامد که در همه­ی انتخاب­ها به روی همه افراد باز است. یا آن که همه مردم تصمیم­های مربوط به انتخاب­های خویش را با آگاهی کامل از کلیه امکانات موجود بر می­گزینند. چه در عرصه کار چه در عرصه مصرف، برای همه­ی گروه­هایی که از قید فعالیت­های سنتی آزاد شده ­اند، انتخاب­های گوناگونی در زمینه سبک زندگی وجود دارد.

از نظر بوردیو[۴] سبک زندگی شامل اعمال طبقه‌بندی‌شده و طبقه‌بندی‌کننده‌ی فرد در عرصه‌هایی چون تقسیم ساعات شبانه‌روز، نوع تفریحات و ورزش، شیوه‌های معاشرت، اثاثیه و خانه، آداب سخن‌ گفتن و راه‌ رفتن است. در واقع عینیت‌یافته و تجسم‌یافته‌ی ترجیحات افراد است. سبک‌های زندگی، شیوه‌های مصرف عاملان اجتماعی‌ای است که دارای رتبه‌بندی‌های مختلفی از جهت شأن و مشروعیت اجتماعی‌اند. این شیوه‌های مصرفی بازتاب نظام اجتماعی سلسله‌مراتبی است؛ اما چنان‌ که بوردیو در کتاب تمایز  بر حسب منطق دیالکتیکی نشان می‌دهد، مصرف صرفاً راهی برای نشان دادن تمایزات نیست، بلکه خود راهی برای ایجاد تمایزات نیز هست (باکاک[۵] ۱۳۸۱، ۹۶).

از آنجائیکه هر کنشگری برای پاسخ به نیازها و بیان خود، به کمک امکانات، راه و روش های موجود، از اشیا» به شیوه خاصی استفاده می کند، انواع، طرز رفتار، ترجیحات و جهت گیری های خاصی را در زندگی دارد، بنابراین سبک او با شخصیتش ارتباط می یابد. در تعریف مفهومی سبک زندگی، گیدنز معتقد است: «سبک زندگی را می توان مجموعه ای کم و بیش جامع از عملکردها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار         می گیرد. این عملکردها نه فقط نیازهای جاری او را برآورده می سازد بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خویش بر می گزیند، در برابر دیگران مجسم می سازد. سبک زندگی مجموعه ای نسبتا منسجم از همه رفتارها و فعالیت های یک فرد معین در جریان زندگی روزمره است. در تعریف سبک زندگی بر مبنای «الگوی مصرف»، اعم از اشیا و رفتار، شاخص شیوه های متفاوت زندگی افراد و گروه ها مورد نظر است(گیدنز ۱۳۷۸، ۱۲۰).

زیمل[۶] متمایز ساختن خود از دیگران – به واسطه مد –  را محرک مصرف می داند وی کارکرد دو گانه ای برای مد قایل است در یک وجه، اعلام تمایل فرد برای متمایز شدن از دیگران و بیان هویت فردی و خواست فردیت است، اما وجه دیگر آن که جنبه طبقاتی دارد، سبب همبستگی گروهی و تقویت انسجام اجتماعی طبقاتی است.

وبلن در تعریف سبک زندگی و مصرف، انگیزش های اجتماعی برای رفتار رقابت آمیز و چشم و هم‌چشمی را پایه و اساس تبیین پدیده مصرف مدرن قرار می دهد و با طرح مفهوم طبقه تن آسا، مفهوم تمایز طبقاتی که در مصرف تجلی پیدا کرده است را مطرح می کند و قدرت مالی و ثروت را مبنای افتخار، منزلت و جایگاه اجتماعی می داند. البته وی نقش ذخیره کردن ثروت در کسب افتخار را ضعیف تر از نمایش دادن آن می داند و معتقد است که برای به دست آوردن و حفظ اعتبار، فقط داشتن ثروت یا قدرت کافی نیست بلکه ثروت وقدرت باید نشان داده شود، زیرا اعتبار فقط با آشکار کردن آن‌ ها به دست می آید. به نظر او افراد ثروتمند در جوامع کوچک از طریق فراغت خود نمایانه و در جوامع بزرگ و شهری از طریق مصرف خود نمایانه و نمایشی، ثروت خود را به نمایش می گذارند. وی به اصل و قانون ضایع کردن تظاهری در جریان مصرف نمایشی اشاره می کند که منظور مسابقه و رقابت برسر هر چه بیشتر پول خرج کردن است. وی پدیده مد را مختص به طبقه بالایی می داند که می خواهند نشان دهند که برای کسب درآمد مجبور به کار کردن نیستند. او یکی از بهترین زمینه های مصرف نمایشی و ضایع کردن تظاهری را مصرف لباس        می داند (مجدی و همکاران ۱۳۸۹، ۱۳۴).

