وبلاگ

روان‏درمانی خانواده و زوج‏درمانی

 

زوگر[۱] (۲۰۰۳) روان‏درمانی خانواده را هر نوع روش روان‏درمان‏بخش تعریف می‏کند که آشکارا بر تغییر تعامل بین اعضا خانواده تمرکز کرده و در پی بهبود کارکرد خانواده به عنوان یک واحد، یا زیر سیستم‏های آن، و یا کارکرد تک‏تک اعضای خانواده می‏باشد. هدف روان‏درمانی خانواده و زوج درمانی هر دو ایجاد تغییر در کارکرد ارتباطی است. در اکثر موارد، معطوف به ایجاد تغییراتی دیگر، معمولاً در کارکرد افرادی خاص از خانواده است. روان درمانی خانواده با هدف ترمیم شکاف بین والدین و فرزندان بالغ آن نمونه از استفاده از روان‏درمانی خانواده متمرکز به اهداف ارتباطی است. روان‏درمانی خانواده معطوف به افزایش مداری خانواده با بیمار اسکیزوفرنیک و کاهش هیجانات ابراز شده خانواده در نمونه‏ای از روان‏درمانی معطوف با اهداف ارتباطی (در این مورد، کارکرد فرد با اسکیزوفرنی) نیز اهداف خانوادگی است. درسال‏های اولیه روان‏درمانی خانواده، تغییر در نظام خانواده برای ایجاد تغییر در فرد کافی شمرده می‏شد. هدف درمان‏های جدیدتر تغییر در افراد همچنین سیستم خانواده، معمولاً معطوف به تکمیل تعامل‏هایی است که بر روابط بین فرد با فنون خاص که رفتار فرد متمرکز است تأکید می‏نماید.

 

۳-۱-۳- رفتا‏درمانی جدلی

 

اینهان ( ۲۰۰۰) این‏گونه بیان می‏کند که، رفتار درمانی جدلی(DBT) نوعی روان‏درمانی است که در اصل برای بیماران خود آزار مزمن که دچار اختلال شخصیت مرزی و رفتار شبه خودکشی[۲] دارند تدوین شد. در سال‏های اخیر، کاربرد آن برای سایر انواع اختلال روانی گسترش یافته است. روش آن التقاطی است و از مفاهیم حمایتی، شناختی، و درمان‏های رفتاری در آن استفاده شده است. رد برخی از اجزاء آن را می توان از دیدگاه درمانی فرانتس الکساندر با عنوان تجربه هیجانی اصلاحی یافت، اجزایی دیگر از ان نیز از برخی مکاتب فلسفی شرقی (مثلZen) گرفته شده است.

بیمار به طور هفتگی ملاقات می‏شود و هدف آن بهبود مهارت‏های بین فردی و کاهش رفتار خود تخریب با بهره گرفتن از فنونی شامل اندرز دادن، استعاره، قصه‏گویی،و رویارویی بین روش‌های دیگر است. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، مخصوصاً در مدارا با احساس‏های دوگانه که از ویژگی‏های این اختلال است کمک می‏شوند.

 

 

 

 

۳-۱-۴- بیوفیدبک

 

بیوفیدبک یا پسخوراند زیستی به ثبت و نمایش تغییرات کوچک در سطوح فیزیولوژیکی بُعد پسخوراند مربوط است. نمایش ممکن است بصری باشد، مثل یک مقیاس بزرگ یا باریکه‏ای از نورها، یا صوتی باشد به بیماران یاد داده می‏شود که با بهره گرفتن از فیدبک به دست آمده از نمایش به عنوان یک راهنما سطوح پارامتر را تغییر دهند. بیوفیدبک بر این عقیده مبتنی است که سلسله اعصاب خودکار را می‏توان از طریق شرط‏سازی عامل تحت کنترل ارادی درآورد. بیوفیدبک را می‏توان به تنهایی یا توأم با آرمیدگی مورد استفاده قرار داد. به عنوان مثال‏، بیماران مبتلا به بی‏اختیاری ادرار بیوفیدبک را به تنهایی برای باز گرداندن کنترل عضلات لگنی مورد استفاده قرار می‏دهند. بیوفیدبک در توان بخشی اختلالات عصبی هم مورد استفاده قرار می‏گرد. مزایای بیوفیدبک ممکن است با آرمیدگی که به بیماران یاد داده می‏شود تقویت شد. (Kaplan & Sadock’s, 2007: 203)

 

[۱] - Zoger

[۲] - parasuicidial

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                                صفحه

