وبلاگ

بهره گیری از مجازات های جایگزین حبس

درماده 32 لایحه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان درخصوص نحوه واکنش و تدابیر اتخاذی نسبت به کودکانی که جرم آنها ثابت شده مقرر شده است:

درباره اطفال و نوجوانانی که سن آنان بیش از نه سال و تا 15سال تمام خورشیدی است، در صورت ارتکاب جرم، حسب مورد، دادگاه یکی از تصمیمات زیر را اتخاذ می کند:

اولاً: تسلیم به والدین یا به اولیاء ویا سرپرست قانونی با اخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان. در این صورت هرگاه دادگاه مصلحت بداند می تواند برحسب مورد از اشخاص مذکور تعهد به انجام اموری از قبیل موارد ذیل و اعلام نتیجه به دادگاه درمهلت مقرر را اخذ نماید:

1. 1. معرفی طفل یا نوجوان به مددکار اجتماعی یا روانشناس و دیگر متخصصان و همکاری با آنان

1. فرستادن طفل یا نوجوان به یک مؤسسه آموزشی و فرهنگی به منظور تحصیل یا حرفه آموزی
2. اقدام لازم جهت درمان یا ترک اعتیاد طفل یا نوجوان تحت نظر پزشک
3. جلوگیری از معاشرت طفل یا نوجوان با اشخاصی که دادگاه ارتباط با آنها را برای طفل یا نوجوان مضر تشخیص می دهد
4. جلوگیری از رفت و آمد طفل یا نوجوان به محل های معین[1]

ثانیاً: تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری که دادگاه به مصلحت طفل یا نوجوان بداند با الزام به انجام دستورهای مذکور در بند فوق در موارد زیر:

1. عدم صلاحیت والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان و یا عدم دسترسی به آنها

2.عدم امکان الزام والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی به تأدیب، تربیت و مواظبت درحسن اخلاق طفل یا نوجوان.

ثالثاً: سرزنش و نصیحت به وسیله قاضی دادگاه.

رابعاً: اخطار، تذکر و تعهد به عدم تکرار جرم.

خامساً: نگهداری در کانون اصلاح و تربیتی از سه ماه تا یکسال در مورد جرایم که مجازات قانونی آن سه سال حبس است. تصمیمات مذکور در دو مورد آخرصرفاً در خصوص اطفال و نوجوانان بیش از 12سال و تا 15سال قابل اجرا خواهد بود.[2]

ماده 33 لایحه مذکور نیز در خصوص نوجوانانی که سن آنان بیش از 15سال و تا 18سال تمام خورشیدی است، مجازات های زیر را مقرر کرده است:

1. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت تا یکسال و یا پرداخت جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا انجام دادن خدمات عمومی به مدت یک سال با رعایت ترتیبات مندرج در تبصره های این ماده، در مورد جرایمی که مجازات قانونی آنها تا سه سال حبس یا مجازات دیگری غیر از حبس باشد.
2. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از 6ماه تا 3 سال در مورد جرایمی که مجازات قانونی آن بیش از 3 سال حبس باشد.
3. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از 2 سال تا 8سال در مورد جرایمی که مجازات قانونی آن حبس ابد یا اعدام باشد.[3]

هرگاه با توجه به سن، روحیه و وضع متهم و جرم ارتکابی، به جای صدور حکم به مجازات نگهداری و یا جزای نقدی موضوع بند(1) این ماده، انجام دادن خدمات عمومی مانند آموزش حرفه و فن، کار در مراکز نگهداری معلولان و سالمندان، نظافت و آبیاری درختان و فضای سبز پارک ها مناسب باشد، دادگاه می تواند با رضایت متهم و متناسب با مدت و میزان مجازات مورد نظر، او را به انجام دادن آن خدمت تحت مراقبت مددکار اجتماعی محکوم نماید مشروط بر آنکه میزان آن برای افراد غیر شاغل بیش از 8 ساعت کار روزانه و در مورد شاغلان بیش از 4 ساعت نباشد.[4]

