وبلاگ

گستره نفقه حیوانات در فقه

در زمینه نفقه حیوان چند مسأله قابل توجه است  :

الف :  موارد نفقه حیوان

نفقه و وسایل زندگی حیوان اعم است از خوراک ، آشامیدنی ، مسکن ، دارو و هر ماده ضروری معیشت و ادامه حیات . اگر حیوان بتواند در مراتع و دیگر جایگاه‌های قابل تغذیه زندگی خود را تأمین کند ، مالک حیوان می‌تواند آن را برای چریدن و آشامیدن رها کند و اگر حیوان نتواند از آن جایگاه‌ها زندگی خود را تأمین کند ، واجب است مالک وسایل معشیت حیوان را فراهم کند . همچنین اگر حیوان نتواند به حد کافی تغذیه خود را اداره کند ، واجب است مالک بقیه تغذیه او را به حد کفایت تأمین نماید .

ب ـ وظایف مالک و حاکم در زمینه نفقه حیوان

اگر صاحب حیوان از انجام وظایف خود و اداره حیوان خودداری کند ، حاکم نخست او را ارشاد و مجبور به اداره زندگی حیوان می‌کند . اگر صاحب حیوان از اطاعت حاکم تمرد کند ، حاکم باید راه دیگری انتخاب کند که حیوان را از فشار زندگی نجات بدهد ؛ مانند فروش حیوان یا ذبح آن . در صورتی که گوشتش قابل خوردن باشد ، یا رها کردن حیوان تا دیگران معیشت آن را به عهده گیرند . منتهی اگر رها کردن حیوان موجب مزاحمت تصرف کنندگان باشد ، حاکم می‌تواند حیوان را یکباره یا تدریجاً بفروشد و قیمت آن را به صاحب مال بدهد[۱].

اگر زندگی حیوان با یکی از راه های فوق تأمین نگردد ، حاکم به جای صاحب مال اقدام به تأمین زندگی حیوان می کند و به هر نحوه که وضع حیوان مقتضی است و امکانات موجود برای رهایی آن اجازه می‌دهد ، عمل می‌کند .

در صورت امتناع صاحب حیوان ، حاکم می‌تواند از سایر اموال صاحب حیوان فروخته ، معیشت حیوان را تأمین کند و اگر تأمین زندگی با اجاره دادن حیوان امکان‌پذیر باشد ، حاکم می‌تواند آن را به اجاره بدهد .[۲]

صاحب جواهر می‌گوید : به مجرد اینکه صاحب حیوان از اداره زندگی حیوان امتناع بورزد و هیچ راهی را برای رهایی جاندار انتخاب نکند ، حاکم مجبور نیست که صاحب حیوان را به اداره زندگی حیوان اجبار نماید ، بلکه به جهت ولایتی که دارد ، اقدام به تأمین حیات جاندار می کند .

اگر مواد معیشت حیوان نزد صاحب حیوان وجود نداشته باشد و شخص دیگری آن مواد را داشته باشد ، واجب است که صاحب حیوان آن مواد را بخرد و اگر صاحب ماده از فروش آن امتناع بورزد ، جایز است صاحب حیوان در موقع ضرورت آن را با ضمانت مثل همان ماده یا قیمت آن غصب کند ، چنان‌که غصب ماده ضروری معیشت برای انسان جایز است . البته غصب ماده ضروری معیشت برای ابقای حیوان هنگامی جایز است که خود صاحب آن ماده یا حیوانی که در اختیار اوست ، احتیاج حیاتی به آن ماده نداشته باشد .