فصل اول: کلیات.. ۱

۱-۱- مقدمه: ۲

۱-۲- طرح مسئله و ضرورت تحقیق: ۴

۱-۳- هدف تحقیق: ۵

۱-۴- پیشینه تحقیق و چارچوب نظری: ۵

۱-۵- فرضیه تحقیق و مدل تحقیق: ۶

۱-۶- روش تحقیق: ۷

۱-۷- مراحل تحقیق: ۷

فصل دوم: بیماری روانی. ۸

۲-۱- بهنجاری.. ۱۰

۲-۱-۱- دیدگاه‏های کارکردی در مورد بهنجاری.. ۱۲

۲-۱-۲- نظریات روانکاوی در مورد بهنجاری.. ۱۲

۲-۱-۳- میزان بروز بیماری‌های روانی: ۱۴

۲-۲-۴- مسائل بین فرهنگی. ۱۵

۲-۲- طبقه‏بندی در روان‏پزشکی.. ۱۶

۲-۲-۱- اسکیزوفرنی. ۱۷

۲-۲-۲- سایر اختلالات پسیکوتیک: ۲۳

۲-۲-۳- اختلالات خلقی: ۲۷

۲-۲-۴- اختلالات اضطراب: ۳۲

۲-۲-۵- اختلال استرس پس از سانحه و اختلال استرس حاد. ۳۵

۲-۲-۶- اختلال اضطراب منتشر. ۳۷

۲-۲-۷- اختلالات شبه جسمی. ۳۸

۲-۲-۸- سندرم خستگی مزمن. ۴۰

۲-۳-۹- اختلالات ساختگی: ۴۳

۲-۳-۱۰- اختلالات تجزیه‏ای.. ۴۵

۲-۳-۱۱- اختلالات خوردن. ۵۰

۲-۳-۱۲- خواب طبیعی و اختلالات خواب.. ۵۳

۲-۴- جمع‏بندی.. ۵۴

فصل سوم: روانپزشکی. ۵۷

۳-۱- روش‌های درمانی: ۵۸

۳-۱-۱-روان‏درمانی گروهی، روان‏درمانی فردی و گروهی توأم، و نقش‏گزاری روانی: ۵۸

۳-۱-۲- روان‏درمانی خانواده و زوج‏درمانی. ۶۳

 

 

عنوان                                                                                                                                                صفحه

۳-۱-۳- رفتا‏درمانی جدلی. ۶۴

۳-۱-۴- بیوفیدبک.. ۶۵

۳-۱-۵- رفتاردرمانی. ۶۶

۳-۱-۶- شناخت‏درمانی. ۶۶

۳-۲- فوریت های روانپزشکی در بزرگسالان: ۶۷

۳-۳- طب مکمل و دگر شیوه در روانپزشکی.. ۶۸

۳-۳-۱- طب فشاری و طب سوزنی. ۶۹

۳-۳-۲- عطردرمانی. ۷۰

۳-۳-۳- رنگ درمانی. ۷۰

۳-۳-۴- رقص درمانی. ۷۱

۳-۳-۵- طب محیطی. ۷۲

۳-۳-۶- ورزش.. ۷۲

۳-۳-۷- درمان با نورو ملاتونین. ۷۳

۳-۳-۸- ماساژ ۷۴

۳-۳-۹- ناتوروپاتی. ۷۵

۳-۳-۱۰- اوزون درمانی. ۷۵

۳-۳-۱۱- نیایش… ۷۶

۳-۳-۱۲- صوت‏ درمانی. ۷۷

۳-۳-۱۳- یوگا ۷۷

۳-۳-۱۴- هنر درمانی: ۷۸

۳-۳-۱۵- موسیقی درمانی : ۸۷

۳-۳-۱۶- بازی در فرایند درمان. ۹۶

۳-۴- جمع بندی: ۱۰۳

فصل چهارم: مطالعات معماری فضای درمانی. ۱۱۰

۴-۱- مطالعات معماری پیرامون مراکز درمانی: ۱۱۱

۴-۱-۱- اصول طراحی بیمارستان. ۱۱۱

۴-۱-۲- استانداردهای طراحی ساختمان بیمارستان : ۱۱۹

۴-۱-۳- الزامات طراحی بیمارستان : ۱۲۲

۴-۱-۱- استانداردهای طراحی محوطه بیمارستان: ۱۲۴

۴-۱-۵- شرایط محیطی و محل احداث بیمارستان: ۱۲۷

۴-۱-۶- محل استقرار ساختمان بیمارستان : ۱۲۸

۴-۱-۷- ضوابط خاص بیمارستان های روان درمانی: ۱۲۸

۴-۲- کیفیت فضای درمانی.. ۱۳۱

۴-۲-۱- مفهوم بار محیطی. ۱۳۱

 

 

عنوان                                                                                                                                                صفحه

