عنوان صفحه
چکیده ………………………………………………………………………………………………………………. 1
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………. 2
فصل اول: شرح حال عرفا
1- 1. شرح حال عبدالکریم قشیری…………………………………………………………………………7
1- 2. شرح حال ابوالحسن هجویری غزنوی…………………………………………………………… 8
1- 3. شرح حال ابوحامدمحمد غزالی طوسی………………………………………………………….10
1- 4 . شرح حال نجم الدین رازی……………………………………………………………………….. 12
1- 5. شرح حال شیخ محمودشبستری……………………………………………………………………13
فصل دوم : اصطلاحات عرفانی گلشن راز
2- 1. «آ»
آب حیات ……………………………………………………………………………………………………….. 17
آدم …………………………………………………………………………………………………………………. 18
آفاق …………………………………………………………………………………………………………………21
آفت ……………………………………………………………………………………………………………….. 22
آیات ………………………………………………………………………………………………………………..22
آیات کبری ……………………………………………………………………………………………………….23
آینه …………………………………………………………………………………………………………………24
آه …………………………………………………………………………………………………………………… 25
2- 2. اَ – اِ
ابد ………………………………………………………………………………………………………………….. 26
ابرو ……………………………………………………………………………………………………………….. 26
ابلیس ……………………………………………………………………………………………………………… 27
اتحاد ………………………………………………………………………………………………………………..30
احد ………………………………………………………………………………………………………………… 30
احسان ……………………………………………………………………………………………………………. 31
احوال …………………………………………………………………………………………………………….. 32
اخلاص ……………………………………………………………………………………………………………33
ارادت ………………………………………………………………………………………………………………36
ارباب ……………………………………………………………………………………………………………. 38
ارباب اشارت ………………………………………………………………………………………………….. 39
ارباب معنی ………………………………………………………………………………………………………39
ازل ……………………………………………………………………………………………………………….. 39
استدراج …………………………………………………………………………………………………………. 40
اسرا ………………………………………………………………………………………………………………. 40
اسقاط الاضافات ……………………………………………………………………………………………….42
اسم ………………………………………………………………………………………………………………..42
اشارت …………………………………………………………………………………………………………… 43
اصطفا ……………………………………………………………………………………………………………. 44
اعتدال ……………………………………………………………………………………………………………. 45
اعراف ……………………………………………………………………………………………………………. 46
الهام ………………………………………………………………………………………………………………..47
اناالحق ………………………………………………………………………………………………………….. 48
انانیّت ………………………………………………………………………………………………………………49
انبیا …………………………………………………………………………………………………………………..50
انسان ……………………………………………………………………………………………………………….53
انسان کامل ……………………………………………………………………………………………………….55
اولیاء ………………………………………………………………………………………………………………..56
اهل تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..57
اهل دانش …………………………………………………………………………………………………………57
اهل دل …………………………………………………………………………………………………………… 58
ایمان ………………………………………………………………………………………………………………. 58
2- 3. «ب»
باطن ………………………………………………………………………………………………………………..61
بام ………………………………………………………………………………………………………………….. 61
بت ………………………………………………………………………………………………………………… 61
بت ترسابچه ……………………………………………………………………………………………………..63
بخل ………………………………………………………………………………………………………………..64
برق …………………………………………………………………………………………………………………64
بعد ………………………………………………………………………………………………………………… 65
بقا ………………………………………………………………………………………………………………….. 66
بوسه ………………………………………………………………………………………………………………..69
بهشت …………………………………………………………………………………………………………….. 69
2- 4. «پ»
پارسایی ……………………………………………………………………………………………………………71
پیاله …………………………………………………………………………………………………………………72
پیر …………………………………………………………………………………………………………………..72
پیرخرابات ………………………………………………………………………………………………………..73
پیمانه ……………………………………………………………………………………………………………….74
2- 5. «ت»
تجرید ……………………………………………………………………………………………………………. 75
تجلّی ……………………………………………………………………………………………………………… 77
تحیّر ………………………………………………………………………………………………………………..88.
تدبّر ………………………………………………………………………………………………………………. 89.
