وبلاگ

اصلاح واریته های گندم سازگار به خشکی یکی از اهداف برنامه های اصلاحی است. عملکرد دانه در شرای  تنش خشکی به بسیاری از خصوصیات فنولوژیکی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی بستگی دارد. به منظور بررسی ترکیب پذیری عمهومی و خصوصهی و چگهونگیعمل ژن ها در شرای  تنش خشکی در سه لاین و دو رقم گندم نان، تلاقی ههای یه  طرفهه بهه صهورت دی آلهل در ایسهتگاه تحقیقهاتکشاورزی و منابع طبیعی استان تهران انجام گرفت. بذور والدین و دورگ ها) 1F( در پاییز 1390 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت شد. صفات تعداد دانه در سنبله، تعداد گلچه های عقیم در سنبله، عملکرد دانه در بوته، تعداد روز تا گلهدهی و وزنهزاردانه ارزیابی شدند. نتایج تجزیۀ واریانس داده ها اختلاف معنا داری بین ژنوتیپ ها نشان داد. نتایج تجزیۀ دی آلل براسهاس روش دومدل B گریفین  نشان داد که اثر ترکیب پذیری عمومی )(GCA برای کلیۀ صفات و ترکیب پذیری خصوصی) SCA( برای همۀ صهفاتاندازه گیری شده به جز  صفت تعداد گلچه های عقیم در سنبله، در سطح احتمال 1 درصد معنا دار بود. همچنین نسبت میهانگین مربعهاتGCA بر SCA دربارۀ کلیۀ صفات به جز  صفت تعداد روز تا گلدهی معنا دار بود. تأثیر زیاد واریانس ژنتیکی افزایشی در صفات یادشهدهبیانگر زیاد بودن میزان وراثت پذیری در این صفات است و امکان گزینش در نسل های اولیه برای این صفات را فراهم می سازد.

كلید واژه ها: تلاقی دی آلل، تنش خشکی، دورگ گیری، گندم، واریانس ژنتیکی.

 

 

 

 

 Email: h.abdi63@yahoo.com                                                                                                                             نویسنده مسئول *

 

مقدمه

تنش های محیطی عامل اصلی محدودکنندۀ کشهت و تولیهدگندم در جهان به شمار می رود. با وجود پژوهش های اخیهر،تنش های غیرزنده همچنان چالشی بزرگ برای پژوهشگران کشاورزی است. تحمل به تنش هایی نظیر خشکی، گرمها وشوری به عنوان عامل اصلی در انتخاب ژنوتیپ های جدیهد،مد نظر است. اصلاح واریته های گندم سهازگار بهه شهرای خشکی از اهداف برنامه های اصلاحی است. عملکهرد دانههدر شههرای  تههنش خشههکی بههه بسههیاری از خصوصههیاتفنولوژیکی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی بستگی دارد [5]. مطالعات ژنتیکی و دانستن نوع عمل ژن درگیر در بیان ی  صفت و قدرت ترکیب پهذیری آن در روش ههای اصهلاحیجوام ع گی اهی اهمی ت وی ژه ای دارد، ب ه خص و  آنک ه اطلاعات و مطالعات دقیق ترکیب پذیری می توانهد درزمینهۀانتخاب روش های اصلاحی و انتخاب لاین ها بهرای ایجهادبذور هیبرید مؤثر واقع شود .

در اصلاح گندم از تجزیۀ دی آلل برای ارزیابی قابلیهتترکیب پهذ یری صهفات کمهی اسهتفاده مهی شهود کهه نتهایجسودمندی را در اختیار قرار می دهد. در پژوهشی بهه منظهور  برآورد خصوصیات ژنتیکی عملکرد دانه و صهفات  مهرتب   در گن دم دوروم از تلاق ی دی آل ل کام ل هف ت ژنوتی پ استفاده  شد. 49 ژنوتیپ حاصل، برای صفات تعداد روز تها  گلدهی، تعداد پنجه های بارور، ارتفاع بوته، تعهداد  دانهه  در سنبله، تعهداد  دانهه در  بوتهه ، وزن هزاردانهه ، عملکهرد  دانه ۀ ت  بوته و شاخص برداشت ارزیهابی  شهد ند. نتهایج  تجزیه ۀ واریانس، بیانگر تفاوت معنا دار بین ژنوتیپ هها  بهرای  کلیه ۀ صفات مطالعه شده بود [1].

نتایج تحقیقی که با بهره گرفتن از تجزیۀ گرافیکی هیمن در گندم انجام گرفت ، نشان داد که تعداد پنجه در بوتهه و وزندانه در سنبله، تحهت کنتهرل  اثهر فهوق غالبیهت ژن؛ و وزن هزاردانه، ارتفاع بوته و طول سنبله تحت کنترل  اثر افزایشی ژن و غالبیت ناقص است [10]. پژوهشگران بها اسهتفاده ازطرح تلاقی دی آلل و ارزیابی ژنتیکی صفات تعداد روز تها  گلدهی، طول دورۀ پر شدن دانه، ارتفاع بوته، تعداد پنجه در بوته، سطح برگ، عملکهرد دانهه در سهنبله ، وزن هزاردانهه ، شاخص برداشت و عملکرد دانۀ ت  بوته در ژنوتیهپ ههایگندم نان نشان دادند که در کلیۀ صفات، غیر از تعهداد روز تا گلدهی، اثر غیرافزایشی ژن نقش مهم تهری دارد  [12]. در پژوهشی دیگر با بهره گرفتن از تلاقی کامل 4 × 4 گندم دوروم نشان داده شد که طول دانه، وزن هزاردانهه و  سهختی دانهه ،تحت کنترل اثر غالبیت ژن است [14].

گزارش پژوهشی که با بهره گرفتن از تلاقهی ههای دی آلهل ، وراثت پذیری خصوصی طول سهنبل ۀ اصهلی، تعهداد سهنبل ۀ بارور و نابارور، تعداد دانه در سنبلۀ اصلی، وزن هزاردانه و وزن دانه در سنبله در گندم بررسی شد، نشان داد که طهول  سنبلۀ اصلی، تعداد سنبلۀ بهارور  و نابهارور ، تعهداد  دانهه  در سنبلۀ اصلی و وزن هزاردانهه  وراثهت پهذیری  نسهبتا   زیهاد ی داشتند، درحالی که وزن دانه در سنبله قابلیت وراثت پهذیری  کمی داشت [15]. به منظور ارزیابی ژنتیکهی  تعهداد  روز تها  گل دهی و عملک رد دان ه در گن دم دوروم در ی  ط رح دی آلل، با تجزیۀ گرافیکی و رسم خ  رگرسهیون  گهزارش  شد که صفت تعداد روز تا گلدهی تحت کنتهرل  اثهر  فهوق  غالبیت ژن ها و عملکرد دانه ۀ تحهت کنتهرل غالبیهت  کامهل  ژن ها بود [3].

در بررسی ژنتیکی صفات کمی و کیفی 10 والهد  گنهدم  هگزاپلوئید به روش تلاقی دی آلل گزارش کردند که اجزای واریانس قابلیت ترکیب پذیری عمهومی  و خصوصهی  بهرای  همۀ صفات معنا دار بهود . عمه ل ژن نیهز  در بیشهتر  صهفات  به صورت اثر افزایشهی  گهزارش  شهد  [6]. در پژوهشهی در  آفریقای جنوبی با هدف بررسی صفات کیفی گندم نهان  بهه  روش تلاقی دی آلل برای تعیهین  تهوارث پهذیری  و قهدرت  ترکیب پذیری آن، مشخص شد که تهوارث پهذیری  صهفات  کیفی گندم به صورت پلی ژنتی  است [2]. در مطالعۀ دیگهرروی ارقام گندم نان و با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل دی آلل، دریافتند که نقش تأثیرات افزایشی ژن ها در توارث عملکرد دانه در سنبله به مراتب بیش از تأثیرات غیرافزایشی آن است [11]. با مطالعۀ چگونگی توارث عملکرد دانه و اجهزای  آن در ارقام گندم نان با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل تلاقهی ههای  دی آلل مشخص شد که اثر غیرافزایشی ژن ها نقش مه ؤثری در کنترل ژنتیکی عملکرد دانه داشت، درصورتی که عملکرد دانه در سنبله، تعداد دانه در سهنبله و  وزن هزاردانهه  بیشهتر  تحت کنترل اثر افزایشی است [8].

در پژوهشی اثر مهادری  در صهفات تعهداد سهنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه و عملکهرد  دانهه  در بوته در گندم نان معنادار بود [4]. در بررسی چگهونگیتوارث پذیری صفات فیزیولوژی  طول و سرعت پهر شهدن  دانه در ارقام گندم نان، به کم  روش دى آلل دریافتند کهه  اثر افزایشى ژن هها  اهمیهت  بیشهترى  در رابطهه  بها تهأ ثیرات غیرافزایشی در توارث این صفات دارد   و بنابراین ،اسهتفاد ه از روش هاى انتخاب به منظور بهبهود  ژنتیکه ی ایهن  صهفاتتوصه یه شه د [8]. بررسه ی چگه ونگی عمه ل ژن هه ا و ترکیب پذیری ارقام و لایهن ههای گنهدم نهان نشهان داد  کههصفات فیزیولوژی  سطح بهرگ پهرچم و سهرعت  و طهول

دورۀ پههر شههدن دانههه تحههت تههأثیر هههر دو اثرافزایشههی و غیرافزایشی ژن ها بود که در این میان اثر غیرافزایشی سههم  بیشترى داشت [6].

بررسی نتایج تلاقی گندم های پاییزه و بهاره نشان دادند که صفات تعداد روز تا گلدهی و ارتفاع بوته، تحت کنتهرل  اث ر افزایش ی ژن اس ت [9]، بن ابراین ایج اد مقاوم ت ب ه خشکی در گندم و حصول بیشترین عملکرد آن هدفی مهم در برنامه های اصلاحی ملی و بین المللی اسهت. از آنجها کههبرای انجام موفقیت آمیهز ههر برنامهۀ اصهلاحی در گیاه هان،اطلاع از ساختار ژنتیکی گیاه مطالعهه شهده  ضهرورت دارد،هدف پژوهش حاضهر، بررسهی قابلیهت ترکیهب پهذیری وچگهونگی کنتهرل ژنتیکهی ص فات بهرای انتخهاب ص حیحلاین ها و ارقام در برنامه های اصلاحی است.