مالک موظف است علاوه بر نفقه خود حیوان ، مراقب تأمین وسایل ادامه حیات بچه حیوان نیز باشد . بنابراین اگر جاندار بچه شیرخوار داشته باشد ، باید به اندازه کفایت تغذیه بچه ، شیر در PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) مادر نگهداری شود . لذا اگر شیر مادر فقط به اندازه احتیاج تغذیه بچه‌اش بوده باشد دوشیدن شیر مادر حرام است ، البته اگر دوشیدن شیر حیوان ضرری به حیوان یا بچه‌اش نرساند یا اگر بچه از علف بیابـان تغذیه کند ، دوشیـدن شیر واجب است ، زیرا در غیر ایـن صورت مـال مفید اسراف می‌شود .[۳]

در مواردی که وسیله حیات به یکی از چند حیوان کفایت کند به طوری که یکی از آنها با آن وسیله بتواند نجات پیدا کند و بقیه هلاک شوند مانند اینکه مقداری آب باشد که فقط یکی از حیوانات را بتواند نجات بدهد ، فرض بر دو گونه است :

الف‌ـ در صورتی که حیوانات از همه جهات حیاتی مساوی باشند ، مکلف در به کار بردن وسیله حیات برای ادامه زندگی هر یک از این حیوانات مخیر است .

ب ـ حیواناتی که از همه جهات مساوی نبوده باشند ، مانند سگ غیر مضر و گوسفند ، بدان جهت که پایان دادن به حیات گوسفند با ذبح شرعی امری است قانونی ولی مردن سگ از تشنگی خلاف قانون است ، لذا آب به سگ داده می‌شود تا بدون علت هلاک نشود . با نظر به ملاک فوق مثلاً اگر جانداری بتواند تا دو روز از تشنگی هلاک نشود . مانند شتر ، ولی جاندار دیگر تا آن مدت نتواند دوام بیاورد ، مسلم است که آب را به جاندار دوم باید داد .[۴]

[۱] جعفری ، محمد تقی ، رسایل فقهی ، مؤسسه نشر کرامت ،  ۱۳۷۷، ج۱، ص ۱۱۶-۱۱۷٫

[۲] .پیشین .

[۳] علامه حلی ، پیشین ، ص ۳۵۴

[۴]  جعفری ، پیشین ص ۱۱۹- ۱۱۸

کمیته های اخلاقی حقوق حیوانات

امروزه اکثر کشور ها فاقد قانونی درمورد استفاده از حیوان زنده در آزمایشگاه هستند . در کشور هایی که استفاده از حیوان زنده باید تحت نظر کمیته مخصوصی انجام گیرد حیوانات غیر پستاندار و موشهایی که برای آزمایش پرورش داده می شوند شامل این قانون نمی شوند .

با اینکه بودجۀ آزمایشات معمولا از مالیاتی که شهروندان پرداخت میکنند ، تامین میشود کسی جز کارکنان آزمایشگاهها اجازۀ بازدید از آزمایشگاهها را ندارد . به همین دلیل ، طرفداران حقوق حیوانات معمولا مجبورند به عنوان کارمند یا کارگر وارد آزمایشگاهها شده و وضعیت آنها را به صورت مخفیانه فیلمبرداری کنند . گاهی نیز خود کارکنان دست به کار شده ، مخفیانه از حیوانات و آزمایشات عکسبرداری یا فیلمبرداری میکنند و آنها را در اختیار سازمانهای دفاع از حقوق حیوانات قرار میدهند . آنچه از این عکسها و فیلمها بر میآید گواهی بر این ادعاست که حتی در بهترین آزمایشگاههای دنیا زندگی حیوانات یک مرگ تدریجی و رنج آور است . این حیوانات در جعبه ها یا قفسهای کوچک بتونی یا فلزی زیر نور مصنوعی نگهداری میشوند بی آنکه بتوانند ذرهای از نیازهای طبیعی خود مانند حرکت کردن ، بازی ، دسترسی به هوای آزاد و نور ، همزیستی با همنوعان و ..  را تجربه کنند . آنها هر لحظه منتظر انجام یک آزمایش دردناک دیگر یا مرگ خود هستند . [۱]

برای حمایت از حقوق حیوانات مورد استفاده در علوم پزشکی ، کمیته های اخلاقی از بیش از صد سال قبل در برخی کشورها تأسیس شدند ؛ وظیفه این کمیته ها را می توان در چند سطر خلاصه نمود :

۱- نظارت بر نوع تحقیقات انجام شده و ارزیابی تناسب میزان آسیب وارده به جانداران و منافع کسب شده از تحقیق ؛ و در  نتیجه جلوگیری از انجام تحقیقات بیهوده و تکراری که فاقد اهمیت حیاتی برای موجودات زنده دیگر هستند .