تذکر ………………………………………………………………………………………………………………. 89
ترسایی …………………………………………………………………………………………………………… 90
تسبیح …………………………………………………………………………………………………………….. 91
تشبیه ……………………………………………………………………………………………………………… 92
تعیّن ………………………………………………………………………………………………………………… 93
تفکّر ………………………………………………………………………………………………………………. 93
تقدیر ……………………………………………………………………………………………………………… 96
تقلید ………………………………………………………………………………………………………………. 97
تقوا ………………………………………………………………………………………………………………….97
تلبیس …………………………………………………………………………………………………………….. 99
تنزیه ………………………………………………………………………………………………………………. 100
توبه ………………………………………………………………………………………………………………..101
توحید …………………………………………………………………………………………………………… 105
توفیق ……………………………………………………………………………………………………………..107
توکّل …………………………………………………………………………………………………………….. 108
2- 6. «ج»
جابلقا و جابلسا ……………………………………………………………………………………………… 111
جام ………………………………………………………………………………………………………………..112
جان ……………………………………………………………………………………………………………….113
جانان ……………………………………………………………………………………………………………..114
جرعه ……………………………………………………………………………………………………………. 114
جذبه …………………………………………………………………………………………………………….. 115
جلال ……………………………………………………………………………………………………………..115
جمال ……………………………………………………………………………………………………………. 116
جمع ……………………………………………………………………………………………………………….116
2- 7. «چ»
چراغ دل ……………………………………………………………………………………………………….. 119
چشم …………………………………………………………………………………………………………….. 119
چشم شاهد ……………………………………………………………………………………………………. 119
چشمه ی حیوان………………………………………………………………………………………………..120
2- 8 . «ح»
حال ……………………………………………………………………………………………………………….120
حبّه ی دل ………………………………………………………………………………………………………122
حجاب ……………………………………………………………………………………………………………122
حضرت ………………………………………………………………………………………………………… 126
حقّ ………………………………………………………………………………………………………………..126
حقیقت …………………………………………………………………………………………………………. 127
حلول ……………………………………………………………………………………………………………..128
حیرت …………………………………………………………………………………………………………… 129
2- 9. «خ»
خاکیان ………………………………………………………………………………………………………….. 130
خال ……………………………………………………………………………………………………………… 130
خانقاه …………………………………………………………………………………………………………… 131
خانه ی دل ……………………………………………………………………………………………………..132
خرابات …………………………………………………………………………………………………………..133
خراباتی …………………………………………………………………………………………………………. 134
خرقه ………………………………………………………………………………………………………………135
خط ……………………………………………………………………………………………………………….137
خطوه ……………………………………………………………………………………………………………. 138
خلع ……………………………………………………………………………………………………………… 139
خلوت …………………………………………………………………………………………………………….139
خلوتخانه ………………………………………………………………………………………………………. 142
خم…………………………………………………………………………………………………………………142
خماری …………………………………………………………………………………………………………. 143
خمخانه …………………………………………………………………………………………………………. 143
خوف ……………………………………………………………………………………………………………..144
2-10.«د»
دام ……………………………………………………………………………………………………………….. 146
دجّال …………………………………………………………………………………………………………….147
درخت ………………………………………………………………………………………………………….. 147
درویش …………………………………………………………………………………………………………. 148
دریا ………………………………………………………………………………………………………………..149
دل ………………………………………………………………………………………………………………… 150
دلال ……………………………………………………………………………………………………………….153
دم ………………………………………………………………………………………………………………….153
دنیا ………………………………………………………………………………………………………………..154
دوزخ …………………………………………………………………………………………………………….157
دولت ……………………………………………………………………………………………………………..158
دیر …………………………………………………………………………………………………………………158
دیو ……………………………………………………………………………………………………………….. 159
2- 11. «ذ»
ذوق ……………………………………………………………………………………………………………… 159
2- 12. «ر»
رجا ………………………………………………………………………………………………………………. 161
رحمان ……………………………………………………………………………………………………………163
رخ ………………………………………………………………………………………………………………..164
رضا ……………………………………………………………………………………………………………….164
رند ………………………………………………………………………………………………………………. 170
روح …………………………………………………………………………………………………………….. 170
2- 13. «ز»
زجاجه…………………………………………………………………………………………………………….175
زلف …………………………………………………………………………………………………………….. 175