۴-۲-۲- ویژگی‏های خاص محیط اطراف: ۱۳۳

۴-۲-۲-۱- آب و هوا و ارتفاع. ۱۳۳

۴-۲-۲-۲- دما ۱۳۵

۴-۲-۲-۳- نور ۱۳۸

۴-۲-۲-۳- رنگ.. ۱۴۱

۴-۲-۲-۴- سرو صدا ۱۴۵

۴-۲-۳- اثرات تراکم بالا بر انسان‏ها ۱۴۹

۴-۳- نمونه های موردی مراکز درمانی و طب مکمل : ۱۵۶

۴-۴- برنامه فیزیکی: ۱۷۵

فصل پنجم: مکان یابی و مطالعات بستر طرح. ۱۹۲

۵-۱- معیارهای مکان یابی زمین پروژه: ۱۹۳

۵-۱-۱- دلایل ایجاد چنین مرکزی در شهر شیراز : ۱۹۳

۵-۱-۲- مبانی جانمایی بیمارستان : ۱۹۴

۵-۱-۳- جانمایی بیمارستانهای گوناگون با توجه به مبانی ودسته بندی مذکور : ۱۹۶

۵-۱-۴- جانمایی این طرح درشهر شیراز : ۱۹۸

۵-۲- مطالعات بستر طرح. ۲۰۰

۵-۲-۱- موقعیت جغرافیایی شهر شیراز ۲۰۱

۵-۲-۲- بررسی وضعیت اجتماعی شهر شیراز ۲۰۲

۵-۲-۳- بررسی وضعیت اقتصادی شهر شیراز ۲۰۲

۵-۳- ویژگی‌های آب و هوای شهر شیـراز ۲۰۳

۵-۳-۱- دما ۲۰۳

۵-۳-۲- رطوبت نسبی. ۲۰۴

۵-۳-۴- بارندگی. ۲۰۵

۵-۳-۵- باد. ۲۰۵

۵-۴- پوشش گیاهی. ۲۰۶

۵-۴-۱- معیارهای انتخاب پوشش گیاهی در طراحی. ۲۰۶

فصل ششم

۶-۱- مبانی و روند طراحی معماری… ۲۱۴

۶-۲- نظام سازه ۲۲۴

۶-۳- تأسیسات… ۲۲۵

۶-۴- نقشه‏های طرح معماری مرکز مشاوره و روان‏درمانی شیراز ۲۲۹

فهرست منابع و ماخذ. ۲۱۲

منابع فارسی. ۲۲۹

منابع لاتین. ۲۳۰

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان	صفحه
جدول ۴-۱: عرصه ها و بخش ها ( نگارنده )	۱۷۶
جدول ۴-۲: مساحت عرصه سرسرای اصلی ( نگارنده )	۱۷۷
جدول ۴-۳: مساحت عرصه مشاوره و معاینه ( نگارنده )	۱۷۷
جدول ۴-۴: مساحت عرصه کمک تشخیص، بخش آزمایشگاه ( نگارنده )	۱۷۸
جدول ۴-۵: مساحت عرصه کمک تشخیص، بخش تشخیص ویژه ( نگارنده )	۱۷۸
جدول ۴-۶: مساحت عرصه کمک تشخیص، بخش ام- آر- آی ( نگارنده )	۱۷۹
جدول ۴-۷: مساحت عرصه کمک تشخیص، بخش رادیولوژی ( نگارنده )	۱۷۹
جدول ۴-۸: مساحت عرصه کمک درمان، بخش گروه درمانی ( نگارنده )	۱۷۹
جدول ۴-۹: مساحت عرصه کمک درمان، بخش هنر درمانی ( نگارنده )	۱۸۰
جدول ۴-۱۰: مساحت عرصه کمک درمان، بخش کار درمانی ( نگارنده )	۱۸۰
جدول ۴-۱۱: مساحت عرصه کمک درمان، بخش نور درمانی ( نگارنده )	۱۸۰
جدول ۴-۱۲: مساحت عرصه کمک درمان، بخش ورزش درمانی ( نگارنده )	۱۸۱
جدول ۴-۱۳: مساحت عرصه کمک درمان، بخش ماساژ درمانی ( نگارنده )	۱۸۱
جدول ۴-۱۴: مساحت عرصه کمک درمان، بخش اوزون درمانی ( نگارنده )	۱۸۱
جدول ۴-۱۵: مساحت عرصه کمک درمان، بخش آب درمانی ( نگارنده )	۱۸۲
جدول ۴-۱۶: مساحت عرصه بستری ( نگارنده )	۱۸۲
جدول ۴-۱۷: مساحت عرصه اتفاقات داخلی، بخش احیاء ( نگارنده )	۱۸۳
جدول ۴-۱۸: مساحت عرصه اتفاقات داخلی، بخش جراحی ( نگارنده )	۱۸۳
جدول ۴-۱۹: مساحت عرصه اتفاقات داخلی، بخش مراقبت ویژه ( نگارنده )	۱۸۴
جدول ۴-۲۰: مساحت عرصه اتفاقات داخلی، بخش ایزوله ( نگارنده )	۱۸۴
جدول ۴-۲۱: مساحت عرصه اداری و مدیریتی ( نگارنده )	۱۸۵
جدول ۴-۲۲: مساحت عرصه پژوهش ( نگارنده )	۱۸۶
جدول ۴-۲۳: مساحت عرصه تاسیسات ( نگارنده )	۱۸۶
جدول ۴-۲۴: مساحت عرصه پارکینگ ( نگارنده )	۱۸۷
جدول ۴-۲۵: مساحت عرصه محوطه و فضای باز ( نگارنده )	۱۸۷
جدول ۴-۲۶: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش آشپزخانه و سلف سرویس( نگارنده )	۱۸۸
جدول ۴-۲۷: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش لاندری ( نگارنده )	۱۸۸
جدول ۴-۲۸: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش استریل کثیف ( نگارنده )	۱۸۹
جدول ۴-۲۹: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی بخش استریل تمیز( نگارنده )	۱۸۹
جدول ۴-۳۰: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش انبارهای عمومی ( نگارنده )	۱۸۹
جدول ۴-۳۱: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش کاخداری ( نگارنده )	۱۹۰