به طور کلی سبک زندگی را می­توان اینگونه تعریف کرد:

سبک زندگی بخشی از زندگی است که عملاً تحقق می­یابد و دربردارنده طیف کامل فعالیت­هایی است که افراد در زندگی روزمره انجام می­ دهند. بنابراین طیف فعالیت­های مختلف افراد در هر عرصه از زندگی         می ­تواند سازنده سبک زندگی آن­ها در آن عرصه باشد(رضوی­زاده ۱۳۸۶، ۱۶۷).

با توجه به تعاریفی که آمد نشان می دهد که این تعاریف :

• انتخابی است؛
• گزینش مبتنی بر سلیقه و علایق است؛
• خاص به منابع و امکانات در دسترس است و به موقعیت اجتماعی فرد مشروط است.
• از رهگذر انتخاب سبک زندگی می توان وجوه تشابه و تفاوت افراد را تعیین نمود، به عبارت دیگر سبک زندگی متمایز کننده افراد و گروه هاست.

 

[۱] Giddens

[۲] Commodity Self

[۳] Craib

[۴] Bourdieu

[۵] Bocock

[۶] Simmel

مفهوم مصرف

موضع کلی بوردیو در قبال مقوله مصرف با این عبارت از کتاب تمایز که «اقتصاد جدید طالب دنیای اجتماعی ای است که در آن مردم به همان اندازه که براساس ظرفیت شان در تولید ارزیابی می شوند، بر حسب ظرفیت شان در مصرف نیز ارزیابی خواهند شد» و «اقتصاد نوین اخلاق زاهدانه تولید و انباشت را  به نفع اخلاق لذت جویانه مصرف نفی می کند».

بوردیو همچنین تحلیل و بلن و زیمل را پیچیده تر ساخت و آن را چند گام جلو برد. وی تحلیل انگیزه های مصرف را به چندی فراتر از اقدام آگاهانه برای هم چشمی (وبلن) و تمایز  (زیمل) کشانید. و علاقه ای نداشت که نشان دهد گروه های اجتماعی مختلف، به شیوه های گوناگون مصرف می کنند؛ بلکه می خواهد معلوم کند که گروه های فرادست و فرودست طبقات متوسط درگیر مبارزه ای بی پایان اما ملایم برای تثبیت هویت، ارزش و موقعیت اجتماعی خود هستند. مصرف و خصوصاً مصرف فرهنگی ابزاری برای تولید فرهنگی، مشروعیت سازی و مبارزه در فضای اجتماعی است. مصرف چیزی بیش از برآوردن خواسته های زیستی است. ارزش ها، نشانه ها، نمادها فعالانه درگیر تولید و باز تولید ساختارهای اجتماعی هستند. طبقات مسلط این قابلیت را دارند که شیوه زیستن خود را به عنوان تعریف فرهیختگی مشروعیت  بخشند.