 

مواد و روش ها

پژوهش حاضر در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، طی سال های 1390 ه 1392 انجام شد. در این

آزمایش، سه لاین امیدبخش 9-82-D-N-11 ،WS و -86-M4 و دو رقم گندم نان گاسپارد و چمهران بهه صهورت طهرحدی آلل ی  طرفه با یکهدیگر تلاقهی داده شهدند. چگهونگیانتخاب این ژنوتیپ ها براساس میزان مقاومت و حساسهیتآن ها به تنش خشکی بود. لاین ههای 9–82–WS و 11–D-N )متحمل(، لاین 4–86–M و رقهم چمهران )نیمهه متحمهل( ورقم گاسپارد )حساس( به تنش خشکی بودند. نتهایج آن ههابه همراه والدین در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در کرت هایی به طول 2 متهر و عهرض 60 سهانتی متهر در سههتکرار کشت شد .

آبیاری مزرعه پس از کشت تا مرحلۀ 50 درصد گلدهی ادامه یافت و برای ایجاد تنش خشکی بعد از ایهن مرحلهه،آبیاری صورت نگرفت. از ژنوتیپ های مزبهور پهنج صهفتبه منظور برآورد ترکیب پذیری عمومی و خصوصهی و نهوععمل ژن ها، با بهره گرفتن از میانگین 10 نمونه برای هر صهفتارزی ابی ش د. ای ن ص فات تع داد دان ه در س نبله، تع داد گلچه های عقیم، عملکرد دانه، وزن هزار دانهه و تعهداد روزتا گلدهی بودند. تجزیۀ واریانس اولیۀ داده ها براساس مدل آماری طرح بلوک های کامل تصهادفی انجهام شهد. مقایسهۀ  میانگین لاین ها و ارقام روی صفات بررسی شده، با اسهتفادهاز آزمون دانکن انجام پهذیرفت. تجزیهه و تحلیهل ژنتیکهیبههر اسههاس روش دو مههدل B مخههتل  گریفینهه)  1956(، وتجزیۀ داده هها بها اسهتفاده از نهرم افه زار آمهاری ]–DiallelSAS[05 انجام گرفهت [16]. اثهر ترکیهب پهذیری عمهومیوالدین) gi( و ترکیب پذیری خصوصی برای دورگ ها (Sij) محاسبه شد و آزمون معنا دار بودن آن ها با بهره گرفتن از توزیع t اس تیودنت انج ام گرف ت. همچن ین از تقس یم واری انسترکیب پذیری عمومی به خصوصی و تست آن با آزمهونF  به طور تقریبی نوع تأثیر ژن ها مشخص شد. مقادیر واریانس افزایشی و غالبیت و نیز وراثت پذیری عمومی و خصوصهیبرای صفات مختلف برآورد شد.

 

نتایج و بحث

اساس گزینش والدین در اصلاح نباتات بر شناخت میزان و ارزش ژنوتیپی صفات استوار است. ارزیابی تنهوع ژنتیکهیموجود در ی  جمعیت و همچنین انتخاب مؤثر والهدین وروش های اصلاحی با بهره گیری از تکنی  های آماری انجام مه ی ش ود. ب رای ب رآورد تن وع ژنتیک ی از تکنی  تجزی ۀ واریه هانس و بههرای تخمههین اجههزای واریه هانس ژنتیکههی ازطرح هایی نظیر دی آلل استفاده می شود. در تحقیهق حاضهر، براساس نتایج تجزیۀ واریانس، صفات تعداد دانه در سنبله ،تعداد روز تا گلدهی، عملکرد دانه، وزن هزاردانه در سهطحاحتمال 1 درصد معنا دار بودنهد. معنها دار شهدن صهفات بهروجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های بررسهی شهده  و امکهانتجزیههه و تحلیههل ژنتیکههی صههفات از طریههق روش هههایبیومتری  دلالت دارد. از ایهن رو تجزیهه و تحلیهل ژنتیکهیصرفا  روی صفاتی انجام پذیرفت کهه در تجزیهۀ واریهانسمعنا دار شدند )جدول 1(.

تجزیۀ دی آلل اطلاعات مفیهدی در خصهو  رفتهار وچگونگی کنترل ژنتیکی صفات کمی، تعیین تأثیرات قابلیت ترکیب پذیری و تعیین کارآمدی به نژادی در بهبود صهفت وهمچنین شناسهایی ژنوتیهپ ههای برتهر و نگههداری آن ههابه عنوان والد در برنامۀ اصلاحی فراهم مهی سهازد. براسهاسنتایج به دست آمده، میانگین مربعات ترکیب پهذیری  عمهومیبرای تمامی صفات در سطح احتمال 1 درصد معنها دار شهدکه بیانگر اختلاف والدین مختلهف از نظهر ترکیهب په ذیری عمومی و همچنین امکان انتخاب ی  ترکیب شوندۀ مناسب برای شرکت در تلاقی و نشان دهندۀ تأثیر عمل اثر افزایشی ژن در کنتههرل ایههن صههفات اسههت. میه هانگین مربعههاتترکیب پذیری خصوصی به جز صفت تعداد گلچه های عقیم در سنبله در باقی  صفات در سطح احتمال 1 درصد معنه ا دار بود که بیانگر تأثیر عمل غیرافزایشی ژن ها در کنترل صفات یادشده است.

 

جدول 1. تجزیۀ واریانس ساده و دی آلل برای صفات ارزیابی شده در والدین و دورگ ها در شرایط تنش خشکی

منابع تغییرات درجۀآزادی  در ستعداد نبلهدانه  عقیمتعداد  در  گلچهسنبلههای  تا تعداد گلدهیروز  (g) عملکرد دانه ((gوزن  هزاردانه

ژنوتیپ 15 **28/36 **54/5 **31/8 **31/147 **74/32 قدرت  ترکیبپذیری عمومی 4 **91/45 **86/35 **35/5 **34/23 **9/579 قدرت ترکیب پذیری خصوصی 14 **78/8 42/20 **49/4 **44/4 **92/496 اشتباه آزمایشی 33 75/9 57/21 101/2 7/2 29/11

نسبت قدرت  ترکیبپذیری عمومی به خصوصی – **22/5 **66/1 68/0 **57/5 **203/1 ضریب تغییرات )%( – 71/10 82/14 82/12 124/15 14/13

ns، * و**  به ترتیب معنا دارنبودن و معنا داری در سطوح احتمال

جدول 2. میانگین صفات بررسی شده در سه لاین و دو رقم گندم نان در شرایط تنش خشکی با بهره گرفتن از آزمون دانکن
       وزن هزاردانه 

 (gr)
          عملکرد دانه 

 (gr)                     
            تعداد روز        تا گلدهی
         تعداد گلچه های 

           عقیم در سنبله
تعداد دانه 

در سنبله
والدین
37c
8/7ab
164ab
20a
40ab                             
گاسپارد
54a
11/2a
167a
14c
    42a                         
WS-82-9
46ab
10/47a
166ab
17ab
41ab                            
D-N-11
39ab
9/75ab
163ab
16ab
39ab
چمران
38ab
10ab
160b
18ab
    44a                          
M-86-4
   در هر ستون، اعدادی که حروف مشابه ندارند، اختلاف معنا دار دارند) 05/0 P<(.

 

 

براساس نتهایج تهأثیرات ترکیه ب پهذ یری عمهومی رقهم

گاسپارد و لاین های 9–82–D-N-11 ،WS و چمهران مثبهتبود که بیانگر تأثیرات افزایشی ژن ها است، بنابراین از رقهمگندم گاسپارد و لاین های 9–82–D-N-11 ،WS که عملکهرددانۀ بیشتر و ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنها دار دارنهد،می توان در برنامه ههای اصهلاحی مبتنهی بهر انتخهاب بهرایافزایش عملکرد دانه استفاده کرد )جدول 1(. دامنۀ تغییرات عملکرد دانه برای والهدها از 75/8 تها 2/11 گهرم در بوتههبه ترتیب برای رقهم ههای گاسهپارد و لایهن 9–82–WS بهود.

دامنۀ تغییرات ترکیب پذیری عمومی عملکرد دانه از 35/8- تا 496/2 به ترتیب بهرای والهد 4–M86 و 9–82–WS متغیهربود )جدول 2(.

اثر ترکیب پذیری عمومی گنهدم رقهم گاسهپارد و لایهن9–82–WS مثبت و معنا دار بود که نشان مه ی دههد  واریهانسژنتیکی افزایشی، جزء مهمی از واریانس قابل توارث است .بنهابراین، از رق م گن دم گاس پارد و لای ن 9–82–WS ک ه عملکرد دانۀ زیاد و ترکیب پذیری عمومی مثبهت و معنه ادار دارن د، م ی ت وان در برنام ه ه ای اص لاحی ب رای اف زایش عملکههرد دانههه اسههتفاده کههرد. دامنههۀ تغییههرات تههأثیراتترکیب پهذیری خصوصهی دورگ هها از نظهر عملکهرد دانهه59/2- برای تلاقی) 5 × 2( تا 54/3 بهرای دورگ ) 5 × 4( متغی ر ب ود. دورگ ه ای) 2 × 1(، )3 × 1(، )5 × 1(، )3 × 2(، )4 × 3( و) 5 × 4( ترکیب پهذ یری خصوصهی مثبهت ومعنا دار دارند، برای افهزایش عملکهرد دانهه در برنامهه هها ی اصلاحی دورگ گیری مفید خواهد بود.