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
جدول ۴-۳۲: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش نظافت ( نگارنده )	۱۹۰
جدول ۴-۳۳: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش جمع آوری و دفع زباله ( نگارنده )	۱۹۰
جدول ۴-۳۴: مساحت عرصه خدمات پشتیبانی، بخش نگهداری جسد ( نگارنده )	۱۹۰
جدول ۴-۳۵: مساحت خالص و ناخالص ( نگارنده )	۱۹۱
جدول ۵-۱: بررسی وضعیت جمعیتی استان فارس، جمعیت استان فارس بر حسب نوع خانوار و جنس، سرشماری آبان ۱۳۸۵(مأخذ: سالنامه آماری استان فارس،۱۳۸۷: ۱۳۴)	۲۰۲
جدول ۵-۲: مشخصات متوسط دمای ماهانه شیراز (مأخذ: سازمان برنامه و بودجه)	۲۰۴
جدول ۵-۳: مشخصات متوسط رطوبت ماهانه شیراز (مأخذ: سازمان برنامه و بودجه)	۲۰۴
جدول ۵-۴: گروه های مختلف رطوبت (مأخذ: سازمان برنامه و بودجه)	۲۰۴
جدول ۵-۵: متوسط میزان بارندگی ماهانه شهر شیراز (مأخذ: سازمان برنامه و بودجه)	۲۰۵
جدول ۵-۶: بادهای غالب شهر در ماه های مختلف سال است (مأخذ: سازمان برنامه و بودجه)	۲۰۵
جدول ۵-۷: پوشش گیاهی مورد استفاده در شیراز (مأخذ: گزارش طراحی شهری اراضی کارکنان توانایی مسکن استانداری فارس،۱۳۸۹)	۲۱۱

 

 

 

۱-۱- مقدمه:

 

پیشرفت علوم وصنایع در قرون اخیر برای جوامع بشری دست آوردهایی دو گانه به ارمغان آورده است، از یک سو راحتی هایی که عمدتا جسمانی است به بار آورده و از سوی دیگر به دغدغه‌های وی افزوده است که این دغدغه‌ها بر روح وروان انسان امروزه تأثیر منفی گذاشته و بسیاری از مردم رابا اضطراب مواجه کرده است. مردم کشورهای صنعتی که به تدریج مراحل مختلف توسعه صنایع را طی کرده‌اند و آرام آرام با مسایل ذهنی ناشی از این پدیده مواجه شده بودند سعی کردند که از ابتدا به دنبال راهکارهای حل تبعات روحی و روانی بر گرفته از این پدیده جدید باشند لذا یا در طول زمان به حل مسایل پرداختند یا به برخی از این تبعات عادت کردند. درجوامعی که دیرتر به صنعت پرداختند و به یکباره حجم انبوهی از صنایع و یا تولیدات آنها را به کشور خود وارد نمودند انبوهی از دغدغه‌های ناشی از ناهنجاری‌های زاییده جهان صنعتی را نیز وارد جوامع خود کردند در حالیکه با راهکارهای مقابله با این دغدغه‌ها آشنا نبودند. واکنش‌های مردم در مقابل این دغدغه‌ها متفاوت است اما ریشه همه آنها در نابسامانی‌های ذهنی است که خود از دلیل یا دلایل آنها آگاه نیستند و نمی‌دانند که این اضطراب و نگرانی مقدمه‌ای است بر ابتلا به بیماری‌های روحی وروانی. هر گاه شخصی با ناراحتی جسمانی مواجه شود به پزشک مراجعه می‌کند اما به ناراحتی‌های روحی خود اصلاً توجه ندارد تا حدی که در برخی از جوامع خصوصاً جوامع کمتر توسعه یافته توصیه مراجعه به متخصصین روحی وروانی و یا به مراکزی که این گونه خدمات را ارائه می‌کنند را توهین به خود تلقی نموده و به شکل متقابل مبادرت به واکنش توهین‌آمیز به توصیه کننده می‌نمایند. عدم اطلاع مردم از این مسایل روحی و روانی و نقش آنها در مخدوش کردن روند زندگی آرام و بدون دغدغه و حتی تأثیر بر سلامت جسمانی آنها واکنش‌هایی با شکل‌ها و درجات مختلف دارد برخی اخم می‌کنند برخی دیگر مراجعه به این گونه تخصص‌ها و یا مراکز تخصصی را صرفاً برای مجنونین و دیوانگان می‌دانند، این افراد هم خود را آزار می‌دهند و هم موجب رنجش و آزار دیگران می‌شوند لذا آگاه کردن آنها از ضروریات روز جوامع است. در جوامعی که توسعه خود را از قرون قبل آغاز کرده و طی سالیان دراز به آثار منفی ناشی از توسعه صنعتی بر ذهنشان پی برده‌اند به تدریج برای درمان مسایل روحی وروانی خود اقدام کرده و مراکز لازم را تأسیس نموده‌اند و لزوم مراجعه مردم به این مراکز را به آگاهی آنها رسانیده‌اند، اما در جوامع کمتر توسعه یافته و یا درحال توسعه پایه‌های رسیدگی به این موضوع در سالیان اخیر نهاده شده وآرام آرام در حال گسترش است، با تأسیس سازمانی مسئول و یا تجدید نظر در وظایف سازمان‌های متولی موجود برای آگاه کردن مردم و سرعت بخشیدن به تربیت متخصصان ذیربط و گسترش و افزایش مراکز مورد نیاز باید به کمک مردم شتافت.