بوردیو، نشان داد که علاوه بر محدودیت های مالی و منابع اقتصادی، ساختار دیگری وجود دارد که مصرف(خصوصاً مصرف فرهنگی) را محدود می کند. نظام قریحه های برآمده از منش های طبقاتی نیز بر تعیین نوع و میزان مصرف مؤثرترند. مفهوم منش به لحاظ نظری بیش از مفهوم بخت زندگی وبر، قدرت تبیین کنندگی دارد. منش قادر است محدودیت های ادارکی ناشی از ترکیب انواع سرمایه در نزد هر کنشگر را نیز تبیین کند. بوردیو با نشان دادن این که سبک های زندگی محصول منش ها و خود منش ها نیز تابعی از انوع تجربه ها و از جمله تجربه آموزش رسمی هستند، و بیان این نکته که الگوهای مصرف اصلی ترین بروز سبک های زندگی اند، ارتباط میان آموزش رسمی در ساختار سرمایه داری و بازتولید آن را تحلیل کرد. آموزش رسمی است که گرایشاتی پایدار برای ایجاد الگوهای مصرف خاص پدید می آورد. زیرا مصرف کننده شدن نیازمند به وجود آوردن ناخودآگاه و ذخیره ای مناسبی از نمادهای فرهنگی است و صرفاً فرایندی زیست شناختی نیست. عمده ترین میراث اندیشه بوردیو برای جامعه شناسی مصرف و تحلیل سبک های زندگی، تحلیل ترکیب انواع سرمایه برای تبیین الگوهای مصرف و مبنای طبقاتی قرایح و مصرف فرهنگی است. از سوی دیگر، تأکید بوردیو بر الگومند بودن اعمال مصرف که نتیجه الزامات منش است، الهام بخش تکنیک های پژوهش درباره الگوهای سبک زندگی نیز بوده است (فاضلی ۱۳۸۲، ۴۳-۴۶).

در نظریه بوردیو سبک زندگی که شامل اعمال طبقه بندی شده و طبقه بندی کننده فرد در عرصه هایی چون تقسیم ساعات شبانه روز، نوع تفریحات و ورزش، شیوه های معاشرت، اثاثیه و خانه، آداب سخن گفتن و راه رفتن است، در واقع عینیت یافته و تجسم یافته ترجیحات افراد است. از یک سو، سبک های زندگی شیوه های مصرف عاملان اجتماعی ای است که دارای رتبه بندی های مختلفی از جهت شأن و مشروعیت اجتماعی اند. این شیوه های مصرفی بازتاب نظام اجتماعی سلسله مراتبی است؛ اما چنانچه بوردیو در کتاب تمایز بر حسب منطق دیالکتیکی نشان می دهد، مصرف صرفاً راهی برای نشان دادن تمایزات نیست، بلکه خود راهی برای ایجاد تمایزات نیز است (باکاک ۱۳۸۱، ۹۶).

سبک زندگی متأثر از ذائقه، و ذائقه پیامد منش و منش نیز محصول جایگاه فرد در ساختارهای عینی اجتماعی است. جایگاه فرد در ساختار اجتماعی که مشخص کننده میزان بهره مندی وی از انواع سرمایه است، منش وی را شکل می دهد و منش نیز مولد دو نوع نظام است. سبک زندگی و فرآیندهای مصرفی به منزله تجلی آن، هم نظامی از اعمال طبقه بندی شده است و هم نظامی از اعمال طبقه بندی کننده. ازاین رو است که فرآیندهای مصرفی خود به منزله متغیری مستقل در ایجاد سلسله مراتب اجتماعی مطرح اند. نکته مهمتر آنکه رابطه منش و ساختار اجتماعی یک سویه نیست، بلکه بوردیو از رابطه دیالکتیکی شرایط و منش سخن می گوید که سبب تغییر در توزیع سرمایه و توازن رابطه قدرت در جامعه می شود و سیستمی از تفاوت های ادراک شده و دارایی های متمایز ایجاد می کند که در واقع همان توزیع سرمایه نمادین و سرمایه مشروعی است که حقیقت عینی را تحریف می کند.