 

تعداد دانه در سنبله

تأثیرات (gi( برای صفت تعداد دانه در سهنبله کهه یکهی ازاجزای عملکرد دانه است در لاین 11–D-N مقدار مثبهت ومعنا دار و            نشاندهندۀ نقش مؤثر اثر افزایشی ژن ها در کنترل صفت تعداد دانهه در سهنبله و در لایهن 9–82–WS و رقهمگندم گاسپارد منفی و          معنادار بود، بنابراین برای افهزایش ویا کاهش عملکرد می توان، از این لاین و رقم در برنامه های دورگ گیری استفاده کرد. دامنۀ تغییرات تعداد دانه در سنبله برای والدها از 39 تا 44 درصد  بهترتیب برای رقم چمهرانو لاین 4–86–M بود. واریانس GCA و SCA در این صفت معنا دار است و این نتیجه نشان مهی دههد در کنتهرل صهفتتعداد دانه در سنبله هر دو اثر افزایشی و غیرافزایشی نقهشداشت، اما با توجه به معنا دار شدن نسبت میانگین مربعهاتGCA به SCA سهم تأثیرات افزایشی بیشتر است. بهه  بیهاندیگر، این صفت از والدین به نتاج قابل انتقال است و عمل انتخاب براساس آن را در نسهل ههای اولیهه بعهد از تلاقهیمی تهوان انجهام داد. ایهن نتهایج بها نتهایج دیگهر تحقیقهاتمطابقت دارد  )جدول 1(. دامنهۀ تغییهرات تهأثیراتترکیب پذیری خصوصی دورگ ها از نظر صفت تعداد دانههدر س نبله 674/2- ب رای تلاق ی) 4 × 3( ت ا 037/2 ب رای دورگ) 5 × 2( متغیر بود. دورگ) 5 × 2(، ترکیهب پهذیریخصوصی مثبت و معنا دار داشت؛ بنهابراین، بهرای افهزایشص فت تعهداد دانههه در سهنبله در برنامههه ه ای اصههلاحی

جدول 3. مقادیر قابلیت تركیب پذیری عمومی) gi( والدین برای صفات ارزیابی شده در شرایط تنش خشکی 

           وزن هزار دانه 

 (g)
           عملکرد دانه 

      (g)                  
             تعداد روز 

تا گلدهی
            تعداد گلچه های عقیم     در سنبله
تعداد دانه 

در سنبله
والدین
1/079ns
1/75**
2/063**
2/82**
-1/84**            
گاسپارد
2/27**
2/469**
-/158ns
0/029ns
-2/172**           
WS-82-9
-0/153ns
0/719ns
-0/233ns
0/106ns
2/65**                 
D-N-11
1/550ns
-1/79**
-0/777**
0/208ns
2/05**
چمران
-4/338**
-8/35**
-/232ns
-0/402ns
0/55ns                 
M-86-4
1/62
0/79
0/7
2/58
  1/17                 
LSD5%
2/14
1/40
0/92
3/4
  1/53                 
LSD1%
0/83
0/40
0/35
1/14
   /77                    
S.E(gi)
ns، * و**  به ترتیب معنا دارنبودن و معنا داری در سطوح احتمال 5 و 1 درصد
 

دورگ گیری مفید خواهد بود. براساس معنا دار بودن (gi( دردو جهت مثبت و منفهی در صهفت تعهداد دانهه در سهنبله،می توان اظهار داشت که والدین قابلیت انتقال میهزان بهالا وپایین صفت را دارند، بدین صورت در مواردی کهه افهزایشاندازۀ ی  صفت مد نظر است باید بهه مقهادیر مثبهت) gi( توجه شود )جدول 3(.

 

 

تعداد گلچه های عقیم در سنبله  کمترین تأثیرات gi)( دربارۀ لاین 4–86–M و بیشهترین اثهرgi)( در گندم رقم گاسپارد بود و با توجهه بهه تهأثیر مثبهتکم بودن تعداد گلچه ههای عقهیم در شهرای  تهنش خشهکی می توان از این لاین و رقم به ترتیب برای کاهش و افهزایشتعداد گلچه های عقیم و به تبع آن میزان عملکرد زیهاد بههره

جس ت. دامن ۀ تغیی ر ت أثیرات ترکی ب پ ذیری خصوص ی دورگ ها از نظر صفت تعهداد گلچهه ههای عقهیم در سهنبله746/6- برای تلاقی) 5 × 3( تها 07/1 و بهرای گنهدم رقهمگاسپارد متغیر بود )جدول 3(. دورگ ههای ) 4 × 2( و) 5 × 3( برای صهفت یادشهده کمتهرین مقهدار) (Sij را داشهتند.بنابراین، برای کاهش تعداد گلچه هها ی عقهیم در سهنبله دربرنام ه ه ای اص لاحی و دورگ گی ری توص یه م ی ش وند. معن ا دار ب ودن نس بت MS(GCA)/MS(SCA)، در ص فت تعداد گلچه های عقیم، سههم بیشهتر اثهر افزایشهی ژن هها رامشخص می کند. به بیان دیگر، این صفت از والدین به نتاج قابل انتقال است و پاسخ به گزینش و عمهل انتخهاب را درنسل های اولیۀ بعد از تلاقی ممکهن مهی سهازد )جهدول 1(. نتایج این پژوهش با گزارش سایر محققان مطابق اسهت [3، 4 و 12]. میزان وراثهت پهذیری عمهومی و خصوصهی ایهنصفت در شرای  تنش خشکی بهه ترتیهب 23 و 44 درصهدبود.

 

تعداد روز تا گلدهی

براساس نتایج تجزیۀ واریانس صفت تعداد روز تا گلهدهیدر سطح احتمال 1 درصد معنا دار بود )جدول 1( و این بهروجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های بررسهی شهده  و امکهانتجزی ه و تحلی ل ژنتیک ی از طری ق روش ه ای بیومتری  دلالت دارد. تنوع ژنتیکی زیاد بین ژنوتیپ ها امکهان بهبهودصفات در آینده را فراهم می آورد و به طهور خها  میهزانتنوع ژنتیکی در تعیین سودمندی انتخاب مؤثر اسهت ) 13(. دامنۀ تغییرات این صفت برای والدین بین 160 تا 167 روز به ترتیب برای لاین 4–86–M و 9–82–WS بود.

دامنۀ تغییر تأثیرات ترکیب پهذیری عمهومی بهین منفهی777/0 تا مثبهت 063/0 بهرای دو رقهم چمهران و گاسهپاردمتغیر بود، درصورتی که هدف از اصلاح زودرسی و فرار از خشکی باشد، استفاده از ارقام با تعداد روز تا گلدهی کمتهرمناسه ب خواهه د به ود.  دورگهه ای) 2 × 1( و) 5 × 1( به ترتیب کمترین و بیشهترین طهول روز تها گلهدهی بودنهد)جدول 3( و این امر می تواند در برنامه های اصلاحی مبتنی بر دورگ گیری مفید باشد. واریانس GCA و SCA در ایهنصفت معنا دار است و نشان می دهد در کنترل صفت تعهدادروز تا گلدهی هر دو اثر افزایشی و غیرافزایشی نقش داشته است، امها معنها دار نشهدن نسهبت میهانگین مربعهاتGCA  بهSCA نشان دهندۀ نقش برابر و توأم هر دو اثر افزایشهی وغیرافزایشی در کنترل این صفت در شهرای  تهنش خشهکیاست. این نتیجه با یافته های تحقیقات دیگهر مطابقهت دارد.

 

وزن هزاردانه

دامنۀ تغییرات وزن هزاردانه برای والدین از 36 تا 54 گهرمبه ترتیب برای والد گاسپارد و لایهن 9–82–WS بهود. دامنهۀتغیی رات ترکی ب پ ذیری عم ومی از نظ ر وزن هزاردان ه328/4- تا 54/2 به ترتیب برای لاین 4–86–M و 9–82–WS متغیر بود )جدول 3(. اثر ترکیهب پهذیری عمهومی والهدین 9–82–WS و چمران برای صفت وزن هزاردانهه مثبهت بهودکه بیانگر نقش بیشتر اثر افزایشی ژن ها در این لاین و رقهماست. بنابراین، از لاین 9–82–WS و رقهم چمهران کهه وزنهزاردانهۀ زیهاد و ترکیهب پهذیری مثبهت و معنها دار داش تند می توان در برنامه ههای اصهلاحی مبتنهی بهر انتخهاب بهرای افههزایش عملکههرد دانههه اسههتفاده کههرد. دامنههۀ تغییههراتترکیب پهذیری خصوصهی دورگ هها از نظهر وزن هزاردانهه27/6- تا 7 و 1 تا 55/6 به ترتیب لاین های 5 × 3 و 3 × 2 متغی ر ب ود. دورگ ه ای 5 × 3، 5 × 4، 4 × 2 و 5 × 1 ک ه  ترکیب پذیری  خصوصی مثبت و معنها دار دارنهد )جهدول 4(، دلالت بر سهم زیاد اثر غیرافزایشی در کنترل آن دارد. استفاده از این لاین ها در برنامه های اصلاحی مبتنی بهر دورگ گیهریبرای افزایش عملکرد دانه مفید خواهد بود و وراثهت پهذیریعمومی 39 و خصوصی 24 درصد بود )جدول 5(. با توجههبهه سههم اثهر غیرافزایشهی در کنتهرل صهفت وزن هزاردانهه،پتانسیل انتخاب برای این صفت کم خواهد بود، این نتیجه با دیگر گزارش ها مطابقت دارد .

* و**  به ترتیب معنا دار در سطوح احتمال 5 و 1 درصد

 

با توجه بهه مقایسهۀ مقهادیر وراثهت پهذیری عمهومی وخصوصی برای این صفات نشان می دههد کهه سهه صهفت

جدول 4. مقادیر قابلیت تركیب پذیری خصوصی) Sij( دورگ ها برای صفات ارزیابی شده در شرایط تنش خشکی 

            وزن هزاردانه 

 (g)
           عملکرد دانه 

      (g)                    
              تعداد روز 

تا گلدهی
            تعداد گلچه های عقیم    در سنبله
          تعداد دانهدر سنبله
دورگ ها
0/07ns
2/61**
-2/33**
1/70ns
-2/315ns
 1 × 2
0/47ns
3/45**
1/076ns
0/120ns
1/07ns
 1 × 3
-4/07*
-0/22ns
-0/4812ns
1ns
0/39ns
 1 × 4
6/21**
2/74**
1/740ns
0/075ns
1/169ns
 1 × 5
-6/27**
0/08ns
-1/037ns
0/057ns
-1/270ns
 2 × 3
4/47*
1/98*
0/962ns
-5/707*
-1/009ns
 2 × 4
0/05ns
-2/59*
0/529ns
0/317ns
2/037*
 2 × 5
0/14ns
3/41**
-0/518ns
-0/45ns
ns-2/674
 3 × 4
6/55**
-0/24ns
0/703ns
-6/746**
0/265ns
 3 × 5
4/36*
3/54**
0/148ns
0/457ns
0/386ns
 4 × 5
4/04
1/96
1/74
5/06
3/74                 
LSD5%
5/36
2/58
2/3
6/65
4/92                 
LSD1%
2/6
1/02
0/89
2/58
1/91              
SE.gij
؛M-86-4 .5 ؛Chamran
در سطوح احتمال 5 و 1  درصهد مشخصهات والهدین: 1. گاسهپارد؛ 2. 9–82–Ws؛ 3. 11–D-N؛ 4. 