در واقع روانپزشکی بر تأمین نیازهای بهداشت روان جامعه تأکید دارد و در واقع نوعی اقدام معطوف به جامعه محسوب می‌شود. توجه روانپزشکی نگرش و دانش مردم نسبت به سلامت و بیماری روانی است. روانپزشکی مبتنی بر جامعه در واقع نوعی اقدام معطوف به جامعه است و اجزای آن عبارتند از:

• آموزش جامعه
• تلاش برای ارتقاء سلامت و نه فقط رفع علایم بیماری
• شناسایی زودرس و اقدامات غربالگری
• مداخله زودرس در سطح اجتماع
• اقدامات مربوط به پیگیری بیماران در سطح جامعه

 

بی شک موثرترین رویکرد به روانپزشکی پدید آوردن سیستم منسجمی از مراقبت از فرد در بافتار خانواده، جامعه و فرهنگ است و بدون پرداختن به این مهم، اهداف درمانی روانپزشکی به طور کامل محقق نمی‌شود. که این آگاهی و درمان در مراکز مشاوره و روان درمانی محقق می‌گردد.

 

 

۱-۲- طرح مسئله و ضرورت تحقیق:

 

• جنبه های مختلف مسئله در ایران:
• شناسایی اشکال مختلف بیماری‌های روحی و روانی وتهیه آمار از مبتلایان به هر دسته از این بیماری‌ها و درجات آنها.
• آشنا کردن مردم به وضعیت روحی و روانی خود و لزوم اقدام برای درمان بدون اینکه دچار شرمندگی و خجالت شوند.
• گسترش مراکز آموزش برای تربیت روانکاوان و روان پزشکان در تطابق با بیماری‌های بومی.

علاوه بر آن گسترش مراکز درمانی مورد نیاز در قالب‌های مختلف از درمانگاه تا بیمارستان از طریق طراحی و اجرای مراکز مورد نیاز ضروری به نظر می‌رسد.

 

• ضرورت تحقیق برای جنبه‌های مختلف مسئله:

مسئله مورد بحث برای روانکاوان و روانپزشکان کاملاً شناخته شده است اما عامه مردم به جز افرادی که مستقیماً خود یا اطرافیان نشان با اینگونه مسائل درگیر بوده‌اند از آن بی‌اطلاع هستند، تنوع حالات مختلف و پیچیدگی روش‌های درمانی از یک طرف و جمعیت نه چندان کافی متخصصین متبحر بیماری‌های روحی وروانی همراه واکنش‌های غیر منطقی مبتلایان و یا اطرافیان آنها موجب شده تا برنامه ویژه‌ای برای اطلاع‌رسانی به مردم شکل نگیرد و اگر در جایی به آن پرداخته شده صرفاً برای مواردی موضعی یا موضوعی بوده است و به همین نسبت آمار و اطلاعات منسجم و همه‌گیری مدون نشده است تا بر اساس آنها برنامه‌ای جامع تدوین گردد.