زنّار ………………………………………………………………………………………………………………. 177
زهد ………………………………………………………………………………………………………………. 178
2- 14. «س»
ساغر …………………………………………………………………………………………………………….. 180
ساقی …………………………………………………………………………………………………………….. 182
سالک ……………………………………………………………………………………………………………..182
سبحات جلال ………………………………………………………………………………………………… 183
سبع المثانی …………………………………………………………………………………………………….184
سرّ ……………………………………………………………………………………………………………….. 185
سرای امّ هانی ………………………………………………………………………………………………….186
سفر ………………………………………………………………………………………………………………..186
سکر ……………………………………………………………………………………………………………… 189
سگ ……………………………………………………………………………………………………………… 191
سلوک …………………………………………………………………………………………………………… 191
سماع ………………………………………………………………………………………………………………192
سمعه ……………………………………………………………………………………………………………… 198
سواداعظم ………………………………………………………………………………………………………..198
سوادالوجه فی الدارین ……………………………………………………………………………………….199
سیاهی …………………………………………………………………………………………………………….199
سیر ………………………………………………………………………………………………………………. 200
سیرزورق ………………………………………………………………………………………………………. 200
سیرکشفی ……………………………………………………………………………………………………… 200
سیمرغ ………………………………………………………………………………………………………….. 201
سیه رویی………………………………………………………………………………………………………. 202
2- 15. «ش»
شام ………………………………………………………………………………………………………………. 202
شاهد ……………………………………………………………………………………………………………. 203
شب …………………………………………………………………………………………………………….. 201
شراب ……………………………………………………………………………………………………………204
شریعت ………………………………………………………………………………………………………… 205
شطح …………………………………………………………………………………………………………….207
شکر ………………………………………………………………………………………………………………208
شمع ………………………………………………………………………………………………………………210
شوخی ……………………………………………………………………………………………………………211
شوق ……………………………………………………………………………………………………………. 211
شیخ …………………………………………………………………………………………………………….. 212
شهود ……………………………………………………………………………………………………………..216
2- 16. «ص»
صاف……………………………………………………………………………………………………………….217
صبح …………………………………………………………………………………………………………….. 217
صحبت …………………………………………………………………………………………………………..218
صحرا …………………………………………………………………………………………………………… 220
صدق ……………………………………………………………………………………………………………..221
صراحی ………………………………………………………………………………………………………… 222
صراط …………………………………………………………………………………………………………… 222
صفا ……………………………………………………………………………………………………………….223
صوفی ……………………………………………………………………………………………………………224
2- 17. «ط»
طاعت ………………………………………………………………………………………………………….. 225
طامات ………………………………………………………………………………………………………….. 225
طامه الکبری ………………………………………………………………………………………………….. 226
طریقت …………………………………………………………………………………………………………. 227
طلب ……………………………………………………………………………………………………………. 228
طمس ……………………………………………………………………………………………………………229
طهارت ………………………………………………………………………………………………………….230
2- 18. «ظ»
ظاهر ……………………………………………………………………………………………………………. 232
ظلّ ………………………………………………………………………………………………………………. 233
ظلمت ………………………………………………………………………………………………………….. 233
ظهور ……………………………………………………………………………………………………………. 234
2- 19. «ع»
عابد ……………………………………………………………………………………………………………… 234
عارف …………………………………………………………………………………………………………….235
عاشق ……………………………………………………………………………………………………………..235
عالَم ……………………………………………………………………………………………………………… 236
عالَم جان ………………………………………………………………………………………………………. 238
عالَم معنی ……………………………………………………………………………………………………… 238
عالِم ……………………………………………………………………………………………………………… 238
عجب …………………………………………………………………………………………………………… 239
عدالت ………………………………………………………………………………………………………….. 240
عرفان …………………………………………………………………………………………………………… 241
عشق ……………………………………………………………………………………………………………. 242
عشوه ……………………………………………………………………………………………………………. 244
عصا ……………………………………………………………………………………………………………… 244
عقل …………………………………………………………………………………………………………….. 245
عقل فضولی ……………………………………………………………………………………………………247
علم ……………………………………………………………………………………………………………… 247
علم ظاهر ……………………………………………………………………………………………………… 250
عنقا ……………………………………………………………………………………………………………… 250
2- 20. «غ»
غمزه ……………………………………………………………………………………………………………. 251