جدول 5. پارامترهای ژنتیکی صفات بررسی شده در شرایط تنش خشکی
ns ، * و**  به ترتیب معنا دار 

 .M-86-12 .7 و  M-86-6  .6

 
       وزن هزار دانه 

 (g)
          عملکرد دانه 

      (g)                  
تعداد دانه            تعداد گلچه های عقیم          تعداد روزدر سنبله         در سنبله   تا گلدهی
پارامترهای ژنتیکی
 4/39*
 0/92*
1/57ns                     
2/73*                             
7/47*
واریانس افزایشی
14/53ns
 18/55*
 4/34*                                      
5/51*
10/65ns
واریانس غالبیت
 0/39
 0/58
 0/80                    
0/23
 0/52
وراثت پذیری عمومی h2b
 0/24
 0/20
 0/52                    
0/44
 0/32        
وراثت پذیری خصوصی h2n
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
تعداد دانه در سنبله، تعداد روز تها گلهدهی )روز( و تعهداد

گلچ ه ه ای عق یم در س نبله نس بت ب ه دو ص فت دیگ روراثت پذیری بیشتری داشت، درحالی که دو صفت عملکرد دانه و وزن هزاردانه در مقایسه با تمام صفات مطالعهه شهده  وراثت پذیری خصوصی کمتری دارند. این امر بیانگر بهازدهکم انتخاب در نسهل هها ی اولیهه بهرای ایهن صهفات اسهت)جدول 5(. معنها دار بهودن نسهبتMS(GCA)/MS(SCA)  بیشتر بودن سهم تهأثیرات افزایشهی ژن هها را دربهارۀ کلیهۀصفات به جز تعداد روز تا گلدهی را مشخص مهی کنهد. بههبیان دیگر، می توان گفت که این صفات از والدین بهه نتهاجقابههل انتقههال اسههت و ع مههل انتخههاب براسههاس آن را درنسل های اولیۀ بعد از تلاقی می توان انجام داد )جهدول 1(. نتایج پژوهش حاضر با گزارش سایر محققان مشابهت دارد [3، 4، 12 و 13].

 

نتیجه گیری

در بین والدین لاین 9–82–D-N-11 ،WS و گاسهپارد بهرایعملکرد دانه، لایهن 11–D-N بهرای تعهداد دانهه در سهنبله ،تعداد روز تا گلدهی و لاین 9–82–WS و رقم چمران برای وزن هزاردانه بیشترین ترکیب پذیری عمومی را نشان دادنهدو بهترین ترکیب شوندۀ عمومی برای اصلاح صفات یادشده بودن د همچن ین دورگ ه ای 3 × 2، 4 × 3 و3 × 2 ب رای ص فت عملک رد دان ه ،دورگ ه ای 4 × 3، 5 × 3 و 4 × 2 برای تعداد دانه در سنبله، دورگ های 5 × 3 و 4 × 2 بهرایگلچه های عقیم در سنبله، دورگ ههای 5 × 4، 5 × 1 و 4 × 2 بههرای صههفت وزن هزاردانههه بهتههرین ترکیههب پههذیری خصوصی بودند. براساس نتهایج تجزیهه و تحلیهلGCA  و SCA برای طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، تعهداد روز تهاگلدهی، عملکرد دانه و وزن هزاردانه هر دو جزء افزایشهیو غیرافزایشههه ی ژن هههه ا نقههه ش دارنههه د. نسههه بت MS(SCA)/MS(SCA) در خصو  مؤثر بودن ههر یه  ازتأثیرات افزایشی و یها غالبیهت ژن ههای درگیهر بها صهفاتیادشده را تأیید می کند. بنابراین، بهرای صهفاتی کهه تحهت تأثیر اثر غیرافزایشی ژن هستند، دورگ گیری و تولید ارقام هیبرید مناسب خواهد بود. میزان قابلیهت تهوارث پهذیریخصوصی برآورد شده برای صفات تعداد گلچه های عقهیمدر سنبله و تعداد روز تا گلدهی، بر سهم تأثیرات افزایشی ژن در شکل گیری این صفات دلالت دارد؛ بنابراین چنهینصفاتی به راحتی از ی  نسل به نسل دیگر منتقل می شوند و پاسخ بهتری به گزینش نشان می دهنهد. تهوارث پهذیریخصوصی برای صفت عملکرد دانه 20 درصد برآورد شد

که بر سهم زیاد اثر غیر افزایشی ژن دلالهت دارد؛ بنهابراینواکنش این صفت به گهزینش در مقایسهه بها صهفاتی کههتحت کنتهرل اثهر افزایشهی ژن قهرار دارنهد، کمتهر اسهت

)جدول 5(.

 منابع

وندا م و هوشمند س) 1390( «ارزیابی ساختار ژنتیکی عملک رد دان ه و ص فات وابس ته ب ا اس تفاده از روش دی آلل در ژنوتیپ ههای گنهدم  دوروم». علهوم  زراعهیایران. 13)1(: 218-206.

آگهیاقامت گرجستان بازاریابی ویروسی
جستجو برای:
جستجو …
کلمات کلیدی بیشتر جستجو شده :
فیزیولوژیکیکاهش ارزشمشاور خارجیولی خاص

 

Contents

فصل اول: مقدمه. 1

1- 1 مقدمه.. 1

2-1 بیان مسئله. 3

3-1 اهمیت و ضرورت موضوع. 4

4-1 محدوده پژوهش. 6

5-1 اهداف تحقیق. 6

1-5-1 هدف اصلی. 6

2-5-1 اهداف اختصاصی. 7

6-1تعریف واژگان. 7

7-1محدودیت ها و مشکلات پژوهش. 9

فصل دوم: مروری بر پژوهش های انجام شده. 2

1-2 مقدمه. 2

2-2 خشکسالی و انواع آن. 2

1-2-2 تعریف و مفهوم خشکسالی. 2

2-2-2 انواع خشکسالی.. 8

3-2 اثرات و پیامدهای خشکسالی.. 12

1-3-2 اثرات مستقیم و غیر مستقیم. 13

2-3-2 اثرات اقتصادی، اثرات زیست محیطی و اثرات اجتماعی. 14

1-2-3-2 اثرات اقتصادی خشکسالی:. 14

2-2-3-2 اثرات زیست محیطی خشکسالی:. 15

3-2-3-2 اثرات اجتماعی خشکسالی:. 16

3-3-2 اثرات خشکسالی بر حسب منبع آسیب پذیر. 17

1-3-3-2 اثر خشکسالی بر کشاورزی. 17

2-3-3-2 اثر خشکسالی بر منابع آب. 17

3-3-3-2 اثر خشکسالی بر جوامع انسانی. 18

4-2 روند خشکسالی در ایران و جهان. 19

1-4-2 خشکسالی در ایران. 19

2-4-2 خشکسالی در جهان. 21

5-2 مدیریت خشکسالی. 22

1-5-2 مدیریت بحران. 23

2-5-2 مدیریت ریسک. 24

6-2 آسیب پذیری نسبت به خشکسالی. 26

7-2 آسیب پذیری. 28

1-7 -2 تعریف و مفهوم آسیب پذیری. 28

2-7-2 عوامل مؤثر بر آسیب پذیری. 35

3-7-2 انواع آسیب پذیری. 36

1-3-7-2 آسیب پذیری زیست محیطی:. 36

2-3-7-2 آسیب پذیری اجتماعی.. 37

3-3-7-2 آسیب پذیری اقتصادی. 37

4-7-2 ابعاد آسیب پذیری:. 38

1-4-7-2 در معرض قرارگرفتن. 39

2-4-7-2 حساسیت. 40

3-4-7-2 ظرفیت سازگاری. 41

5-7-2 ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری. 44

1-5-7-2 سرمایه انسانی. 45

2-5-7-2 سرمایه فیزیکی. 46

3-5-7-2 سرمایه مالی. 46

4-5-7-2 سرمایه طبیعی. 47

5-5-7-2 سرمایه اجتماعی. 47

8-2 سنجش آسیب پذیری. 49

1-8-2 تعیین شاخص سنجش آسیب پذیری. 51

2-8-2 تعیین وزن شاخص های ارزیابی آسیب پذیری. 51

9-2 مروری بر پژوهش های انجام شده. 52

1-9-2 مطالعات خارجی:. 53

2-9-2 مطالعات داخلی:. 58

10-2 نتیجه گیری. 63

فصل سوم: روش شناسی پژوهش. 66

1-3 مقدمه. 66

2-3 روش تحقیق. 66

3-3 جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری. 67

4-3 منطقه مورد مطالعه. 68

5-3 متغیرهای تحقیق. 69

1-5-3 متغیرهای مستقل. 69

1-1-5-3 ویژگی های فردی گندمکاران. 69

2-1-5-3 در معرض قرار گرفتن. 69

3-1-5-3 حساسیت. 70

4-1-5-3 ظرفیت سازگاری گندمکاران. 71

2-5-3 متغیر وابسته. 73

1-2-5-3 آسیب پذیری گندمکاران از خشکسالی. 73

6-3شاخص سازی. 74

 

1-6-3 رفع اختلاف مقیاس بین مؤلفه ها. 74

2-6-3 تعیین وزن مؤلفه ها. 75

7-3 سؤالات تحقیق. 76

8-3 فرضیه های پژوهش. 76

9-3 ابزار جمع آوری اطلاعات. 76

10-3 روایی و پایایی ابزار سنجش. 77

11-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها. 78

فصل چهارم: نتایج و بحث. 80

1-4 مقدمه. 80

2-4 آمار توصیفی. 80

1-2-4 توزیع سنی گندمکاران. 80

2-2-4 بعد خانوار گندمکاران. 81

3-2-4 محل سکونت. 82

4-2-4 نوع شغل. 82

5-2-4 نوع فعالیت کشاورزی. 83

6-2-4 نوع کشت. 83

7-2-4 نوع مالکیت زمین زراعی. 84

8-2-4 بیمه محصول. 84

9-2-4 منبع آب. 84

10-2-4 در معرض قرار گرفتن. 85

11-2-4 حساسیت گندمکاران نسبت به خشکسالی. 86

12-2-4 ظرفیت سازگاری. 86

1-12-2-4 سرمایه انسانی. 87

2-12-2-4 سرمایه فیزیکی. 91

3-12-2-4 سرمایه طبیعی. 92

2-3-12-2-4 دسترسی به آب. 93

4-12-2-4 سرمایه مالی. 95

5-12-2-4 سرمایه اجتماعی. 96

6-12-2-4 شاخص ظرفیت سازگاری. 99

13-2-4 آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی. 100

3-4 آمار استنباطی. 102

1-3-4 آزمون های همبستگی. 102

1-1-3-4 رابطه بین ویژگی های فردی گندمکاران با حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری آنان نسبت به خشکسالی. 102

2-3-4 آزمون های مقایسه میانگین. 103

1-2-3-4 مقایسه میانگین در معرض قرار گرفتن، حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس محل سکونت. 103