۲- اطمینان از به کارگیری روش های انسانی در تحقیق ؛ بدین معنی که موجودات مورد تحقیق کمترین درد ، رنج و استرس را متحمل شده و تا آنجا که ممکن است کشته نشوند .

۳- نظارت بر نوع و تعداد حیوانات مورد تحقیق . در اینجا کمیته با نظر مدیریتی خود ، کمترین تعداد حیوانات ممکن و پایین ترین رده های حیات ( از نظر تکامل سیستم عصبی)[۲] را برای هر تحقیق ارزیابی و انتخاب می کند .

۴- متوقف نمودن تحقیقات بدون مجوز

۵- کمک به دانشمندان در جهت یافتن راه های انسانی تر برای انجام تحقیقات خود

۶- حمایت مالی و فکری و مدیریت کلان بر تحقیقات مربوطه به یافتن روش های جایگزین نسبت به حیوانات .

در ایران با وجود تلاش های صورت گرفته توسط فعالان این بخش ، هنوز کمیته ای رسمی در این خصوص اجازه ی فعالیت پیدا نکرده است و با اینکه منشوری نیز در باب حمایت از حیوانات و تاسیس کمیته ی اخلاقی نوشته شد و تقدیم مجلس شورای اسلامی گردید و لکن به دلایل نا مشخصی این جریان روند قانونی خود را طی نکرد و به صورت مسکوت شده ای در میان سایر لوایح و طرح ها باقی گذاشته شد .

این در حالی است که در ایالات متحده ی آمریکا با وجود آنکه مبانی محکم و آماده ای نظیر آنچه در فقه اسلام در خصوص حفظ و نگهداری از حیوانات موجود است ، وجود نداشته است ولی از سال ها پیش در زمینه ی تشکیل کمیته ها و NGO ها تلاش صورت پذیرفته و امروزه یکی از ارکان حمایت از حیوانات را در تمام مراحل ، از قانونگذاری تا اجرا ، این موسسات بر عهده دارند برای نمونه باید گفت آنچه که از داخل آزمایشگاه ها یا کشتارگاه ها و یا محل های نگه داری حیوانات فاش می گردد و النهایه سبب منظم شدن امور و تعقیب کیفری متخلفین می شود ، توسط این گروه ها و نظارت و پیگیری آنها صورت می پذیرد .

به طور مثال برای حمایت از حیوانات « انجمن های مدافع حقوق حیوانات لایحه ای را پیشنهاد کرده اند که در صورت قانونی شدن آن خرید و فروش هرگونه حیوان خانگی از سگ و گربه گرفته تا ماهی آکواریمی ، ممنوع می شود . » [۳]

[۱] . Matthew Scully – Dominion ( The Power of Man, the Suffering of Animals, and the Call to Mercy )- publication martin Griffin - new York- 2002 – p 104 .

[۲] . در سلسله تکامل جانداران ، حیوانات دارای ساختارهای ساده تر سیستم عصبی ، درد و استرس را بسیار کمتر از حیوانات پیشرفته احساس می کنند . به عنوان مثال ، مشخص شده است که کشته شدن یک موش در اتاقی که موش دیگری در آن نگاه داشته می شود ، واکنشی در موش دیگر به وجود نمی آورد . اما همین عمل در مورد گونه سگ یا انسان ، موجب بروز وحشت ، استرس و ترس فوق العاده ای در جاندار شاهد این صحنه می گردد . به همین دلیل در یک تحقیق ضروری و دارای مجوز ، که انجام چنین فرآیندی مد نظر باشد ، تحقیق بر روی موش انجام می گیرد و نه سگ یا انسان .

[۳] - بی بی سی در خبر ۲۹ ژوئن (۸ تیر)۲۰۱۰ .