سرمایه نمادین محصول شناخته شدن و به رسمیت شناخته شدن توسط دیگران است و لذا نیازمند آن است که مقوله های فهم و ادراک دیگران این اعمال و رویه های مصرفی را به عنوان برتر شناسایی کنند. دسته بندی های سبک زندگی که از طریق کاربست الگوهای بوردیویی به دست می آید؛ صرفاً توصیف مجموعه ای از واقعیات نیست، بلکه از آن جهت که اجازه پیش بینی سایر اوصاف و خصایل را می دهد، نقش تبیین گر دارد و می تواند قدرت پیش بینی برخوردها، دوستی و امیال را به دست دهد. تحلیل بوردیویی در دو جنبه دارای جنبه تبیینی است. جنبه آشکارتر رابطه جایگاه اجتماعی، منش و سبک زندگی است و جنبه دوم طبقه بندی های سبک زندگی است که به سبب قدرت پیش بینی ای که دارد جنبه تبیینی دارد. تبیین بوردیو از سبک زندگی مناسب ترین تحلیل برای تحلیل سبک زندگی است. بوردیو جدا از میراث مارکسیستی اش در پرداختن به فرهنگ به مثابه عاملی مستقل و همچنین توجه به مصرف به عاملی برای تمایزگذاری متأثر از وبر است. از این رو می توان از مفاهیم وی در سنت وبری نیز بهره گرفت. نکته قوت دیگر نظریه بوردیو رابطه دیالکتیکی است که در نظریه وی میان عاملیت وساختار برقرار است. این رابطه دیالکتیکی در تحلیل سبک زندگی اهمیت ویژه ای دارد. ساختار نظری منسجم و غنای نظریه بوردیو سبب شده است تا بسیاری از اصحاب مطالعات فرهنگی در تحلیل مصرف و سبک زندگی از این رویکرد نظری استفاده کنند (هال[۱] و همکاران ۱۳۸۸، ۱۳۴).

بوردیو از جمله جامعه­شناسانی است که به غنای مفهوم سبک زندگی افزوده است. در نظریه­ بوردیو سبک زندگی که شامل اعمال طبقه ­بندی شده و طبقه ­بندی کننده­ فرد در عرصه­ هایی چون تقسیم ساعات              شبانه­روز، نوع تفریحات و ورزش، شیوه ­های معاشرت، اثاثیه و خانه، آداب سخن گفتن و راه رفتن است، در واقع عینیت یافته و تجسم یافته ترجیحات افراد است. از یک سو، سبک­های زندگی شیوه ­های مصرف عاملان اجتماعی­ای است که دارای رتبه ­بندی­های مختلفی از جهت شأن و مشروعیت اجتماعی­اند. این شیوه ­های مصرفی بازتاب نظام اجتماعی سلسله مراتبی است؛ اما چنانچه بوردیو در کتاب تمایز بر حسب منطق دیالکتیکی نشان می­دهد، مصرف صرفاً راهی برای نشان دادن تمایزات نیست، بلکه خود راهی برای ایجاد تمایزات نیز هست. «بنابراین سبک زندگی محصول نظام­مند منش است که از خلال رابطه­ دو  جانبه­ی خود با رویه­های منش درک می­ شود و تبدیل به نظام نشانه­هایی می­گردد که به گونه­ای جامعه­ای مورد ارزیابی قرار گیرد (مثلاً به عنوان قابل احترام، ننگ­آور و ….)».

بوردیو معتقد است که مصرف به منزله­ی نظامی از نشانه­ها و نمادها مطرح است که کارکرد­هایی چون تمایز­گذاری اجتماعی دارد (صمدی ۱۳۸۲، ۱۴۵).

بوردیو شیوه­ هایی را تحلیل کرد که گروه­های هم­رده و هم­طبقه خود را به وسیله­ی آن، از الگوهای مصرفی گروه دیگر متمایز می­ کنند. بوردیو نشان می­دهد که چگونه گروه­های خاص، بویژه طبقات اجتماعی- اقتصادی، از میان انواع کالاهای مصرفی، روش­های لباس پوشیدن، غذا خوردن، آرایش کردن، مبلمان و تزیین داخلی منزل و …. انتخاب­هایی را انجام می­ دهند تا روش زندگی مجزای خود را مشخص و خود را از دیگران متمایز کنند. بوردیو شیوه­ هایی را تحلیل کرد که گروه­های مختلف خود را به وسیله آن از الگوهای مصرفی که شیوه زندگی یک گروه را مشخص می­سازد متمایز می­ کنند. پیر بوردیو عقیده دارد که همیشه کشمکشی برای کسب قدرت و منزلت نه تنها در بین بلکه درون طبقات گوناگون جامعه وجود دارد. این کشمکش­ها در فضای اجتماعی رخ می­دهد جایی که روابط بین طبقات مطابق با میزان دسترسی به اشکال متفاوت سرمایه (سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) ساخته شده ­اند.