غوّاص …………………………………………………………………………………………………………. 251
غَیم ……………………………………………………………………………………………………………… 252
غَین ……………………………………………………………………………………………………………… 252
2- 21.«ف»
فسخ …………………………………………………………………………………………………………….. 253
فضل ……………………………………………………………………………………………………………. 253
فقر ………………………………………………………………………………………………………………. 254
فکر ……………………………………………………………………………………………………………… 257
فنا ……………………………………………………………………………………………………………….. 257
فیض ……………………………………………………………………………………………………………. 259
2- 22. «ق»
قاب قوسین …………………………………………………………………………………………………… 261
قاف ……………………………………………………………………………………………………………… 261
قدیم …………………………………………………………………………………………………………….. 262
قرب …………………………………………………………………………………………………………….. 263
قضا ……………………………………………………………………………………………………………… 264
قلب …………………………………………………………………………………………………………….. 265
قهر……………………………………………………………………………………………………………….. 266
2- 23. «ک»
کاف ونون …………………………………………………………………………………………………….. 267
کافر ……………………………………………………………………………………………………………… 268
کثرت …………………………………………………………………………………………………………… 268
کرامت ………………………………………………………………………………………………………….. 269
کعبه ……………………………………………………………………………………………………………… 271
کفر ………………………………………………………………………………………………………………. 271
کمال ………………………………………………………………………………………………………………274
کنشت ………………………………………………………………………………………………………….. 275
کوه هستی …………………………………………………………………………………………………….. 275
2- 24. «گ»
گلخن …………………………………………………………………………………………………………… 275
گنج مخفی …………………………………………………………………………………………………….. 276
2- 25. «ل»
لاابالی …………………………………………………………………………………………………………… 276
لامکان ………………………………………………………………………………………………………….. 277
لاهوت …………………………………………………………………………………………………………. 278
لب ………………………………………………………………………………………………………………. 279
لبس …………………………………………………………………………………………………………….. 279
لب لعل ………………………………………………………………………………………………………… 280
لطف ……………………………………………………………………………………………………………. 280
لعل ……………………………………………………………………………………………………………… 281
لوح عدم ………………………………………………………………………………………………………. 281
2- 26. «م»
مجرّد ……………………………………………………………………………………………………………. 282
محبوب ………………………………………………………………………………………………………… 282
محدث …………………………………………………………………………………………………………. 283
محقّق …………………………………………………………………………………………………………… 283
مروّق…………………………………………………………………………………………………………….. 283
مرید ……………………………………………………………………………………………………………. 284
مزابل ……………………………………………………………………………………………………………. 285
مسافر …………………………………………………………………………………………………………… 285
مستی …………………………………………………………………………………………………………… 285
مسجد ………………………………………………………………………………………………………….. 285
مسخ …………………………………………………………………………………………………………….. 286
مشرق …………………………………………………………………………………………………………… 286
مشکات(مشکوه) ……………………………………………………………………………………………. 287
مصباح ……………………………………………………………………………………………………………288
مطرب ………………………………………………………………………………………………………….. 288
معراج …………………………………………………………………………………………………………… 289
معرفت …………………………………………………………………………………………………………. 290
معروف ………………………………………………………………………………………………………… 294
مغرب ………………………………………………………………………………………………………….. 294
مغز ……………………………………………………………………………………………………………… 295
مقام …………………………………………………………………………………………………………….. 296
مقامات ………………………………………………………………………………………………………….297
مقام لی مع اللّه ……………………………………………………………………………………………… 298
مقت ……………………………………………………………………………………………………………. 298
مکر …………………………………………………………………………………………………………….. 299
ممکن……………………………………………………………………………………………………………..299
مناجات ……………………………………………………………………………………………………….. 300
منازل …………………………………………………………………………………………………………… 300
مو ………………………………………………………………………………………………………………. 300
مواجید ………………………………………………………………………………………………………… 300
مواقف……………………………………………………………………………………………………………301
می ……………………………………………………………………………………………………………… 301
میخانه …………………………………………………………………………………………………………. 302
میم احمد …………………………………………………………………………………………………….. 302
2- 27. «ن»
ناسوت ………………………………………………………………………………………………………… 303
ناقوس …………………………………………………………………………………………………………..304
ناموس …………………………………………………………………………………………………………..304
نبوت …………………………………………………………………………………………………………… 305