بند اول: مجازات های جایگزین حبس در ایران

زندان مکانی است که مجرمان اتفاقی و غیره حرفه ای در کنار مجرمان حرفه ای در آنجا قرار می گیرند. این مسأله سبب می شود که مجرمان حرفه ای تجربه ها و مهارت های خویش را به مجرمان اتفاقی انتقال دهند در نتیجه هنگام خروج از زندان آنان به مجرمان خطرناک و کنترل ناپذیری تبدیل می شوند.[5] نگهداری این زندانیان نیازمند ساختن زندان های بسیاری است که هزینه فراوان را به دوش دولت می گذارد در نهایت به جامعه ضرر وارد می کند، از این رو با جایگزین کردن تدابیری چون کار عام المنفعه، می توان چنین هزینه های گزافی را کاهش داد و هم چنین از ورود اطفال بزهکار اتفاقی به زندان نیز جلوگیری کرد.[6]

اصولاً زندان باعث افسردگی روحی و جسمی محکومان می شود و حس انتقام جویی آنان را افزایش می دهد، حال آنکه کارهای عام المنفعه  از یک سو باعث تقویت روحیه و توانایی جسمانی آنان می شود و از سوی دیگر حس مسئولیت پذیری نسبت به جامعه، وجدان کاری و نظم اجتماعی را در مجرم افزایش می دهد و در نتیجه با سازگاری او در اجتماع آسان می شود. یکی دیگر از مجازات های جایگزین حبس عبارت است از اقامت در منزل یا نگهداری در کانون اصلاح و تربیت در دو روز آخر هفته برای مدت معینی. طبق تبصره (2) ماده 89 دادگاه می تواند با توجه به وضع متهم و جرم ارتکابی، به جای صدور حکم به مجازات نگهداری یا جزای نقدی موضوع بندهای (الف) تا (پ) این ماده، به اقامت در منزل در ساعاتی که دادگاه معین می کند یا به نگهداری در کانون اصلاح  و تربیت در دو روز آخر هفته حسب مورد برای سه ماه تا پنج سال حکم دهد.[7] کیفر های پایان هفته ای، نوعی سلب آزادی از محکوم به طور محدود و در زمان مشخص است. در کیفر های حبس پایان هفته ای، محکوم مجازات خود را به دفعات مستمر در دو زمان روز پایان یافته تحمل  می کند و در روز های کاری هفته به دنبال زندگی معمولی خود می رود. در مورد شرایط بزهکارانی که تحت این نوع کیفر قرار می گیرند، دادگاه ها باید اخلاق و رفتار و شخصیت بزهکاران نوجوان را در نظر بگیرند و این سیستم را فقط در مورد کسانی اعمال می کنند که استعداد و آمادگی کافی برای پذیرش آن را داشته، ظرف یک یا چند روز محرومیت از آزادی به اندازه کافی تنبیه شده و از ارتکاب جرم خودداری نمایند؛ زیرا به خوبی معلوم است که مجرمین به عادت و کسانی که شخصیت و طرز تفکرشان، اجازه استفاده از چنین رژیمی را نمی دهد، نه تنها شخصاً از آن بهره ای نخواهند برد بلکه موجبات فساد سایر صغار نگه داری شده را نیز فراهم خواهند آورد.[8]

.[1] ابراهیمی ورکیانی، فاطمه حق دادرسی منصفانه کودکان در تعارض با قانون، تهران، انتشارات جاودانه، چاپ اول، 1389، ص197

.[2] همان، ص 198-197

[3]. همان، ص 198

[4]. همان، ص 198

[5].  محدث، محسن، مقایسه تطبیقی تأثیر مجازات زندان با مجازات های جایگزین در پیشگیری از تکرار جرم، تهران، موسسه فرهنگی انتشاراتی نگاه بینه، چاپ اول، 1388، ص 43

[6] همان، ص43

[7] قانعی رضایی مقدم، وحید، نو آوری های قانون مجازات اسلامی جدید در مورد ضمانت اجراهای کیفری جرایم اطفال و نوجوانان با نگاهی به مقررات بین المللی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، 1392، ص 66

[8] همان، ص 64