2-2-3-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع شغل. 105

4-2-3-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع فعالیت کشاورزی. 106

5-2-3-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع کشت. 107

5-2-3-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع مالکیت اراضی. 108

5-2-3-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع منبع آب. 109

5-2-3-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس تحت پوشش بودن بیمه محصولات. 110

3-3-4 تحلیل خوشه ای. 111

1-3-3-4 طبقه بندی گندمکاران بر اساس در معرض قرار گرفتن آنان. 112

2-3-3-4 طبقه بندی گندمکاران بر اساس حساسیت آنان. 113

3-3-3-4 طبقه بندی گندمکاران بر اساس ظرفیت سازگاری آنان. 114

4-3-3-4 طبقه بندی گندمکاران بر اساس آسیب پذیری آنان. 115

4-3-4 تبیین آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی. 116

فصل پنجم: نتیجه گیری کلی و ارائه پیشنهاد ها. 119

1-5 مقدمه. 119

2-5 نتایج پژوهش. 119

3-5 پیشنهاد ها. 126

منابع. 127

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول1-2 مقایسه دیدگاه های نظری آسیب پذیری نسبت به مخاطرت طبیعی.. 34

جدول 2-2 روش های سنجش آسیب پذیری.. 50

جدول 3-2 استخراج اجزای پرسشنامه از پیشینه تحقیق.. 63

جدول 1-3 حجم جامعه و نمونه مورد مطالعه.. 67

جدول2-3متغیرهای تحقیق و مقیاس سنجش آن ها.. 77

جدول 3-3 مقدار آلفای کرونباخ پرسشنامه.. 78

جدول1-4 توزیع سنی گندمکاران مورد مطالعه.. 81

جدول2-4 بعد خانوار گندمکاران.. 81

جدول 3-4 محل سکونت گندمکاران.. 82

جدول4-4 نوع شغل گندمکاران.. 82

جدول 5-4 نوع فعالیت کشاورزی.. 83

جدول 6-4 نوع کشت گندمکاران.. 83

جدول 7-4 نوع مالکیت اراضی گندمکاران.. 84

جدول 8-4 بیمه محصول گندمکاران.. 84

جدول 9-4 منبع آب گندمکاران.. 85

جدول 10-4 در معرض قرار گرفتن.. 85

جدول 11-4 سطح بندی در معرض قرار گرفتن.. 85

جدول 12-4 حساسیت گندمکاران.. 86

جدول 13-4 سطح بندی حساسیت گندمکاران.. 86

جدول14-4 سطح تحصیلات گندمکاران.. 87

جدول15-4 سابقه فعالیت کشاورزی گندمکاران.. 88

جدول16-4 تعداد دفعات شرکت در دوره های آموزشی – ترویجی گندمکاران.. 88

جدول17-4 سطح سلامت گندمکاران.. 89

جدول 18-4 مهارت های فنی- زراعی گندمکاران.. 89

جدول 19-4 سطح بندی مهارت های فنی- زراعی گندمکاران.. 90

جدول 20-4 سرمایه انسانی گندمکاران.. 91

جدول 21-4 سطح بندی سرمایه انسانی گندمکاران.. 91

جدول 22-4 سرمایه فیزیکی گندمکاران.. 91

جدول 24-4 میزان مالکیت زمین زراعی گندمکاران.. 92

جدول 25-4 سطح بندی میزان مالکیت اراضی گندمکاران.. 93

جدول 26-4 دسترسی به آب گندمکاران.. 93

جدول 27-4 سطح بندی دسترسی به آب گندمکاران.. 93

جدول28-4 سرمایه طبیعی گندمکاران.. 94

جدول 29-4 سطح بندی سرمایه طبیعی گندمکاران.. 94

جدول 30-4 سرمایه مالی گندمکاران.. 95

جدول 31-4 سطح بندی سرمایه مالی گندمکاران.. 95

جدول32-4 تعداد عضویت گندمکاران در گروه های اجتماعی- سیاسی.. 96

جدول 33-4 توزیع فراوانی مؤلفه پیوند سرمایه اجتماعی در میان گندمکاران.. 97

جدول 34-4 توزیع فراوانی مؤلفه پل ارتباطی سرمایه اجتماعی در میان گندمکاران   98

جدول 35-4 سرمایه اجتماعی گندمکاران.. 99

جدول 36-4 سطح بندی سرمایه اجتماعی گندمکاران.. 99

جدول 37-4 ظرفیت سازگاری گندمکاران.. 100

جدول 38-4 سطح بندی ظرفیت سازگاری گندمکاران.. 100

جدول 39-4 آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی.. 101

جدول 40-4 سطح بندی آسیب پذیری گندمکاران.. 101

جدول 41-4 رابطه بین ویژگی های فردی گندمکاران با حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری آنان نسبت به خشکسالی.. 103

جدول42-4 مقایسه میانگین در معرض قرار گرفتن، حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس محل سکونت.. 104

جدول43-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس شغل اصلی.. 105

جدول44-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع فعالیت کشاورزی.. 107

جدول45-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع کشت.. 108

جدول46-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع مالکیت زراعی.. 109

جدول47-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع منبع آب.. 110

جدول48-4 مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس استفاده یا عدم استفاده از بیمه محصول.. 111

جدول 49-4 تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای.. 112

جدول 50-4 میانگین در معرض قرار گرفتن افراد در هر خوشه.. 112

جدول 51-4 تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای.. 113

جدول 52-4 میانگین حساسیت افراد در هر خوشه.. 113

جدول53-4 تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای.. 114

جدول 54-4 میانگین ظرفیت سازگاری افراد در هر خوشه.. 115

جدول 55-4 تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای.. 115

جدول 56-4 میانگین آسیب پذیری افراد در هر خوشه.. 116

جدول 57-4 تبیین آسیب پذیری گندمکاران بر اساس مؤلفه های سازنده آن.. 117

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

شکل 2-1 انواع خشکسالی و پیامدهای آن(کرمی،1388، 5). 12

شکل 2-2 اثرات و پیامدهای خشکسالی(پائول1998، ص:369). 14

شکل 2-3 تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم مخاطرات طبیعی بر جامعه(افتخاری و همکاران،1388، 31). 19

شکل 2-4 درصد افراد زیان دیده بر اثر بلایای طبیعی در خاورمیانه در سال های 2008-1978(حیاتی،1388،116). 20

شکل 2-5 درصد افراد زیان دیده بر اثر خشکسالی در جهان در سال های2004-1900(حیاتی،1388،115). 21

شکل 2-6 چرخه مدیریت ریسک و مدیریت بحران (خسروی پور، 1389، 33).. 24

شکل 2-7 فرایند مدیریت ریسک(پورطاهری و همکاران،1392، 9). 26

شکل 2-8 رویکرد یکپارچه به آسیب پذیری نسبت به مخاطرات طبیعی و تلقی آن به عنوان خصیصه ای از سیستم زوجی انسانی-محیطی (قدیری و همکاران،1387، افتخاری و همکاران،1388)   27

شکل 2-9 حلقه های کلیدی مفهوم آسیب پذیری(افتخاری و همکاران،1388 ،33).. 32

شکل 2-10 چارچوب ریسک – خطر (افتخاری و همکاران،1388، 36).. 33

شکل 2-11 عوامل مؤثر بر آسیب پذیری (دانتیما و کزنری،2013).. 36

شکل 2-13 انواع آسیب پذیری کشاورز در برابر خشکسالی(اقتباس از: پورطاهری و همکاران،1392 :11). 38

شکل 2-14 نقش ظرفیت در کاهش آسیب پذیری(پورطاهری و همکاران،1389،28). 42

شکل 2-15 چارچوب مفهومی معیشت پایدار (منبع: اداره توسعه بین الملل، 2002)   44

شکل 2-16 چارچوب مفهومی برای ارزیابی آسیب پذیری کشاورزان به تغییر اقلیم(درسا و همکاران،2008). 50