نبی ……………………………………………………………………………………………………………… 306
نرگس …………………………………………………………………………………………………………. 307
نفخ روح ……………………………………………………………………………………………………… 307
نفس ……………………………………………………………………………………………………………. 308
نفس گویا………………………………………………………………………………………………………..314
نقطه …………………………………………………………………………………………………………….. 314
نقطه ی آخر ………………………………………………………………………………………………….. 314
نقطه ی اسفل ………………………………………………………………………………………………… 315
نقطه ی حال …………………………………………………………………………………………………. 315
نقطه ی خال …………………………………………………………………………………………………. 315
نقطه ی وحدت …………………………………………………………………………………………….. 315
نقوش تخته ی هستی …………………………………………………………………………………….. 316
نماز …………………………………………………………………………………………………………….. 316
نمونه …………………………………………………………………………………………………………… 319
نور ………………………………………… ………………………………………………………………….. 319
نور اسرا ………………………………………………………………………………………………………. 322
نور جان ………………………………………………………………………………………………………. 323
نور خدا ……………………………………………………………………………………………………….. 323
نور ذات ………………………………………………………………………………………………………. 323
نور نبی ………………………………………………………………………………………………………… 324
نیستی ………………………………………………………………………………………………………….. 324
2- 28. «و»
واحد ……………………………………………………………………………………………………………. 324
وادی ایمن …………………………………………………………………………………………………… 325
وجد ……………………………………………………………………………………………………………. 326
وجود …………………………………………………………………………………………………………… 328
وجود کل ……………………………………………………………………………………………………… 329
وجه باقی ……………………………………………………………………………………………………… 330
وحدت ………………………………………………………………………………………………………… 330
ورع …………………………………………………………………………………………………………….. 331
وصال ………………………………………………………………………………………………………….. 332
وقت ……………………………………………………………………………………………………………. 332
ولایت ………………………………………………………………………………………………………….. 334
ولی ……………………………………………………………………………………………………………… 337
وهم …………………………………………………………………………………………………………….. 339
2-29. « هـ »
های هو ……………………………………………………………………………………………………….. 339
های هویت …………………………………………………………………………………………………… 339
هو ………………………………………………………………………………………………………………. 340
هویّت ………………………………………………………………………………………………………….. 340
2- 30. «ی»
یار ……………………………………………………………………………………………………………….. 341
یقین …………………………………………………………………………………………………………….. 341
فهرست آیات قرآن ………………………………………………………………………………………… 345
فهرست احادیث ……………………………………………………………………………………………. 352
فهرست اقوال عرفا و بزرگان …………………………………………………………………………… 355
منابع و مأخذ. ………………………………………………………………………………………………….357
مقدمه
به نام آن که جان را فکرت آموخت چراغ دل به نور جان بر افروخت
چون انسان موجودی اجتماعی است این نیاز را در خود احساس کرد که نمی تواند به تنهایی و بدون ارتباط برقرار کردن با دیگران به حیات خود ادامه دهد بنابراین برای انتقال مقاصد خود و درک مقاصد دیگران از زبان بهره گرفت و الفاظ و واژگان را به خدمت خود درآورد و از آن ها استفاده نمود.
هریک از این واژگان دارای معانی و تعابیر خاصی هستند که بعضی اثر کثرت استعمال جنبه ی اصطلاحی یافته اند. «آن چه در عرف اهل علوم و فنون، اصطلاح خوانده می شود، واژه ها و تعابیر خاصی است که برای افاده ی معنایی خاص وضع شده، یا در اثر کثرت استعمال در هر علم و فن، به تدریج معانی خاص از آن اراده شده و حالت اصطلاحی یافته است . مفاهیم اصطلاحی واژه ها نیز همانند مفاهیم لغوی آن ها، به دو حالت است: یا تعیینی است یعنی با قصد و اراده وضع می گردد و یا تعینی است یعنی واژه ای به تدریج معنای لغوی و مطابقی خود را از دست می دهد و در یک علم، جنبه ی اصطلاحی می یابد، که عموماً معنای اصطلاحی واژه، با معنای لغوی آن متناسب است».[1]
در مورد اصطلاحات صوفیه نیز چنین است برخی از اصطلاحاتی را که صوفیان در آثار خود به کار برده اند از قرآن کریم، کلمات بزرگان دین، روایات و احادیث گرفته اند.
رواج تصوف و پیدایش مکتب های صوفیه در طی چهار قرن در جهان اسلام، ظهور انبوهی از تعبیرات و اصطلاحات را در برداشت که در آثار یا سخنان نقل شده از عرفا، پراکنده بود. صوفیان یا شاعران صوفی را باید نخستین گرد آورندگان اصطلاحات تصوف، به حساب آورد.[2]
برای ادراک عمیق معانی متون متصوفه، ابتدا بایستی مفاهیم اصطلاحات مندرج در آن ها را فهمید. فرهنگ های مصطلحات عرفانی عرفا در فهم و تبیین این متون نقش اساسی و حیاتی دارند. این فرهنگ ها راه پر فراز و نشیبی را طی نموده اند تا این که به شکل امروزی در آمده اند.