تحقیق و پژوهش از ارکان اصلی تدوین برنامه است، برنامه‌ای که هر سه جنبه مزبور را در برگیرد لذا سلسله مراتب برنامه باید به این شرح مورد توجه قرار گیرد: نخست جمع آوری آمار و اطلاعات از دسته بندی بیماری‌ها و زیرمجموعه‌های هردسته، دوم شناخت روش‌های درمان، سوم آمار مبتلایان در دسته‌ه ای مختلف و زیرمجموعه‌های آنها، چهارم یافتن و اعمال روش‌های آگاهی‌رسانی به توده مردم، پنجم دسته بندی مراکز درمانی از نظر روش‌های درمان ودسته‌های بیماری‌ها و محتوای فیزیکی طرح‌های معماری مناسب برای هر

میزان بروز بیماری‌های روانی:

 

در سال ۲۰۰۵ مؤسسه ملی بهداشت روان[۱] در یک زمینه‏یابی کشوری، میزان ابتلا به اختلالات روانی را در هر برهه‏ای از عمر بررسی نمود. این مطالعه نشان داد بیش از ۵۰ درصد آمریکایی‏ها زمانی در طول زندگی خود دچار اختلالات روانی شده‏اند، که این میزان در مطالعه مشابه سال ۱۹۸۴، ۲۰ درصد بود. شایعترین اختلال روانی افسردگی بود که شیوع طول عمر آن ۱۷ درصد گزارش شد، پس از آن سوء مصرف الکل (۱۳ درصد) و انواع هراس (۱۲ درصد) قرار داشتند. در اکثر کسانی که زمانی دچار اختلاف روانی شده بودند، شروع اختلال در سنین جوانی گزارش شد. اختلالات خلقی در افراد ۲۰ تا ۳۰ ساله شیوع بیشتری داشت، وقتی درمان در نتایج مطالعه لحاظ شد مشخص گردید اکثر این افراد درمان دریافت نکرده‏اند یا از نظر محققین تحت درمان ناکافی یا غیرمؤثری قرار گرفته ‏اند.

این گزارش در میان گروه‏های مختلف مناقشاتی ایجاد کرد. برخی انسان‏شناسان پزشکی اظهار داشتند این گزارش بیشتر بازتاب تغییر تعریف فرهنگی و سیاسی بیماری در آمریکا در طول دهه‏های اخیر است تا افزایش واقعی بیماری، آنها به عنوان نمونه‏ای از تأثیر فرهنگ بر تعریف بیماری، مورد همجنس‏گرایی را مثال می‏زدند که از طبقه‏بندی بیماری‌های روانی خارج شد، سایر منتقدین به تعداد اختلالات تشخیصی موجود در DSM اشاره می‏کردند که از حدود ۶۰ عنوان در ۱۹۵۲ به بیش از ۳۰۰ عنوان در ویرایش اخیر افزایش یافته است و همین امر عامل افزایش شیوع بوده است. رفتارهایی که زمانی بهنجار تلقی می‏شد جزو قلمرو پزشکی قرار گرفت. برخی جامعه‏شناسان این افزایش را ناشی از زندگی مدرن غربی، به خصوص زندگی شهرنشینی می‏دانند که پر استرس‏تر از هر دوره دیگری است و بیشتر از گذشته سبب درهم‏ریختگی انسان‏ها می‏شود. مدافعین این مطالعه، نمونه‏ای تاریخی را در این زمینه ذکر می‏کنند که زمانی بیماری روانی به تسخیر اجنه نسبت داده می‏شد. با پیشرفت علم، بیماری‌های روانی نوعی بیماری طبی تلقی شدند که می‏توان بر اساس علل فیزیوپاتولوژیک آنها را از هم تفکیک نمود (رضاعی، ۱۳۹۱: ۳۰).

 

۲-۲-۴- مسائل بین فرهنگی

 

اریکسون[۲] (۱۹۵۰) بیان می‏کند که برخی بیماری‌های روانی در سرتاسر دنیا و در همه فرهنگ‏ها دیده می‏شوند؛ برخی نیز وابسته به فرهنگ یا مختص فرهنگ هستند. برای مثال اسکیزوفرنی در سراسر جهان شیوع مشابهی دارد، اما بی‏اشتهایی عصبی عمدتاً در کشورهای صنعتی غرب دیده می‏شود. این موضوع که برخی اختلالات روان‏پزشکی به طور نسبی یا کلی وابسته به فرهنگ هستند، تفکیک بهنجار از نابهنجار را پیچیده‏تر می‏کند.

برای مثال در چین، بر چسب بیمارروانی نوعی انگ محسوب می‏شود و افسردگی نسبتاً مفهومی ناشناخته است. اما چینی‏ها در برابر شکایاتی مثل احساس فرسودگی، اختلال خواب، عدم توانایی برای آرمیدن و سایر علایمی که در فرهنگ غربی بخشی از سندرم افسردگی است، مصون نیستند، اما در چین این اختلاف ضعف اعصاب (نورآسنتی) تشخیص داده می‏شود. ضعف اعصاب یک تشخیص پزشکی است که به تخلیه انرژی نسبت داده می‏شود. در ژاپن نیز میزان گزارش افسردگی اندک است که تا حدودی به دلیل فرهنگ شکیبایی است. در این فرهنگ فرد از علایم یا نشانه‏های مبهمی که ممکن است برچسب افسردگی بگیرد شکایت نمی‏کند.