بوردیو به مبارزه و کشمکش برای قدرت اشاره می­ کند، کشمکشی که تنها به قدرت اقتصادی مربوط        نمی­ شود بلکه سلطه فرهنگی را نیز در­بر­می­گیرد. مبارزه و کشمکش برای سلطه، بین طبقات و خرده طبقات به تداوم تغییرات سبک زندگی منجر می­ شود. نبرد نمادین در زمینه ­های متفاوت ترجیحات فرهنگی است؛ بنابراین فضای اجتماعی سبک­های زندگی مطابق با احکام و دستورات قدرت ساخته شده است. در نتیجه، طبقات و خرده طبقات قدرتمند­تر سبک زندگی را برجسته و مسلط می­ کنند (رضوی­زاده ۱۳۸۶، ۵۶).

بوردیو نیز همانند گیدنز نظرش بر این است که با این که افراد سبک­های زندگی خود را خود انتخاب      می­ کنند، اما در اجرای این سبک­ها آزادی کامل ندارند. آن­ها در راستای اصلاح چنین گزینه­ های می­باشند ولی بوردیو طوری روند کنترل را انتخاب کرده که گزینه­ های یک عامل در کل ملازم با عادت افراد باشد. سبک زندگی تحت نفوذ قوی ساختار (فرصت زندگی) بر روی عادت­واره است که انتخاب­های سبک زندگی از آن مشتق می­شوند. انتخاب و مشارکت در یک سبک زندگی ویژه، تحت تأثیر فرصت­های زندگی است. بنابراین کار بوردیو نشان می­دهد که انتخاب­های سبک زندگی نه تنها محدود می­شوند بلکه حتی به وسیله فرصت­های زندگی نیز شکل می­گیرند.

بوردیو معتقد است که مصرف از اصلی ترین عناصر دنیای اجتماعی مدرن است و به عنوان متغیری مستقل و نه وابسته به عوامل اقتصادی، تحلیل می کند. بوردیو معتقد است که گروه های فرادست و فرودست طبقات متوسط درگیر مبارزه ای بی پایان اما ملایم برای تثبیت هویت، ارزش و موقعیت اجتماعی خود هستند. مصرف و خصوصاً مصرف فرهنگی ابزاری برای تولید فرهنگی، مشروعیت سازی و مبارزه در فضای اجتماعی است. مصرف چیزی بیش از برآوردن خواسته های زیستی است. ارزش ها، نشانه ها و نمادها فعالانه درگیر تولید و بازتولید ساختارهای اجتماعی هستند. طبقات مسلط این قابلیت را دارند که شیوه زیستن خود را به عنوان تعریف فرهیختگی مشروعیت بخشند. بوردیو ذیل عنوان خشونت نمادین نشان داد که در جریان فرایند مصرف، اعضای طبقات مسلط، بقیه را از حلقه خود می رانند و ضمن آنکه توزیع نابرابر ثروت را زیر لوای برتری قریحه های ملهم از استعدادهای شخصی می پوشانند، انحصار طبقاتی ایجاد می کنند و بدین سان سرمایه های فرهنگی خود را به سرمایه اجتماعی و اقتصادی نیز تبدیل می کنند.

عمده ترین میراث اندیشه بوردیو برای جامعه شناسی مصرف و تحلیل سبک های زندگی، تحلیل ترکیب انواع سرمایه برای تبیین الگوهای مصرف، بررسی فرضیه تمایز یافتن طبقات از طریق الگوهای مصرف و مبنای طبقاتی قرایح و مصرف فرهنگی است. از سوی دیگر تأکید بوردیو بر الگو مند بودن اعمال مصرف که نتیجه الزامات منش است، الهام بخش تکنیک های پژوهش درباره الگوهای سبک زندگی نیز بوده است که نمونه ای از آن ها را خود وی در کتاب تمایز به کار گرفته است (فاضلی ۱۳۸۲، ۴۴-۴۶).

[۱] Hall