چکیده :
ضرورت توجه به مقوله مدیریت بصری شهر و مشکلات موجود در حوزه سیما و منطر شهر ها در ایران و همچنین ظرفیت و پتانسیل‌های موجود در شهرداری برای ارتقای کیفیت بصری شهر و عدم انجام فعالیت‌های پژوهشی مناسب که سبب فاصله علمی ایران با سایر کشورها در این زمینه شده است، محقق را بر آن داشت تا با انجام این پژوهش به بررسی موانع مدیریت بصری شهر تهران پرداخته و راهکارهایی را جهت بهبود و ارتقای مدیریت بصری شهر تهران ارائه دهد، بر این اساس ضمن بیان مفاهیم و تعاریف مرتبط با موضوع، پژوهش‌ها و تجربیات گذشته به صورت تفصیلی بررسی شده و ابعاد مدیریت بصری در 4بعد برنامه ریزی و طراحی تحقق کیفیت بصری، سازماندهی تحقق کیفیت بصری، هدایت تحقق کیفیت بصری و در نهایت کنترل و نظارت تحقق کیفیت بصری مورد کنکاش قرار گرفته و ظرفیت موجود شهرداری تهران در این ابعاد را از نظر جامعه آماری مورد نظر پژوهش یعنی دو بخش سازمان‌های شهرداری و متخصصین غیروابسته سنجیده است. که نتایج حاصل از جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد، که میانگین شاخص‌های مورد بررسی برای موانع مدیریت بصری بیش از حد متوسط بوده و میانگین ظرفیت‌های موجود برای تحقق کیفیت بصری در شهرها با توجه به شاخص‌های مدل تحلیلی کمتر از حد متوسط و بدین ترتیب راهکارهایی توسط محقق ارائه و مورد بررسی قرار گرفته است .
کلید واژه: مدیریت بصری شهر، مدیریت شهری،شهر تهران، شهرداری
فهرست مطالب:
فصل اول کلیات پژوهش:
مقدمه 14
طرح مساله 15
اهمیت و ضرورت تحقیق 15
اهداف تحقیق 17
سوالات تحقیق 17
روش شناسی تحقیق 17
1-5-1 – روش تحقیق 17
1-5-2- قلمرو مکانی جامعه تحقیق 17
1-5-3- قلمرو زمانی تحقیق 17
1-5-4- روش گردآوری داده ها 17
موانع و محدودیت های تحقیق 18
فصل دوم مبانی نظری پژوهش
مقدمه: 21
2-1- مفاهیم و تعاریف پژوهش 21
2-1-1- سیمای شهر 21
2-1-2- منظر شهر 22
2-1-3- محیط بصری شهر 22
2-1-4- سازمان بصری شهر 25
2-2-چارچوب و مبانی نظری تحقیق 25
2-2-1- مدیریت شهری 25
2-2-2- مدیریت بصری شهر 26
2-2-2-1- اهمیت محیط بصری شهر 27
2-2-3- رویکردها و معیارهای مدیریت بصری 29
2-2-3-1-رویکرد ها 30
2-2-3-1-1- رویکرد ادراکی 32
2-2-3-1-2-رویکرد کالبدی – تاریخی 33
2-2-3-1-3- رویکرد طبیعت محور 34
2-2-3-1-4-رویکرد کالبدی- بصری 35
2-2-3-1-5-تلفیق رویکرد کالبدی- بصری و اداراکی 37
2-2-3-1- معیارها 39
2-2-4-پیشینه پژوهش 40
2-2-4-1- پژوهش های انجام شده در جهان 41
2-2-5- تهران 51
2-2-5-1- اهمیت مدیریت بصری شهر تهران 51
2-2-5-2- سازمانها و مجموعه های مرتبط با مدیریت بصری شهر تهران 52
2-2-5-3- عوامل موثر بر مشکلات بصری در ایران 53
2-2-6- نتیجه گیری و مدل تحلیلی 60
فصل سوم : روش تحقیق
مقدمه 62
3-1-روش تحقیق 62
3-2-جامعه آماری 62
3-3-حجم نمونه 64
3-4-روش نمونه گیری 64
3-5-محدوده زمانی و مکانی 64
3-6- ابزار و روش های گردآوری 65
3-7- پرسشنامه پژوهش 65
3-8-پایایی و روایی پژوهش 68
3-9- روش تجزیه و تحلیل داده ها 68
3-10-ملاحظات اخلاقی 71