 

 

[۱] - MIMH

[۲] - Erikson

اختلالات خلقی:

 

افسردگی اساسی و اختلال دو قطبی:

DSM-IV-TR (2000)، خلق[۱] یک حالت احساسی نافذ و مستمر است که دورناً احساس می‏شود و بر رفتار و درک شخص از دنیا اثر می‏گذارد عاطفه[۲] تظاهر برونی خلق است. خلق ممکن است طبیعی، بالا یا پایین باشد. شخص سالم طیف وسیعی از خلق‏ها را تجربه می‏کند و به همان نسبت مجموعه‏ای از تجلیات عاطفی نیز دارد. شخص سالم قادر به کنترل خلق و عواطف خود است.

اختلالات خلقی گروهی حالات پایینی هستند که با اختلال خلق فقدان احساس کنترل بر خلق، و تجربه ذهنی ناراحتی شدید همراه هستند. کسانی که خلق بالا دارند (مانی)، حالت انبساط خاطر، پرش افکار، کاهش خواب، افزایش احترام به نفس، و افکار بزرگ منشانه نشان می‏دهند. افرادی که خلق پایین دارند (افسردگی)، با کاهش انرژی و علاقه، احساس گناه، اشکال در تمرکز، بی‏اشتهایی، و افکار مرگ و خودکشی مشخص هستند سایر علایم و نشانه‏ها عبارتند از: تغییر در سطح فعالیت، توانایی‏های شناختی، تکلم و اعمال نباتی (خواب، اشتها، فعالیت جنسی، و سایر ریتم‏های بیولوژیک). این اختلالات ‏عملاً همیشه منجر به اختلال در عملکرد شغلی، روابط اجتماعی و بین فردی می‏گردد (Kaplan & Sadock’s, 2007: 87).

 

افسردگی:

DSM-IV-TR (2000)، اختلال افسردگی اساسی ( اختلالا افسردگی یک قطبی) را اختلالی با یک یا پند دوره افسردگی اساسی بدون سابقه دوره‏های مانی، مختلط یا هیپومانی تعریف کرده است. یک دوره افسردگی اساسی حداقل باید دو هفته طول بکشد.

 

مانی

دوره مانی دوره مشخص (حداقل به مدت یک هفته یا کمتر از آن اگر بیمار بستری شود) با خلق نابهنجار و مستمراً منبسط یا تحریک‏پذیر است.

 

همه‏گیری شناسی:

اختلالات خلفی شایع هستند. در اکثر زمینه‏یابی‏های اخیر، اختلال افسردگی شایع‏ترین اختلال روان‏پزشکی در طول عمر بوده است(تقریباً ۱۷ درصد). میزان بروز سالانه افسردگی اساسی ۵۹/۱ درصد است (زنها ۸۹/۱، مردها ۱/۱).

 

اختلال دو قطبی I :

اختلال دو قطبی I غالباً با افسردگی شروع می‏شود (۷۵ درصد موارد در زن‏ها و ۶۷ درصد موارد در مردان) و اختلالی عودکننده است.

اختلال دوقطبی I در کودکان و سالمندان: اختلال دوقطبی I هم افراد کم سن و سال و هم سالمند را تحت تأثیر قرار می‏دهد. میزان بروز اختلال دو قطبی I در کودکان و نوجوانان حدود ۱ درصد است و شروع آن حتی ممکن است در ۸ سالگی باشد. (DSM-IV-TR، ۲۰۰۰: ۵۲۶)

 

اختلال دوقطبی II:

مطالعه روی سیر پیش ‏آگهی اختلال دو قطبی II اخیراً شروع شده است. (DSM-IV-TR، ۲۰۰۰: ۵۲۷)

 

درمان

درمان بیماران مبتلا به اختلالات خلقی باید معطوف به چند هدف باشد. اولاً، سلامتی و ایمنی بیمار باید تضمین شود. ثانیاً، ارزیابی تشخیصی کامل باید به عمل آید. ثالثاً، طرح درمانی باید نه تنها به علائم فعلی بلکه به رفاه کلی بیمار معطوف باشد. هر چند تأکید فعلی بر درمان دارویی و روان‏درمانی معطوف به خود بیمار است. رویدادهای استرس‏آمیز زندگی نیز افزایش میزان عود بین بیماران مبتلا به اختلال خلقی همراه است. بنابراین، درمان باید از تعداد و شدت عوامل استرس‏زا زندگی بیمار بکاهد.

به طور کلی، درمان اختلالات خلقی برای روان‏پزشک پاداش‏آور است. امروزه هم برای دوره‏های مانی و هم افسردگی درمان‏های اختصاصی وجود دارد، و داده‏ها نیز حاکی از تأثیر درمان پیشگیری کننده است. چون پیش‏آگهی برای هر دوره خوب است، ایجاد خوشبینی هم در خود بیمار و هم خانواده اگر نتایج اولیه درمان امیدبخش نباشد، به جا است و مورد استقبال آنان قرار می‏گیرد. معهذا، اختلالات خلقی مزمن هستند و بیمار و خانواده باید در مورد روش‌های درمانی آتی راهنمایی شوند (رضاعی، ۱۳۹۱: ۱۱۷).