شکل 2-17 مدل تحقیق. 52

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست روابط

رابطه 1-3 فرمول محاسبه در معرض قرار گرفتن.. 70

رابطه2-3 فرمول محاسبه حساسیت.. 70

رابطه 3-3 فرمول شاخص آسیب پذیری.. 73

رابطه 4-3 فرمول استاندارد کردن برای رفع اختلاف مقیاس ها.. 75

رابطه 5-3 محاسبه شاخص بر اساس وزن های به دست آمده از PCA.. 75

رابطه 1-4 فرمول شاخص سرمایه انسانی.. 91

رابطه 2-4 فرمول شاخص سرمایه طبیعی.. 94

رابطه 3-4 فرمول شاخص سرمایه اجتماعی.. 98

رابطه 4-4 فرمول ساخت شاخص ظرفیت سازگاری.. 99

رابطه 5-4 فرمول شاخص آسیب پذیری.. 100

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

مقدمه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول: مقدمه

1- 1 مقدمه

خشکسالی، کمبود آب و اثرات آن بر تولیدات کشاورزی و توسعه اقتصادی یکی از نگرانی های عمده جهانی محسوب می شوند و از بزرگترین چالش هایی هستند كه توسعه ی كشاورزی كشور در حال و آینده با آن مواجه خواهد بود (امامی بیستگانی و سیادت، 1388؛ لیو و همکاران[1]،2008). خشکسالی در چند دهه اخیر یک پدیده شایع و یکی از علل اصلی کاهش تولید بوده است (حیاتی و همکاران[2]،2010). همچنین خشكسالی در مقایسه با سایر بلایای طبیعی مانند: سیل، آتشفشان، طوفان و حتی زلزله، بیشترین خسارت را در سال های گذشته در كشور به جا نهاده است و این در حالی است كه به دلیل بطئی بودن روند وقوع آن و نمایان شدن تأثیر تخریبی آن پس از مدت زمان نسبتأ طولانی، كمتر مورد توجه و حساسیت برنامه ریزان و سیاستگذاران برای مطالعه، بررسی و نحوه برخورد با آن قرار گرفته است (حیاتی و همکاران،1388 ؛ دهزاد و همکاران،1388؛ وزارت جهاد کشاورزی استان خوزستان، 1390).
خشكسالی طی دوره های مختلف، همه بخش های کشور به خصوص بخش كشاورزی را با خود درگیر ساخته است (تقوایی ابریشمی،1388). معیشت در جامعه وابسته به بخش کشاورزی است و بیش از 75 درصد محصولات کشاورزی در مناطق روستایی تولید می­شود در حالی که بخش کشاورزی وابسته به آب و هوا می باشد و تنوع آب و هوا به شدت تولید محصول را تحت تأثیر قرار می­دهد. خشکسالی از طریق تأثیرگذاری بر فرآیندهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی جامعه، منجر به آسیب پذیری جامعه می شود و با توجه به اینکه اقتصاد روستایی اتّكای قابل توجهی به فعالیت های كشاورزی دارد، شعاع تأثیر پدیده ی خشكسالی در مناطق روستایی، بیش از نقاط دیگر بوده است. اثرات و پیامدهای خشکسالی معمولأ ابتدا بر کشاورزی، تولید مواد غذایی، منابع آبی و در نتیجه بر زندگی و معیشت کشاورزان که ذی­نفعان کلیدی و تولید کنندگان اصلی محصولات کشاورزی و مواد غذایی هستند ظاهر می شود و به طور مستقیم زندگی و الگوهای معیشت روزانه آن ها را تحت تأثیر قرار­می دهد و منجر به آسیب پذیری خانوارهای کشاورزان و ناپایداری معیشت آنان می گردد (ویلهایت[3]، 1993؛ صالح و مختاری،1386؛ زمانی و همکاران،1388؛ پور طاهری و همکاران،1389؛ پیتمن و همکاران[4]،2011 ؛ حبیبا و همکاران[5]،2012). علی رغم گستردگی و تنوع خسارات و آسیب های ناشی از خشکسالی، ماهیت چند بعدی و پویای آن ها موجب شده که مطالعه آسیب پذیری جوامع و بخش های مختلف نسبت به خشکسالی دشوار باشد درحالی که درک ماهیت آسیب پذیری[6]، نقش مهمی در کاهش اثرات و پیامدهای خشکسالی دارد (کشاورز، 1389). تجزیه و تحلیل آسیب پذیری نسبت به خشکسالی در زمینه کشاورزی و امنیت غذایی جهانی، به ویژه با توجه به الگوهای افزایش مخاطرات اقلیمی برای کشورهای مستعد مخاطرات متفاوت در جهان، حیاتی است(جایانتی و همکاران[7]،2013). اندرسون و وودرو [8](1998) نیز توسعه پایدار را فرایند كاستن از آسیب پذیری ها و افزایش ظرفیت های محلی تعریف كرده اند (پورطاهری و همکاران، 1389). بنابراین، سنجش آسیب پذیری کشاورزان نسبت به خشکسالی، گامی مهم در پرداختن به موضوع آسیب پذیری نسبت به خشکسالی در کشور است و می تواند به مدیریت خشکسالی کاهش گرا[9] منجر شود (گیکن و همکاران[10]،2012).

2-1 بیان مسئله

استان خوزستان یكی از قطب های اصلی فعالیت های كشاورزی كشور محسوب می شود (مینایی و همکاران،1388)، 80 درصد از کل سطح زیر کشت و 62 درصد از تولید غذای اصلی در جهان مربوط به کشت گندم است (مونگی و همکاران،2010). برآوردهای موجود نشان می دهد كه نیاز كشور به گندم تا سال 14700 از مرز20 میلیون تن در سال خواهد گذشت (کوچکی و نصیری،1387). گندم عمده ترین محصول زراعی در خوزستان بوده و رتبه دوم كشت این محصول در كشور به خوزستان اختصاص دارد. بر اساس آمار موجود در سال زراعی 1389- 1388 ، از كل اراضی زیر كشت گندم استان خوزستان( 889 هزار هكتار)، 605 هزار هكتار( 68 درصد) به گندم آبی و 284 هزار هکتار(32درصد) به گندم دیم اختصاص دارد. میانگین تولید كل گندم نیز حدود 1373 تن بوده كه سهم گندم آبی 1248 تن(91 درصد) و گندم دیم 124 هزار تن(9 درصد) می باشد (گوشه وغالبی،1391 و اداره آمار و فناوری اطلاعات جهاد کشاورزی استان خوزستان،1392).

بر اساس گزارش سازمان ملل در آینده ای نزدیک 31 کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و از ایران نیز به عنوان یکی از بحرانی ترین کشورهای درگیر کمبود آب در آینده نام برده می شود (پور طاهری و همکاران،1392). خشکسالی ها و كم آبی سال های اخیر باعث كاهش منابع آب با كیفیت مطلوب در خوزستان شده است و ناخواسته بهره برداری از منابع آب با كیفیت نامطلوب برای آبیاری گندم را افزایش داده است (گوشه و غالبی،1391) همین امر سبب شده استان خوزستان با داشتن رتبه دوم در تولید گندم در كشورمان، قسمت بزرگی از تولید گندم خود را از دست بدهد (تقوایی ابریشمی، 1388). سطح زیر كشت گندم در كشور ما بسیار بالا است (میران زاده و امام،1388) و تولید آن به ویژه به صورت کشت دیم وابستگی بالایی با مقدار نزولات جوی و برخی از عوامل اقلیمی دارد. در استان خوزستان به علت خشکسالی، كافی نبودن بارندگی و توزیع نامناسب باران در سال های اخیر ، سطوح چشمگیری از گندم زارها، قابل برداشت نبوده و یا عملكرد كمی دارند كه میزان تولید كل گندم كشور را تحت تأثیر قرار داده است(تاتاری و همکاران،1390). خشکسالی نه تنها باعث خسارات کشاورزی برای کشاورزان می­شود بلکه درآمد آن ها، فرصت های شغلی و نهاده ها و سرمایه گذاری آن ها را در بخش کشاورزی کاهش می دهد (حبیبه و همکاران،2012). این خسارات ادامه آسیب پذیری کشاورزان نسبت به خشکسالی را نشان می­دهد (گیکن و همکاران،2012) و كاهش خسارات نیازمند فهم صحیح علل و راه حل های مناسب می باشد که در این زمینه، آسیب پذیری به عنوان تعیین كننده اصلی معرفی می شود (افتخاری و همکاران، 1387).

آسیب پذیری نسبت به خشکسالی حاصل مجموعه ای پیچیده، چندگانه و همبسته از عوامل اجتماعی- اقتصادی است که مطالعه آن را دشوار می کند. درحالی که تبیین آسیب پذیری و عوامل اثرگذار بر آن، عامل کلیدی در کاهش اثر بخش خسارات خشکسالی به شمار می رود (بریکمن[11]، 2006؛کشاورز، 1389؛ وزارت جهاد کشاورزی، 1390). از این رو ، شناخت میزان آسیب پذیری نسبت به خشکسالی کشاورزان و خانوارهای آنان برای نیل به جامعه ای پایدار ضروری می باشد. با توجه به این­که بررسی آسیب پذیری نسبت به خشکسالی به صورت عادی در سطح محلی اتفاق می­افتد، مطالعات فاجعه باید قادر به تبیین ماهیت آسیب پذیری در سطح محلی و به ویژه در سطح خانوار باشند (لیو و همکاران، 2008

[1] Liu et al.

[2] Hayati et al.

[3] Wilhite

[4] Pitman et al.

1- 6 –  مراحل پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

فصل دوم

2- چهار چوب مفهومی پژوهش:…………………………………………………………………………………………….. 9

2- 1-  وصف برای وصف …………………………………………………………………………………………………………………………… 10

2 – 2 – ذکرعوامل طبیعی برای بیان مسائل عرفانی و معارف معنوی …………………………………………………………………….  12

2 – 3- ذکرعوامل طبیعی ساخت تصویرهای حماسی ………………………………………………………………………………………….14

2-4-  ذکرعوامل طبیعی برای بیان اوضاع اجتماعی……………………………………………………………………………………………..15

2 – 5-  نقش  عینیّت و ذهنیّت در شعر …………………………………………………………………………………………………………… 16

2 – 6- رابطه­ی عشق، انسان وطبیعت ……………………………………………………………………………………………………………… 18

فصل سوّم

3-  زندگی ،آثار و اندیشه­ی قیصر امین پور …………………………………………………………………………………………….  …..    21

3 – 1 –  زندگی­ و آثار شاعر ……………………………………………………………………………………………………………………….  22

3 – 2 – اندیشه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….  23

3- 3 – قیصر و سبک رمانتیک …………………………………………………………………………………………………………………….. 28

فصل چهارم:

4 –  طبیعت در شعر قیصر امین­پور ………………………………………………………………………………………………………………… 32

4- 1 –  طبیعت­گرایی توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………….. 32

4 – 1 – 1- توصیف گزارش ­گونه و روایی   ……………………………………………………………………………………………………. 32

4 – 1 – 2 – توصیفات ساده نمادین ………………………………………………………………………………………………………………..35

4 – 1 – 3 – توصیف براساس شخصیت­بخشی به عناصر طبیعت (تشخیص) …………………………………………………………… 37

4– 2 –  طبیعت گرایی با کارکرد عناصر حماسی …………………………………………………………………………………………….. 38

4- 2 – 1 – پیوند حماسه و تغزل …………………………………………………………………………………………………………………… 39

4- 2-  2 –  بازتاب روح حماسی در عناصر زبانی و بلاغی …………………………………………………………………………………. 39

4-2 – 2- 1 – واژگان …………………………………………………………………………………………………………………………………. 41

4- 2 – 2- 2 – ایماژها و تصاویر حسّی …………………………………………………………………………………………………………… 42

4 – 2 –3 –  لحن و آهنگ حماسی ……………………………………………………………………………………………………………….. 55

4 – 2 –  3 – 1 –  لحن غمگینانه و سوگوارانه …………………………………………………………………………………………………..55

4 – 2 – 3 – 2 –  گله و شکایت …………………………………………………………………………………………………………………… 56

4 – 2 – 3 –  3 – صفا و صمیمیت ………………………………………………………………………………………………………………… 56

4 – 2 – 4 – تلفیق حماسه و عرفان ………………………………………………………………………………………………………………… 57

4 – 3 – طبیعت گرایی تألیفی وتأویلی ……………………………………………………………………………………………………………. 61

4 – 3 – 1 – تصویر رمانتیک ……………………………………………………………………………………………………………………….. 63

4 – 3 – 2 –   فردیّت در تصویر و کارکرد ایماژها و تصاویر ……………………………………………………………………………… 69

4 – 3 – 3 –  تنوّع ایماژها و تصاویر خیالی در طبیعت­گرایی تألیفی و تأویلی …………………………………………………………. 73

4 – 3 – 4 –  بیان دردهای نگفتنی از راه تأویل نمادین عناصر طبیعی ……………………………………………………………………..78