از روزگاران گذشته کتب بسیاری باقی مانده است که عنوان فرهنگ را ندارند، ولی دارای فواید فراوانی همچون فرهنگ ها هستند. مانند: صد میدان، منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری و … ، برخی دیگر از کتب برای تبیین و تشریح اصطلاحات عرفانی تألیف شده اند که در این میان می توان به شرح اصطلاحات صوفیه عبدالرزاق کاشانی، اصطلاحات صوفیه ابن عربی، رشف الالحاظ و …اشاره کرد. در برخی دیگر از کتب صوفیه به بخش هایی برخورد می کنیم که به تشریح اصطلاحات عرفانی عارفان اختصاص یافته است اللمع فی التصوف از سراج طوسی، رساله ی قشیریه از ابوالقاسم قشیری، کشف المحجوب از هجویری غزنوی، کیمیای سعادت تألیف غزالی از این دسته کتاب هاست.
از قرن چهارم هجری تا هفتم هجری عارفانی چون قشیری، هجویری، غزالی، نجم رازی و شیخ محمود شبستری پا به عرصه ی هستی نهادند و سبب خلق آثار عرفانی بزرگ و ارزشمندی چون، رساله ی قشیریه، کشف المحجوب، کیمیای سعادت، مرصادالعباد و گلشن راز شدند که هر یک از این آثار به نوبه ی خود دارای ارزش و اعتبار والایی در قلمرو عرفان و همچنین حاوی اصطلاحات و مباحث عرفانی هستند و پس از قرن ها هنوز هم در نظر بزرگان علم و ادب حائز اهمیّت اند.
ابوالقاسم قشیری در باره ی اصطلاحات صوفیان می گوید: هر گروهی از عالمان را الفاظی خاص است که در میان آن ها استعمال می شود و در میان صوفیان نیز اصطلاحاتی وجود دارد که آنان برای بیان مقاصد خویش از این اصطلاحات استفاده می کنند. این اصطلاحات به گونه ای است که مفهوم آنها بر دیگر اشخاص پوشیده است و صوفیه بر این کار تعصب دارند و می کوشند که عقاید و افکارشان برای غیر اهل الله آشکار نشود و معتقدند که این اصطلاحات دارای مفاهیم و حقایقی است که خداوند در دل اولیاء و اهل الله نهاده و نامحرمان اجازه ندارند که از آن آگاه شوند. «من بر آن شدم که این الفاظ و اصطلاحات را به طوری که قابل فهم باشد شرح و تفسیر کنم». [3]
هجویری، در اثر گران سنگ خود، کشف المحجوب به شرح و تبیین اصطلاحات صوفیه شرح اهل بیت پیامبر، صحابه، تابعین و انصار و غیره و همچنین به بیان فرقه های متصوفه می پردازد و در این میان از دوازده فرقه نام می برد که از میان این فرق دو فرقه ی حلولیه و حلاجیه را مردود می شمارد.
غزالی، اثر خود کیمیای سعادت را که چکیده ای از احیاء علوم الدین است و به نظر دانشوران دایره المعارف اسلامی و عرفانی است به چهار رکن تقسیم کرده است که به ترتیب عبارتند از: عبادات، معاملات، مهلکات و منجیات. در ربع عبادات او به ظاهر عبادات نپرداخته بلکه فلسفه و معانی آن ها را بیان کرده است. و در ربع منجیات که اساس کار ما نیز آن قسمت است به شرح و تفسیر اصطلاحات عرفانی چون توکل، رضا، شوق، محبت، خوف، رجا و غیره پرداخته است.
نجم الدین رازی، مرصادالعباد را در عصر حمله ی مغول نگاشته است که از متون بسیار نفیس به شمار می آید و دارای نثری اصیل و روان است که یادگار روزگاری است که هنوز زبان فارسی بر اثر حمله ی مغول دستخوش حوادث نشده و به تنزل نگرائیده بود. وی در این کتاب اصطلاحات عرفانی را تشریح و تبیین نموده است که هم از نظر ادبی و هم از نظر عرفانی دارای اهمیّت فراوانی است.
شیخ محمود شبستری، صاحب منظومه ی عرفانی کوچکی به نام گلشن راز است که آن را در پاسخ سوالات امیر حسین هروی که یکی از عارفان معاصر او است به رشته ی تحریر در آورده حاوی