-بستری کردن در بیمارستان اولین و مهمترین تصمیم پزشک این است که آیا لازم است بیمار بستری شود یا درمان سرپایی مناسب است خطر خودکشی و دیگرکشی، کاهش بارز توانایی در مراقبت از خود نظر تغذیه و مسکن، و نیز نیاز به آزمایشات تشخیصی از موارد لزوم آشکار برای بستری شدن است. سابقه پیشرفت سریع علایم و متلاشی شدن نظام‏های حمایتی معمول بیمار، مواد مجاز دیگر بستری شدن بیمار هستند. (پورافکاری، ۱۳۹۱: ۱۲۸)

 

-روان‏درمانی خانواده: پورافکاری (۱۳۹۱)، روان‏درمانی خانواده معمولاً درمان اولیه اختلال افسردگی اساسی تلقی نمی‏شود، اما قرائن فزایند حاکی است که کمک به بیمار مبتلا به اختلال خلقی برای کاهش استرس و مقابله با استرس می‏تواند احتمال عود را کم کند. روان‏درمانی خانواده اگر اختلال زندگی خانوادگی یا زناشویی بیمار را در معرض خطر قرار داده یا اختلال خلقی به وسیله موقعیت خانوادگی تسهیل شده یا دوام یابد، جایز است.

-تحریک عصب واگ

تحریک تجربی عصب واگ در چندین مطالعه طرح‏ریزی شده برای درمان صرع نشان داد که خلق این بیماران بهبود می‏یابد. این مشاهده منجر به استفاده از تحریک عصب واگ چپ (VNS) با بهره گرفتن از یک وسیله الکترونیکی کاشته شده زیر پوست، شبیه پیس‏میکرقلبی، گردید. مطالعات مقدماتی نشان داده ‏اند که تعدادی از بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی مزمن پس از درمان با VNS وارد مرحله بهبود شدند. (رضاعی، ۱۳۹۱: ۱۲۲)

 

-نوردرمانی

نوردرمانی[۳] در سال ۱۹۸۴ به عنوان درمانی برای (اختلال خلقی[۴]، با الگوی فصلی) معرفی شد. در این اختلال بیماران معمولاً با کوتاه‏تر شدن روزها با فرا رسیدن زمستان دچار افسردگی می‏گردند. زن‏ها حداقل ۷۵ درصد موارد افسردگی فصلی را تشکیل می‏دهند و سن متوسط آن‏ها موقع مراجعه ۴۰ سال است. بیماران بالاتر از ۵۵ سال ندرتاً با اختلال عاطفی فصلی رجوع می‏کنند.

نوردرمانی معمولاً به صورت مواجه ساختن فرد مبتلا به نور درخشان در طیف ۰۰۰/۱۵ تا ۰۰۰/۱۰۰ لوکس یا بالاتر از آن، به طور معمول با یک منبع نور مصنوعی که روی میز قرار داده می‏شود، انجام می‏گیرد بیماران به مدت ۱ تا ۲ ساعت هر روز قبل از سپیده ‏دم مقابل چراغ می‏نشینند، هر چند بعضی از بیماران با مواجهه با نور پس از غروب هم تأثیر مثبت کسب می‏کنند. برخی از کارخانه‏ها کلاه ایمنی لامپدار ساخته‏اند که در آن‏ها منبع نور روی لبه کلاه قرار گرفته است. این کلاه ایمنی‏ها امکان تحریک را می‏دهند، اما مطالعات جدید استفاده از این نوع مواجهه با نور را مورد پرسش قرار داده ‏اند. این آزمایش‎ها معمولاً یک هفته ادامه می‏یابد، اما مداوای طولانی‏تر ممکن است با پاسخ بیشتر همراه باشد (Kaplan & Sadock’s, 2007: 124).

نور درمانی به نظر می‏رسد خوب تحمل می‏شود. در منابع نور جدید از شدت‏های پایین‏تر نور استفاده می‏شود و دارای فیلتر هم هستند؛ به بیماران گفته می‏شود که مستقیماً به نور نگاه نکنند. مثل همه درمان‏های مؤثر ضدافسردگی، نوردرمانی نیز ندرتاً با چرخش بعضی از بیماران افسرده به حالت مانی یا هیپومانی همراه است.

غیر از افسردگی فصلی، سایر موارد استفاده از نوردرمانی ممکن است در اختلالات خواب باشد. نوردرمانی برای کاهش تحریک‏پذیری و کاهش عملکرد ناشی از تغییر نوبت کار مورد استفاده قرار گرفته است. طبق گزارشات اختلالات خواب در بیماران سالمند با مواجهه با نور درخشان در ضمن روز بهبود نشان می‏دهند (رضاعی، ۱۳۹۱: ۱۲۴).

 

[۱] - mood

[۲] - affect

[۳] - phototherapy

[۴] - SAD