رخنمون‌های سنگی موجود بدست آمد. انواع نمونه سنگ‌های گردآوری شده از گنبد با توجه به آنالیزهای طیفی (طیف‌های حاصل از ASD) و مطالعه مقاطع میکروسکوپی، به 5 گروه سنگی شامل تبخیری انیدریت-هالیت، تبخیری کربناتی، آواری، آذرآواری و آذرین بیرونی تقسیم­بندی شدند. سه گروه اول در محدوده گنبد دارای رخنمون‌های وسیع بوده، بطوریکه قابل نقشه‌برداری می‌باشند، اما دو نوع آذرین بیرونی مانند آندزیت و دیاباز و آذرآواری­هایی مانند انواع آگلومرا و برش آتشفشانی، از وسعت کمی برخوردار بوده بطوریکه در نقشه تهیه شده نهایی به عنوان یک واحد جداگانه بارز نشده و مخلوط با سایر واحدهای اصلی در نظر گرفته می‌شوند. به منظور تهیه نقشه زمین‌شناسی گنبد، از الگوریتم طیف پایه انطباق سیمای طیفی (SFF) استفاده شد که در آن طیف‌های تصویر استخراج شده به روش PPI و Z-Profile و همچنین طیف نمونه‌های صحرائی به عنوان طیف مرجع معرفی شدند. در نهایت با مقایسه هر سه خروجی و با توجه به بازدید میدانی، خروجی حاصل از طیف‌های استخراج شده به روش PPI به عنوان بهترین خروجی که بیشترین انطباق را با واقعیت میدانی دارد، شناخته شد. نقشه زمین‌شناسی نهایی گنبد که انواع واحدهای سنگی موجود را تفکیک می‌کند، با اجرای فیلتر میانگین 5×5 به روی تصویر خروجی SFF به صورت شماتیک تهیه گردید. از نظر منابع اقتصادی در گنبدنمکی سیاه‌تاق، می‌توان به رخنمون‌های وسیع انیدریت و آبراهه­های فصلی نمک  اشاره کرد و از الیژیست و گوگرد هم به عنوان پتانسیل‌های معدنی احتمالی که نیاز به جستجو و بررسی بیشتر دارند، نام برد.

کلید واژگان: تحلیل سنگ­شناختی، پتانسیل­یابی معدنی، داده­های استر، گنبدنمکی، لار

فهرست مطالب

عنوان                                صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1- کلیات… 2

1-2- طرح موضوع و اهمیت آن.. 3

1-3- هدف و روش تحقیق.. 3

1-4- مطالعات گذشته به روی موضوع موردنظر. 5

1-5- مطالعات پیشین به روی منطقه. 7

1-6- موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی منطقه مورد مطالعه. 7

1-6-1- پوشش گیاهی.. 9

1-7- راه­های دسترسی.. 10

1-8- ویژگی­های اجتماعی منطقه مورد مطالعه. 11

 فصل دوم: زمین‌شناسی منطقه مورد مطالعه

2-1-مقدمه. 13

2-2-فعالیت ماگمایی زاگرس چین‌خورده 14

2-3-توان اقتصادی زاگرس…. 15

2-4-سازند هرمز. 16

2-5-سن سازند هرمز. 20

2-6-دیاپیریسم یا جریان­های دیاپیری.. 20

2-7-منشاء گنبدهای نمکی.. 21

2-8-بخش‌های مختلف یک گنبدنمکی.. 23

2-9-اشکال متنوع گنبدنمکی.. 23

2-10-پدیده‌های مؤید جریان و شکل­پذیری نمک در گنبدهای نمکی.. 24

2-11-تکتونیک و ارتباط آن با گنبدهای نمکی.. 25

2-12-ساخت­های ایجاد شده پیرامون گنبدهای نمکی.. 27

2-13-پراکندگی گنبدهای نمکی در جهان.. 28

2-14-گنبدهای نمکی ایران.. 29

2-15-گنبدهای نمکی زاگرس…. 31

2-16-گسل‌های مرتبط با رخنمون گنبدهای نمکی در زاگرس…. 32

2-16-1-راندگی اصلی زاگرس…. 32

2-16-2-گسل کازرون.. 32

2-16-3-گسل دنا (دینار) 33

2-16-4-گسل میناب… 33

2-17-دگرگونی در گنبدهای نمکی.. 34

2-17-1-دگرگونی اینفراکامبرین پسین.. 34

2-18-اهمیت ساختمان گنبدهای نمکی در زمین‌شناسی نفت… 36

2-18-1-نفتگیرهای گنبدنمکی.. 36

2-19- انواع نفتگیرهای حاصل از گنبدهای نمکی.. 36

2-19-1-نفتگیر کلاهک گنبدنمکی.. 36

2-19-2-نفتگیرهای دامنه­ای گنبدنمکی.. 37

2-19-3-نفتگیر فوق کلاهک…. 37

2-19-4-نفتگیرهای چینه‌ای.. 37

2-20-تاثیر گنبدهای نمکی بر فرسایش…. 38

2-21-تاثیر گنبدهای نمکی بر محیط زیست… 38

2-22- اهمیت اقتصادی گنبدهای نمکی.. 40

2-23-روش‌های مطالعه گنبدهای نمکی.. 41

2-24-واحدهای چینه‌شناسی منطقه. 42

2-24-1-پرکامبرین پسین.. 42

2-24-2-مزوزوئیک…. 42

2-24-3-سنوزوئیک…. 44

2-24-4-کواترنری.. 49

2-25-تکتونیک منطقه. 49

2-26-پتانسیل­های اقتصادی منطقه. 50

2-27-زمین‌شناسی گنبدنمکی مورد مطالعه. 51

 

2-27-1-موقعیت زمین‌شناسی ناحیه­ای.. 51

2-27-2-خصوصیات مورفولوژیکی.. 52

2-27-3-خصوصیات هیدرولوژیکی.. 52

2-27-4-خصوصیات سنگ‌شناختی.. 53

 فصل سوم: تحلیل طیفی نمونه سنگ‌های گنبد نمکی سیاه‌تاق

3-1-مقدمه. 63

3-2-مراحل جمع­آوری و طیف‌سنجی نمونه‌ها 66

3-3-بررسی رفتار طیفی کلی سنگ‌های آذرین در محدوده VNIR-SWIR.. 68

3-4- بررسی رفتار طیفی کلی سنگ‌های رسوبی در محدوده VNIR-SWIR.. 69

3-5-رفتار طیفی عوامل بنیادین موثر در طیف سنگ­ها و کانی‌ها در محدوده VNIR-SWIR.. 71

3-6-بررسی طیف‌های بازتابی اندازه‌گیری شده از سطح تازه و هوازده نمونه‌های گنبدنمکی سیاه‌تاق با بهره گرفتن از دستگاه طیف‌سنج ASD.. 72

3-7-طبقه ­بندی طیف‌های بازنویسی شده به 9 باند استر و نمونه سنگ‌های گنبدنمکی سیاه‌تاق  97

3-8-روش‌های مختلف استخراج طیف تصویر. 99

3-8-1-روش Z-Profile. 99

3-8-2-روش PPI 99

3-9-بررسی طیف‌های استخراج شده از تصویر بر اساس Z-Profile. 100

3-10-بررسی طیف‌های استخراج شده از تصویر بر اساس فرایند PPI و n-D.Visulizer 104

 فصل چهارم: پردازش داده‌های ماهواره­ای منطقه

4-1-مقدمه. 107

4-2-پردازش داده‌های ماهواره‌ای.. 109

4-2-1-پیش پردازش داده‌های بازتابی استر……………………………………………………………. 110

4-2-1-1-تصحیح جوی……………………………………………………………………………………………. 110

4-2-2-پردازش اصلی داده­های بازتابی استر…………………………………………………………… 111

4-2-2-1-الگوریتم تصویرپایه تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA)………………………… 112

4-2-2-2-اجرای پردازش تحلیل مولفه‌های اصلی به روی داده خام………………. 113

4-2-2-3-الگوریتم طیف پایه انطباق سیمای طیفی (SFF)……………………………. 114

4-2-2-4-اجرای پردازش انطباق سیمای طیفی بر روی داده‌های بازتابی………. 114

4-2-2-4-1- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف نمونه سنگ‌های گنبد 115

4-2-2-4-2- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف‌های استخراج شده به

روش Z-Profile…………………………………………………………………………………………………….. 117

4-2-2-4-3- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف‌های استخراج شده به

روش PPI………………………………………………………………………………………………………………. 119

4-2-1-پیش پردازش داده‌های بازتابی استر. 108

4-2-2-پردازش اصلی داده­های بازتابی استر. 109

4-2-3-مرحله پس از پردازش…. 118

 فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1-نتایج حاصل از مطالعات طیف‌سنجی و مقاطع میکروسکوپی نمونه سنگ‌های گنبد سیاه‌تاق  120

5-2-نتایج حاصل از پردازش تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) 121

5-3-نتایج حاصل از پردازش انطباق سیمای طیفی (SFF) 121

5-4-ارزیابی کیفیت و صحت نتایج.. 122

5-5-بررسی پتانسیل­های اقتصادی گنبد. 123

5-6-نتیجه­گیری.. 124

5-7-پیشنهادها 126

 منابع و مأخذ

منابع فارسی .

منابع انگلیسی ……….

مقدمه

1-1- کلیات

گنبدهای نمکی ساختمان‌های زمین‌شناسی گنبدی شکلی هستند که به واسطه کمتر بودن چگالی لایه‌های نمک نسبت به سنگ‌های اطراف و نیز تحت تاثیر یک لرزش ناگهانی مانند زلزله و یا نیروهای تکتونیکی، شروع به بالا آمدن نموده و به صورت برجستگی‌های دایره­ای و یا بیضوی شکل اغلب در تاقدیس­ها و نقاط ضعف پوسته زمین رخنمون پیدا کرده‌اند. اهمیت اقتصادی آنها به دلیل قرارگیری مخازن نفتی در ساخت­های همراه با گنبدهای نمکی و نیز وجود ذخایر متعددی از نمک، پتاس، اکسیدهای آهن، گوگرد و خاک سرخ است.