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش
مقدمه 73
4-1-تحلیل جمعیت شناختی نمونه 74
4-1-1-بررسی جنسیت پاسخگویان 75
4-1-2-بررسی سن پاسخگویان 76
4-1-3-بررسی سطح تحصیلات پاسخگویان 77
4-1-4-بررسی وضعیت رده سازمانی 78
4-1-6-بررسی وضعیت سابقه کاری 79
4-1-7-بررسی محل اشتغال به کار پاسخگویان 80
4-2-تحلیل توصیفی 82
4-2-1-شاخص های توصیفی سوالات 83
4-2-2-بررسی الگو فرضیه‌های تحقیق 84
4-2-3-تحلیل سوالات پژوهش 85
4-2-3-1-تحلیل سوال اول پژوهش 86
4-2-3-1-1-پاسخ جمع بندی شده سوال اول تحقیق 92
4-2-3-2-تحلیل سوال دوم پژوهش 104
4-2-3-2-1-پاسخ جمع بندی شده سوال دوم 106
4-3-آزمون های تکمیلی 107
4-3-1-مقایسه میانگین متغییرهای تحقیق در سطوح مختلف شغل و رده سازمانی 108
4-3-2-مقایسه میانگین متغییرهای تحقیق در سطوح مختلف شغل و رده سازمانی 111
4-4-یافته های حاصل ازسوالات تشریحی 116
4-4-1-جمع بندی پاسخ های سوالات تشریحی 118
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات پژوهش
مقدمه 123
5-1-جمع بندی و خلاصه 124
5-2-یافته های حاصل برای سوال اول پژوهش 125
5-3-یافته های حاصل برای سوال دوم پژوهش 126
5-4-یافته ها برای پاسخ به سوال سوم 127
5-5-پیشنهادات پژوهش 128
5-6-پیشنهادات برای پژوهش های آتی 131
5-7-محدودیت ها و تنگناهای تحقیق 131
منابع فارسی 132
منابع انگلیسی 134
پیوست ها
مقدمه :
توسعه بی رویه شهرها، تغییرات ساختار اقتصادی _ اجتماعی، ترافیک و آلودگی، وجود تشکیلات متعدد و موازی در زمینه مدیریت شهری و مهم‌تر از همه بی‌توجهی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری به جنبه های بصری و ادراکی شهر در ذهن شهروندان باعث افت و نزول کیفیت زندگی در شهرها می شود. در ادراک شهر اولین حسی که به ما کمک خواهد کرد حس بینایی است. اما اگر درک ما محدود به درک بصری شود، فقط بر شکل ها تمرکز کرده‌ایم در واقع درک مکانی، زمانی آغاز می‌شود که از ظواهر فراتر برویم.
ارزش‌های بصری ، مهم ترین بخش کیفیات محیطی محسوب میگردند که عامل تقویت و یا تضعیف حس مکان و در نهایت حس تعلق خاطر افراد به محیط خود میگردند. این پدیده نقش کلیدی و تاثیر گذار در هویت و مطلوبیت یک مکان و جامعه را دارد که در آخر دارای تبعات سازنده در اقتصاد مکان و جایگاه گردشگری می‌باشد. کیفیت‌های بصری نه تنها منعکس‌کننده ارزش‌های مذکور است بلکه در مواردی سمبل و هویت ملی، منطقه‌ای به شمار می‌آید. (سلیمه خداوردی،11:1393)
سیما و منظر عمومی موجود شهرهای کشور بدون شک، مورد تایید متخصصین در امر شهرسازی و صاحبنظران امور شهری نیست. این شرایط در مورد مردم عادی و غیر متخصص نیز به صورت دیگری صدق میکند. با تاملی در عکس العمل های توام با آرامش مردم به هنگام بازدید از بافت های تاریخی و آثار معماری ایرانی و اسلامی موجود در شهرهای مختلف کشورمان و مقایسه آن با رفتار های پرخاشگرایانه در داخل خیابانها و محلات اغلب شبیه به یکدیگر موجود در شهر های مختلف میتوان به میزان اهمیت و اثرگذاری این مقوله در جسم و روح انسان‌ها پی برد.