چگونگی تهیه حیوانات آزمایشگاهی

الگوهای درد و ترس برخی حیوانات مانند موجودات بیمهره کاملاا شناخته شده نیست ولی تحقیقات بسیار زیادی در مورد الگوهای درد و ترس مهرهداران و مخصوصا پستانداران انجام شده اند . این تحقیقات به طور یقین نشان میدهند که درد و ترس از مرگ در تمام پستانداران مشابه است . در میان حیوانات ، الگوهای درد و ترس در میمونهای نزدیک به انسان ( گوریلها ، شامپانزهها و اوران گوتانها ) ، نهنگها و دلفینها به الگوهای درد و ترس در انسان نزدیکترند .

تهیه حیوانات آزمایشی یک تجارت بزرگ و سود آور می باشد . حداقل ۲۰ شرکت رسما در آمریکا مشغول این کارند . بزگترین آنها (Carolina biological supply company (cbsc است که ۴۰۰ کارمند دارد و از سال ۱۹۲۷ شروع به کار کرده است . آنها با روش های ظالمانه ای حیوانات را دستگیر و حمل و نقل می کنند .

مثلا قورباغه هایی را که از طبیعت اسیر می کنند ، در تابستان در تانکهایی گرم نگه      می دارند که تا سر حد تشنج دچار تشنگی و گاهی مرگ می شوند . گربه ها را در تعداد زیاد در قفسهای تنگ در ماشینهای فاقد تهویه هوا حمل و نقل کرده ، آنها را با یک قلاب فلزی که به داخل بدن آنها فرو می رود از یک قفس به قفس دیگر و نهایتا به داخل اطاق گاز جابجا می کنند .

در مکزیک گربه های خیابان را جمع کرده داخل کیسه ای انداخته و غرق می کنند یا سر کیسه را جلوی لوله اگزوز ماشین میگیرند تا خفه شوند . سپس اجساد را مومیایی کرده برای تشریح در مدارس آمریکا می فرستند . در مزرعه ای در مکزیک جسد ۸۰۰ گربه پیدا شد که با فرو کردن چوب به داخل دهانشان کشته شده بودند و برای تشریح به آمریکا میفرستادند . رفتارهای غیر انسانی در صنعت تهیه حیوان آزمایشگاهی متداول و احیانا روتین می باشد .

منبع دیگر تامین حیوانات این شرکتها  سگها و گربه هایی هستند که در پناهگاهها بعلت کمبود جا و جمعیت زیاد اتانازی می شوند و چون پای پول در میان میاید این احتمال میرود که حیوانات را بدون دلیل موجه خودشان و برای ایجاد درآمد کشته و به این شرکتها بفروشند . کشتار حیوان حتی  بخاطر کمبود جا خود کاری ضد اخلاقی میباشد . بعضی معامله کننده ها حیوان را بعنوان نگهداری از پناهگاه گرفته و به این شرکتها می فروشند . ارتباطی بین دزدیده شدن حیوانات خانگی و فروش آنها به این شرکتها وجود دارد .

منبع دیگر تهیه حیوان کشتارگاهها میباشند . جنین خوکها متداولترین حیوان برای تشریح در مدارس هستند . حیواناتی که برای کشتار پرورش داده میشوند در زمان نگهداری ، حمل و نقل و کشتار دچار رنج و استرس شدیدی می شوند .

منبع دیگر ، مراکز تهیه پوست هستند . در کاتالوگ این شرکتها جسد روباه ، سمور و خرگوشهایی که پوست آنها کنده شده ، دیده میشود . در ایرلند سگهای نژاد Greyhound را که برای مسابقه پرورش میدهند ، اگر به استاندارد مطلوب نرسند برای آموزش میفرستند . یعنی حیوان را بخاطر سرگرمی تکثیر بیش از حد کرده و به نام اهداف آموزشی دور        می­اندازند . مراکز آموزشی با خرید حیوان از این شرکتها در حقیقت از سوی استفاده و آزار حیوان حمایت میکنند .