سالهاست که پژوهشگران مختلف از جمله زمین­شناسان در پی آنند تا با بهره گرفتن از تکنولوژی‌های پیشرفته به اطلاعات بیشتر و دقیق­تری در خصوص پدیده‌ها و منابع مختلف زمینی از جمله گنبدهای نمکی دست یابند و در این راستا فن­آوری سنجش از دور تحولات عظیمی در پیشبرد این اهداف پدید آورده است. از این فن­آوری می‌توان در اکتشاف مواد معدنی، نفت و آب زیرزمینی، مطالعات زیست محیطی و مهندسی و همچنین نقشه­ برداری منابع زمینی بهره برد. در سنجش از دور، بازتاب امواج الکترومغناطیسی پس از برخورد با پدیده‌های مختلف زمین، بوسیله سنجنده‌هایی که بر روی سکوهای مختلف تعبیه شده ­اند ثبت و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

1-2- طرح موضوع و اهمیت آن

فراوانی گنبدهای نمکی در ایران، بخصوص در پهنه زاگرس چین‌خورده و خلیج فارس، بررسی‌های ویژه‌ای از دیدگاه­های مختلف سنگ­شناختی، زیست محیطی و اقتصادی می­طلبد. با توجه به اینکه ذخایر مناسبی از هالیت، گوگرد، گچ، هماتیت، پتاس (گنبد پل)، خاک سرخ (گنبد هرمز) و … در آنها یافت می‌شود، لازم است که تحقیقات بیشتری در این زمینه­ها صورت گیرد تا بتوان مواد باارزش مناسب بسیاری از صنایع را از این گنبدها استخراج و در داخل کشور تولید کرد. داده‌های استر برای محدوده وسیعی از تحقیقات استفاده می‌شود. هدف پروژه استر توسعه شناخت عوارض محلی و ناحیه­ای در سطح زمین و اتمسفر است. یکی از این اهداف مطالعه پدیده‌های زمینی سطوح تکتونیکی و تاریخچه زمین از طریق نقشه‌برداری دقیق توپوگرافی و سازندهای زمین شناختی است. استفاده از داده‌های استر با توجه به کارایی و توان تفکیک طیفی و مکانی بالای آنها، روز به روز در حال افزایش است. تهیه یک نقشه زمین‌شناسی از گنبدنمکی سیاه‌تاق، به گونه‌ای که واحدهای سنگی درهم آمیخته سری هرمز را تا حد امکان تفکیک کند، به عنوان یکی از اهداف این پژوهش، کار جدید و باارزشی محسوب می‌شود. این موضوع بخصوص در زمان شناسایی نقاطی که دسترسی به آنها دشوار بوده و یا زمان­بر می‌باشد، اهمیت و نقش سنجش از دور را پررنگ­تر می‌کند. ضمن اینکه با بهره گرفتن از نقشه تهیه شده به عنوان خروجی کار، می‌توان در مورد حضور یا عدم حضور پتانسیل اقتصادی در مناطق دور از دسترس با اطمینان بیشتری صحبت کرد.

1-3- هدف و روش تحقیق

گنبدهای نمکی به دلیل نفوذ در لایه‌های  بالایی و به همراه آوردن قطعاتی از آنها به سطح زمین، تنوع سنگ‌شناختی فوق­العاده­ای دارند و از لحاظ نظم و ترتیب، به شدت بهم ریخته­اند، بنابراین تهیه نقشه زمین‌شناسی از یک گنبدنمکی به گونه‌ای که به خوبی واحدهای سنگی را تفکیک کند کار مشکلی است و تنها با تکیه بر کار میدانی نمی‌توان یک نقشه دقیق تهیه کرد. توسعه روش­های نقشه­ برداری انواع سنگها، یکی از هدف­های اصلی سنجش از دور زمین‌شناسی بوده است. در این تحقیق سعی بر آنست که با بهره گرفتن از داده‌های SWIR و VNIR سنجنده استر، به شناسایی ویژگی­های طیفی و بارزسازی دقیق­تر واحدهای سنگ­شناختی پرداخته، به کمک تفاوتهای موجود آنها را رده­بندی کرده تا اندیس­های معدنی معرفی و شناخت بیشتری در خصوص منابع معدنی این گنبد حاصل شود. تاکنون مطالعات زیادی در زمینه گنبدهای نمکی صورت گرفته، و منابع فراوانی نیز وجود دارد، اما این تحقیق در زمینه بررسی سنگ‌شناسی و اقتصادی در نوع خود جدید می‌باشد. مراحل انجام کار به طور خلاصه به صورت زیر است:

1- گردآوری تصاویر استر و نقشه زمین‌شناسی مناسب از منطقه مورد مطالعه، و همچنین جمع­آوری سایر اطلاعات و منابع

2- بازدید میدانی و برداشت نمونه‌ها

3- تهیه مقاطع نازک و بررسی‌های میکروسکوپی

4- تهیه طیف صحرایی (آزمایشگاهی) و طیف تصویر

5- آنالیزهای طیفی

6- پردازش اولیه تصویر (تصحیح جوی)

7- پردازش­های پیشرفته شامل: تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA)، کسر کمترین نوفه (MNF) و اندیس خلوص پیکسل (PPI) به منظور استخراج عضوهای خالص تصویر که می‌توان خالص­ترین طیف پیکسل­ها را در تصاویر بدست آورد، و اجرای الگوریتم انطباق سیمای طیفی (SFF)

8- بررسی و مقایسه داده‌های بدست آمده از مطالعات میکروسکوپی با داده‌های طیفی و تهیه نقشه سنگ‌شناسی به عنوان خروجی الگوریتم‌ها

9- آنالیز XRD  

10- بحث و نتیجه­گیری وجمع­بندی

1-4- مطالعات گذشته به روی موضوع موردنظر

مطالعات زیادی به روی گنبدهای نمکی از زمان­های قدیم تا کنون صورت گرفته، اما نتایجی که  با بهره گرفتن از فن­آوری سنجش از دور به دست آمده باشد بسیار اندک است.

طیبی و همکاران (2011) با تلفیق داده‌های SWIR و VNIR استر و یک نوع پردازش زمین رقمی، نواحی متاثر از دیاپیرهای نمکی در جنوب شرقی شیراز (کنارسیاه و جهانی) را با روشMLP  نقشه­ برداری کرد. در تحقیق ایشان، مدل شبکه عصبی MLP با چندین محدوده آموزشی بین 01/0 و 1/0 به روی داده L1B استر اجرا شد و نتایج به وسیله ماتریس الحاقی مقایسه شدند تا در نهایت واحدهای سنگ‌شناختی این 2 گنبد شناسایی و نقشه‌برداری شود.

در سال 2011 تنگستانی و همکاران با بهره گرفتن از داده‌های بازتابی و گسیلشی سنجنده استر، واحدهای سنگی افیولیت نیریز را نقشه‌برداری کردند. در این تحقیق، داده‌ها با بهره گرفتن از روش طیف مرجع و تصحیح اتمسفری و توپوگرافی (ATCOR-3) کالیبره شده و سپس با الگوریتم SFF مورد ارزیابی قرار گرفتند. طیف‌های واحدهای سنگی بوسیله طیف‌سنج­های ASD و FTIR اندازه‌گیری و به عنوان عضوهای انتهایی در الگوریتم SFF استفاده شدند. انطباق سیمای طیفی (SFF) که تفاوت در شدت بازتاب طیف‌ها را بررسی می‌کند، طبقه ­بندی­های دقیق­تر و بهتری در محدوده SWIR نسبت به VNIR+SWIR و TIR ارائه می‌دهد.

توکلی (2008) با بکارگیری داده‌های استر و TM لندست، روش‌های آنالیز مولفه‌های اصلی (PCA) و نقشه­بردار زاویه طیفی (SAM) را به منظور تفکیک واحدهای سنگ‌شناختی دیاپیرهای نمکی جهانی و کنارسیاه، ادغام کرد. وی همچنین پردازش بسط ناهمبستگی را به روی باندهای حاصل از فاکتور شاخص بهینه اجرا کرد و از طریق نسبت­گیری طیفی با بهره گرفتن از داده‌های گرمایی استر، موفق به بارزسازی هالیت در گنبدهای نمکی شد، بطوریکه در هیچ کدام از پردازش­ها این عمل میسر نبود.

عزیزی و همکاران (1389) با بهره گرفتن از داده‌های فروسرخ کوتاه‌موج (SWIR) استر، دگرسانی­های هیدروترمالی را در ناحیه شرق زنجان استخراج کردند. ایشان از روش وابسته به لگاریتم (LRM) و تبدیل کسر کمترین نویز (MNF) به منظور اجرای شاخص خلوص پیکسل (PPI) استفاده کردند. سه روش وزنی انطباق سیمای طیفی (SFF)، نقشه‌برداری زاویه طیفی (SAM) و رمزگذاری دوتایی (BE) برای شناسایی انواع کانی بکار برده شد. در این تحقیق دو زون اصلی پروپیلی تیک و فیلیک-آرژیلیک از یکدیگر تفکیک شدند.

ملندز-پاستور[1] و همکاران (2010) از تکنیک­های طیف­نمایی تصویری مانند MF و MTMF برای نقشه‌برداری خاک­های شور در ناحیه جنوب شرقی اسپانیا بین شهرهای الچه و آلیکانته استفاده کردند. دو رویکرد متفاوت برای نقشه‌برداری خاکهای شور بکار برده شد: 1) استفاده از طیف تصویر نواحی آموزشی شور و غیر شور و 2) استفاده از طیف نمک به عنوان نماینده طیف خاکهای شور. در نهایت ارزیابی دقت با بهره گرفتن از تکنیک ROC بررسی شد و مشخص گردید که تکنیک MTMF نسبت به MF نتایج بهتری را نشان می‌دهد و رویکرد تصویر پایه به عنوان بهترین روش برای نقشه‌برداری و به تصویر کشیدن خاک­های شور شناخته شد.

داده‌های بازتابی VNIR و SWIR استر برای نقشه‌برداری حاشیه غربی بیابان کالاهاری واقع در نامیبیا موثر واقع شدند. تیم تحقیقاتی گومز[2] (2004) با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) به روی 9 باند استر، به منظور کاهش اطلاعات اضافی در باندهای با همبستگی بالا، موفق به نقشه‌برداری این ناحیه شدند و نتایج قابل قبولی بدست آوردند.

بر اساس بررسی خواص طیفی سنگ‌های تیپیک پوسته زمین، چندین شاخص کانی شناسی شامل شاخص کوارتز (QI)، شاخص کربنات (CI) و شاخص میفیک (MI) به منظور تشخیص ترکیب شیمیایی یا کانی­شناسی سنگ‌های کربناتی و سیلیکاتی با بهره گرفتن از داده‌های استر، پیشنهاد شده‌است. این شاخص­ها به روی تصاویر داده‌های فروسرخ گرمایی مناطقی در چین و استرالیا بکار برده شد (نینومیا[3] و همکاران، 2005) و منجر به بارزسازی سنگ‌های سیلیکاتی، کربناتی و همچنین سنگهای میفیک-الترامیفیک گردید.