اشکال بسیار متفاوت و بی ارتباط نماها ، ارتفاع‌ها و رنگ‌های متفاوت انواع و اقسام مصالح ، فرم های متفاوت، وضعیت بناهای واقع در طرفین کوچه ها و خیابانها ، بالکن‌های عمدتا بی‌منطق که به انباری تبدیل می‌شوند، تابلوهای متفاوت، دود کش‌ها ، آنتن‌ها و خرپشته‌ها و تاسیسات گرمایشی و سرمایشی که در پشت بام‌ها و در نمای ساختمان‌ها خود نمایی میکند و بسیار دیگری از جزئیات موجود در شهرها باعث گردیده است تا مجموعه ای ناهماهنگ از سیما و منظر شهری در پیش روی شهروندان قرار گیرد.
طرح مساله:
فقدان طرح یا نظام بصری مشخص، اندیشیده شده ودرعین حال انعطاف‌پذیر و متناسب با زمینه در بسیاری از شهرها موجب بروز اغتشاشات بصری شده است. این آشفتگی های بصری مانند ابهام در فرم، فقدان پیوستگی کالبدی- بصری و عدم پیوند بصری حوزه‌های شهری، در منظر شهرهای امروزی خودنمایی می‌کنند. محصول این اغتشاشات بصری، پیچیدگی حس شناسایی و جهت یابی شهروندان در شهر و در نتیجه عدم دسترسی راحت به نقاط شهری خصوصا در شهرهای بزرگ است. تاثیر این آشفتگی و نابه‌سامانی بر روح و روان شهروندان و همچنین تاثیر آن بر عملکرد نامطلوب شهرها موجب گسست پیوند معنایی و رابطه شناختی ـ ادراکی بین شهر و ساکنان آن شده است.
امروزه بر خلاف دیدگاه‌های کمی گذشته توجه به کیفیت محیط شهری یکی از دغدغه‌های مردم و حکومت راتشکیل داده است. از آنجاییکه چارچوب مدیریت بصری وظیفه کنترل و جهت دهی به نظم بصری شهر را دارد و مکانهایی که بر پایه ویژگیها و شخصیت محلی خود توسعه می یابند قابلیت زیادی برای پایداری، دلپذیری و جذب سرمایه های فرهنگی و مالی ایجاد می‌کنند،در سال‌های گذشته پروژه های بسیاری با مضامین سیما و منظر شهر تعریف شده ،در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بند ب ماده 137به منظور هویت بخشی به سیما و کالبد شهرها و روستاهای کشور انطباق مشخصات کلیه ساختمان های مسکونی و غیرمسکونی کشور باویژگی های فرهنگ معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی ( بومی) و رعایت اصول و ضوابط مربوطه در نماسازی و طراحی شهری و روستائی کشور و جلوگیری از تخریب ساختمان ها و نماهای با ارزش در شهرها،به عهده وزارت مسکن و شهرسازی بوده ،همچنین در قانون برنامه چهارم ماده 30 ، تحت عنوان ضوابط و مقررات نمای شهری و به منظور ارتقای کیفی بصری و ادراکی سیما و منظر شهری ، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ضوابط و مقررات ارتقای کیفی سیما و منظر شهری را با اهدافی از جمله جلوگیری از بروز ناهماهنگی‌های بصری و کارکردی در فضا ها و فعالیت‌های شهری تصویب نموده است.
با اینکه در ایران تحقیقات بسیار محدودی در این مورد انجام شده است، ولی از تجربیات جهانی و اظهار نارضایتی مردم از محیط های زیست شهری فعلی در ایران می توان ادعا کرد که آنچه یک انسان می باید از ارتباط طبیعی و سالم خود با محیط زیستش کسب کند، از او در شهرهای ما دریغ شده است. نمی توان پذیرفت که در این شرایط انسان‌های شهر نشین از نظر سلامتی روانی و جسمانی، از شرایط طبیعی و قابل قبولی برخوردار باشند. شهر تهران به دلیل داشتن طبیعتی زیبا و خصائص توپوگرافیک منحصر به فرد حوزه های مسلط دید،کانون های دریافت منظرمتعدد و ارزش‌های قابل رویت از عرصه‌های عمومی درونی شهر و مکانهای تفریحی و گردشگری و پتانسیل‌های فراوان در زمینه بصری و از طرف دیگر تهدید از بین رفتن آنها توسط فرایند توسعه و ساخت ابنیه بلند مرتبه در مکانهای نامناسب ،مستلزم هدایت و مدیریت است. عدم توجه کافی به مساله ی مدیریت بصری شهر در رشد کالبدی شهر و عدم وجود هماهنگی در بین ساختمانهای در دست احداث که باعث شده شهروندان نیز از ناهماهنگی‌های بصری رنج ببرند، این موضوع را به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیریت شهری و بسیاری از متخصصین تبدیل کرده است.